Schilderij Rembrandt van Rijn van de vader en verloren zoon

Het schilderij van de thuiskomst van de verloren zoon van Rembrandt heeft velen geïnspireerd en gefascineerd. Het heeft Henri Nouwen geïnspireerd om het boek 'Eindelijk thuis' te schrijven. Het schilderij zet niet alleen aan tot nadenken over de relatie tussen God en de mensen maar, laat ook zien we zijn tegenover onze kinderen. Ouders beseffen niet welke grote verantwoordelijkheid ze hebben ten opzichte van hun kinderen. Uiteraard kan het zijn dat ouders fouten maken of verkeerde keuzes. Sommige kunnen prima goedgemaakt worden. Maar er zijn ook zaken die gevolgen hebben voor het kind. Ondanks dat het kind er niets aan kan doen kan het zelfs tientallen jaren en generaties gevolgen hebben. Over het schilderij is veel te zeggen maar we willen stilstaan bij enkel opvallende kenmerken.

De schilder Rembrandt van Rijn en de Bijbel

Rembrandt was een Nederlandse schilder. Hij leefde in de 17e eeuw van 1606 tot 1696. Hij schilderde vooral veel Bijbelse taferelen. Het Rijksmuseum in Amsterdam bezit een mooie collectie van Bijbelse taferelen van Rembrandt. Het schilderij van de Verloren zoon is in bezit van de Hermitage in St.Petersburg. Het verhaal staat in het Bijbelgedeelte van het evangelie van Lukas hoofdstuk 15 vers 11 tot 32. Ook is er een Bijbel naar hem vernoemd omdat daarin veel afbeeldingen van Rembrandt zijn opgenomen.

De vader volgens Rembrandt

De vader heeft een rode mantel om. Hij heeft van Rembrandt een wat bleek en uitgehold gelaat gekregen. Waarom Rembrandt dat gedaan heeft is niet te zeggen. Het wijst in ieder geval wel op de gevolgen van een bewogen en pijnlijk gemis van zijn jongste zoon. Natuurlijk heeft de vader verdriet over zijn zoon. Waarom heeft hij die keus gemaakt? Wat had de vader kunnen doen om hem tegen te houden? Heeft de vader fouten gemaakt in de opvoeding? Voelt hij zich schuldig en schaamt hij zich?

De mantel van de vader als symbool van trouw

Een opvallend detail zijn de kwasten aan de mantel van de vader. Deze kwasten waren bij de Joden gebruikelijk om aan de trouw van God te herinneren. De vader kan niet anders dan aan de trouw van God te denken. Als hij iets had kunnen doen, wat niet gelukt is op de een of andere manier, dan is het nu wel hopen op God. Hij kan de les eruit trekken dat hij een volgende keer het anders zal doen. In het andere geval als een zoon toch weer besluit om de biezen te pakken, zal de vader weer op God vertrouwen. In dit beeld kunnen we de vraag stellen; wie voelde zich verloren? De vader in elk geval. Maar God heeft hem gevonden en hij heeft God gevonden. Tenslotte is zijn hoop uitgekomen en heeft hij zijn zoon terug.

Het detail van de handen van de vader in het schilderij

De handen van de vader vertonen een opvallend verschil. De ene hand is een echte grote en ruige vaderhand. Deze hand lijkt echt krachtig op de schouder van de jongste zoon te drukken. Alsof Rembrandt daarmee wil uitdrukken dat de vader hem stevig tegen zich aan wil houden en nooit meer los wil laten. De andere hand lijkt op een schone en zachte moederhand. Deze hand ligt zichtbaar zacht op de rug van de jongste zoon. Hieruit blijkt de liefde en de zorg van de vader.

De oudste zoon in de gelijkenis

De oudste zoon staat afgunstig naar het tafereel van zijn vader en jongste broer te kijken. Rembrandt heeft hem zo geschilderd dat er een grote afstand is tussen hen. Het doet kil en koud aan. De oudste zoon kijkt zo van ´wat moet ik hier nu mee´. De kwasten die we bij de vader aan de mantel zien ontbreken bij de oudste zoon. Rembrandt wil op deze manier waarschijnlijk uitdrukken dat de oudste zoon helemaal niet zo trouw blijkt te zijn als in de gelijkenis beschreven wordt.

Toeschouwers in het schilderij

Rembrandt heeft een tweetal toeschouwers geschilderd. Op de voorgrond zit waarschijnlijk iemand van hoge afkomst. Het kan een farizeeër zijn die in de gelijkenis ook een luisteraar was toen Jezus de gelijkenis vertelde. Deze moet machteloos en verontwaardigd toezien hoe de vader zijn zoon terug neemt na een leven van bandeloosheid. Achterin het schilderij heeft Rembrandt een vrouw geschilderd. Misschien was dit de vrouw van de vader, de moeder van de beide zonen. Zij kijkt hoopvol toe hoe haar man zich met liefde over hun zoon ontfermt.

De jongste zoon in de gelijkenis

Het eerste wat opvalt bij de jongste zoon is zijn versleten schoeisel en zijn kale hoofd. Terwijl zijn vader en oudste broer een flinke haardos en een baard hebben heeft hij een kaalgeschoren hoofd en geen baard. Dit detail wijst op het slaafse leven wat de jongste zoon geleden heeft. Het lijkt erop dat de jongste zoon zijn eigen oude rode mantel nog aan heeft. Onder aan zijn mantel zijn namelijk nog wat rode kleuren te ontdekken. Dit kan Rembrandt zo bedoeld hebben om aan te tonen dat hij lang van huis is geweest. De ondergrond waar de jongste zoon op geknield ligt is van steen terwijl de oudste zoon op een verhoging staat. De jongste zoon wordt feestelijk onthaald maar Rembrandt schildert hem nog als iemand die onderdanig zijn thuiskomst ondergaat.

Hoogmoed en verwaandheid van de oudste zoon

De positie van de oudste zoon op de verhoging laat zijn hoogmoed en verwaandheid zien. De nederige houding van de jongste zoon en de verheven positie van de oudste zoon laten in eerste plaats afstand zien. Tenslotte kunnen we ook hier de vraag stellen, wie is er verloren? De afstand nemen kan betekenen Rembrandt zelf ook soortgelijke situatie herkend.

De kleuren in het schilderij van Rembrandt: Rood en Okergeel: kleuren van Jezus de zoon van God?

Rembrandt heeft weinig kleuren voor het schilderij gebruikt. De kleur rood en okergeel overheersen tussen donkergrijs tot zwart. Het is waarschijnlijk ook de bedoeling van Rembrandt om de kleur rood de nadruk te geven. Rood wijst op ´koningschap´ maar wijst in dit geval ook op het vergoten bloed wat Jezus als Zoon van de vader vergoten heeft voor alle mensen. Door het lijden wat Hij heeft ondergaan is voor alle mensen openbaar geworden hoe de relatie met de Vader hersteld kan worden. Rood roept emoties op en wijst op verlossing.

Lees verder

• Geestelijke lessen voor jongeren m.b.v. schilderij Rembrandt