De Nachtwacht van Rembrandt Harmenszoon van Rijn

Rembrandt, de trots van Nederland, staat groot uitgebeeld op het Rembrandtplein. Het beeld stamt uit 1852 en staat op een hoog voetstuk. Aan zijn voeten staat de nachtwacht, gegoten in brons. Het schilderij met dezelfde naam, het pièce de résistance van de schilder, hangt op een prominente plek in het Rijksmuseum. Daar is het te zien aan het einde van de eregalerij, in de Nachtwachtzaal. Dé plek waar duizenden mensen per dag een selfie maken met de Nachtwacht op de achtergrond.

Meesterschilder Rembrandt van Rijn

Rembrandt van Rijn, kortweg Rembrandt genoemd, is een van de Hollandse Meesters uit de Gouden Eeuw. Hij schilderde 300 werken en maakte even zovele etsen en 2000 tekeningen. Hij is beroemd om alle drie de disciplines. Rembrandt was meester in het clair-obscur, het spel met licht en donker, waar hij dramatische effecten mee kon creëren en diepte kon uitbeelden.

Nachtwacht in het Rijksmuseum

Zijn beroemdste schilderij is de Nachtwacht, dat in het Rijksmuseum in Amsterdam te zien is. Het heeft er een ereplaats in de Nachtwachtzaal. Het wereldberoemde doek, eigendom van de gemeente Amsterdam, hangt sinds 1885 in het museum.

Schutterstuk

Rembrandt van Rijn voltooide het schilderij in 1642. Het stelt een schuttersstuk voor, het uitrukken van de compagnie van Frans Banninck Cocq. Tot 1715 hing het in de Doelenzaal op de Kloveniersburgwal. Van 1715 tot 1815 was het in het Stadhuis te zien. Om daar te kunnen hangen werd het doek links en aan de bovenkant bijgesneden. Het paste in zijn volle afmeting niet in het Stadhuis. Oorspronkelijk mat het schilderij 387 bij 500 centimeter. Na het bijsnijden bleef daar 379,5 centimeter bij 453,5 centimeter van over. Musketiers Jacob Dircksen en Jan Brugman stonden links op het schilderij. Zij zijn door het snijden gesneuveld.

Trippenhuis en Rijksmuseum in Amsterdam

Na 1815 hing het schilderij in het Trippenhuis en sinds 1885 is het in het Rijksmuseum te zien. De gemeente heeft het in bruikleen gegeven aan het museum.

De officiële naam van het schilderij is: De compagnie van kapitein Frans Banninck Cock en luitenant Willem van Ruytenburgh maakt zich gereed om uit te marcheren. De schutterscompagnie van Frans Banninck Cock was de opdrachtgever.

Signatuur

Rembrandt signeerde het werk iets links van het midden van het doek, onder de rokpunt van het meisje. Daar staat Rembrandt f 1642. De f staat voor fecit, dat ‘maakte het’ betekent.

Wie staan er op het schilderij
Op het schilderij staat de schutterij van Frans Banninck Cock, met een meisje en een trommelaar. Achttien figuren zijn geïdentificeerd, zestien daarvan staan op het schilderij dat in het Rijks te zien is.

1. Frans Banninck Cocq - kapitein
2. Willem van Ruytenburch - luitenant
3. Jan Visscher Cornelisen - vaandrig
4. Jan Ockersen – piekenier
5. Claes van Cruysbergen – rondassier
6. Jan Adriaensen Keyzer – zwaarddrager
7. Walich Schellingwou – piekenier
8. Barent Harmansen Bolhamer – piekenier
9. Jan Claes Leydeckers – musketier
10. Bron: Rembrandt, Wikimedia Commons (Publiek domein)
    Jan van der Heede – musketier
11. Harman Jacobsen Wormskerck – rondassier
12. Elbert Willemsen Swedenrijck – musketier
13. Rombout Kemp – sergeant
14. Paulus Schoonhoven – piekenier
15. Jan Pietersen Bronchorst – niet bekend
16. Reijnier Engelen – sergeant
17. Jacob Dircksen – musketier - staat niet meer op het doek
18. Jan Brugman – musketier - staat niet meer op het doe
19. Jacob Jorisz - tamboer

Wapens en symbolen

De schutterscompagnie draagt diverse wapens en er zijn diverse symbolen in het schilderij verwerkt.

Partizaan

Willem van Ruytenburgh (2) draagt een partizaan, een rijk versierde lans, met breed lemmet en puntige vleugels. Het staat symbool voor luitenant.

Eikenblad

De schutter links naar Banninck Cock (1) draagt een helm met eikenblad, symbool voor heldhaftigheid. Het is een traditioneel Kloveniersmotief.

Lans

Walich Schellingwou (7) draagt een lans, een Middeleeuws stoot- en steekwapen.

Vogelklauwen

Het meisje draagt vogelklauwen en een wapen, een klover. Dit zijn symbolen voor de Kloveniers.

Hellebaard

Reijnier Engelen (16) heeft een hellebaard in de hand, een Middeleeuws houw- en stootwapen.

Klover

Jan van der Heede (10) heeft een klover in de hand, een 16e-eeuws musket. Een klovenier is een gewapende schutter, een schutter met een klover.

Beschadigingen

Schoenmakersmes

De Nachtwacht is beschadigd door ouderdom, maar ook enkele keren doelwit geweest van vandalisme. Op 13 januari 1911 hakte een man met een schoenmakersmes in op het schilderij.

Tafelmes

Op 14 september 1975 kerft een gestoorde man met een tafelmes in het schilderij. Hij zette dertien, ongeveer 80 centimeter hoge verticale krassen en sneden in het doek, voornamelijk bij de benen van Frans Banninck Cocq. De Nachtwacht is daarna een tijd lang niet te zien, vanwege een grondige restauratie. De restauratie, onder leiding van hoofdrestaurator Luitsen Kuiper, hoofdrestaurator, nam iets meer dan acht maanden in beslag.

Zoutzuur

Op 9 april 1990 is het doek wederom doelwit, ditmaal van een zoutzuuraanval. Een suppoost handelt uiterst accuraat door meteen water over de aangevallen plek te spuiten, waardoor de schade beperkt blijft.

Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt de Nachtwacht opgerold en in de mergelgrotten van de Sint-Pietersberg verstopt. Men was bang dat het anders als oorlogsbuit naar Duitsland zou worden gebracht. In juni 1945, vlak na de bevrijding, komt de Nachtwacht terug naar Amsterdam. Het werd vervoerd per binnenschip.

Rembrandt

• 1606 - Rembrandt wordt geboren, in Leiden. Hij is zoon van een bakkersdochter en molenaar.
• 1619, 1622 - Rembrandt gaat schilderen en in de leer bij Jacob van Swanenburgh in Leiden.
• 1625 - Rembrandt gaat in de leer bij Pieter Lastman in Amsterdam en opent zijn eigen atelier in Leiden.
• 1632 - Hij krijgt connecties aan kunsthandelaar Hendrick van Uylenburg en leert zijn dochter Saskia kennen.
• 1634 - Rembrandt en Saskia trouwen en kopen een huis in Amsterdam aan de Sint Anthoniebreestraat. Dat huis is tegenwoordig het Museum het Rembrandthuis.
• 1639 - Rembrandt begint met het schuttersstuk dat later de Nachtwacht zal gaan heten.
• 1641 - Zoon Titus wordt geboren.
• 1642 - Rembrandt voltooit de Nachtwacht. In dit jaar overlijdt Saskia.
• 1654 - Rembrandt leert Hendrickje Stoffels kennen en krijgt met haar een dochter, Cornelia.
• 1663 - Hendrickje overlijdt aan de pest.
• 1668 - Titus overlijdt ook aan de pest.
• 1669 - Op 4 oktober sterft Rembrandt. Hij wordt begraven in de Westerkerk in Amsterdam.

Leren kijken door te doen
Het Rijksmuseum geeft een schetsboekje uit waar je als bezoeker je eigen schetsen in mag zetten. Er staan een paar werken uitgelicht die je als 'opdracht' kunt natekenen, met het doel dat tekenen je beter leert kijken. Een van de opdrachten gaat over de Nachtwacht. Kijk naar de Nachtwacht en zie hoe Rembrandt het enorme vlak verdeelde in donkere en lichte plekken. Wie door de oogharen kijkt ziet dat nog beter dan met de ogen open. "Teken het schilderij na, in alleen lichte en donkere vlakken."

Lees verder

• David – Michelangelo's beeld in Florence