Theatervorm: Tragedie

Al voor onze jaartelling maakten de Grieken toneelstukken over helden of goden met wie het slecht afliep. In de loop van de geschiedenis zijn deze toneelstukken veel veranderd, maar tragedie is vandaag nog een theatervorm.

Wat is tragedie?

In een tragisch theaterstuk loopt het slecht af met de hoofdpersoon. Dit is het grote verschil met komedie, waarin alles goed af loopt. Meestal word de hoofdpersoon gestraft vanwege trots, hebzucht of koppigheid. Ook zit er vaak een les in een tragedie.

De geschiedenis van tragedie

Tragedies werden opgevoerd tijdens jaarlijkse Griekse feesten ter ere van de godheid Dionsysus. Toneelschrijvers konden tijdens deze gelegenheden een prijs winnen met hun nieuwste stukken.
De Griekse filosoof Aristoteles (384 - 322 v.Chr.) stelde een boek samen met regels voor tragedieschrijvers. Volgens hem is het doel van een tragedie om bij het publiek medelijden of angst op te roepen. Met de hoofdpersoon moet het dan ook slecht aflopen. Daarnaast kent hij drie ‘eenheden’.

• Eenheid van tijd: een toneelstuk moest niet meer dan de gebeurtenissen van een dag vertellen. Iets uit een ver verleden werd verteld in plaats van gespeeld.
• Eenheid van plaats: het stuk moest zich op dezelfde plaats afspelen. Dit is het podium.
• Eenheid van handeling. Alles wat op het podium gebeurd moest direct met het verhaal te maken hebben.

De tragedies die zijn bewaard uit die tijd zijn voornamelijk afkomstig van Aeschylos (ca. 525-456 v.Chr.), Sophocles (496-406 v.Chr.) en Euripides (484-406 v.Chr.).

Romeinen en tragedie

Romeinen hadden niet zoveel met de regels van Aristoteles. Zij wilden grootse spektakels zien. In Romeinse tragedies speelden geen gewone burgers, maar werden slaven verplicht om te achteren. Als een slaaf goed kon acteren, werd hij goed betaald. Kon hij minder goed acteren, dan had hij pech. De martelingen die op het podium vertoond werden, waren in die tijd geen special effects.
In het jaar 3 is Seneca de grootste tragedieschrijver van het Romeinse rijk. Hij herschreef Griekse tragedies en voegde gruwelijke scènes toe. Hij bedacht de wraaktragedie: stukken over moord en nabestaanden die wraak nemen op de moordenaar.

Marlowe, Kyd en Shakespeare

In de 16e eeuw waren toneelschrijvers niet erg welvarend. In die tijd schreef Christopher Marlowe (1564 - 1593) nieuwe tragedies. Hij schreef poëtische stukken waarin het slecht afliep met de hoofdpersonen. Titels die hij schreef zijn onder andere De Jood van Malta en Edward II . Marlowe werd op 29 jarige leeftijd doodgestoken tijdens een ruzie. Zijn huisgenoot Thomas Kyd schreef wraaktragedies, waaronder de De Spaanse Tragedie .
In de tijd van Marlowe en Kyd leeft ook William Shakespeare (1564 -1616). Hij is een van de bekendste toneelschrijvers ter wereld. Hij had een eigen gezelschap en later ook een eigen theater. Bekend zijn de romantische tragedies die hij schreef, waaronder Romeo en Juliet . Hierin laat hij zien dat echte liefde op aarde geen stand houdt. Hij verwerkte komische elementen in zijn stuk, waardoor de grens tussen komedie en tragedie vervaagde. Zo ontstond de tragikomedie, een mengelmoes van beide stijlen.

Tragedie nu

Vanaf de 20ste eeuw zijn de grenzen in de kunsten aan het vervagen. Tegenwoordig wil een theatermaker verschillende emoties bij het publiek oproepen. Rond de 19e eeuw gingen tragedies meer over politieke en sociale onderwerpen, normen en waarden. Zo hadden de stukken thema’s als prostitutie, alcohol, mishandeling. Tegenwoordig worden diverse onderwerpen voor tragedies gebruikt. De Nederlandse Koos Terpstra scheef in 2000 de tragedie Mijn Elektra met in een van de hoofdrollen actrice Carice van Houten. Zijn stuk gaat geweld, oorlog en vrede en het proces voorafgaand aan moord.