KCV: Bernini in Rome

Gian Lorenzo Bernini, dé beeldhouwer, schilder en architect uit de Barok. In Rome zijn nog erg veel werken van het te bewonderen, zoals bekende beeldhouwwerken en door hem ontworpen fonteinen en gebouwen. Maar welke invloed had Bernini in zijn tijd? En wat was de rol van de Barok in dit alles?

Bernini

Gian Lorenzo Bernini was een Italiaans kunstenaar. Hij was beeldhouwer, schilder en architect en heeft vooral in Rome zijn sporen nagelaten. Hij werd geboren in Napels, op 7 december 1598. Hij verhuisde op 7 jarige leeftijd al naar Rome, waar hij gestorven is op 28 november 1680 op de (voor die tijd uitzonderlijk) hoge leeftijd van 82 jaar. Hij heeft dus geleefd in de Barokperiode. Zijn vader, Pietro Bernini, was ook beeldhouwer.

Op jonge leeftijd is Bernini al bezig met kunst en beeldhouwen. Zijn talent wordt al snel opgemerkt door kardinaal Scipione Borghese, bij wie hij tot 1624 in dienst blijft. Voor kardinaal Borghese maakte hij een aantal kunstwerken die nu te zien zijn in villa Borghese in Rome. Hij heeft ook leidinggegeven aan een groot atelier met beeldhouwers, stucadoors en bronsgieters en beschikte over meer dan 100 opdrachtgevers.De werken van Bernini zijn onlosmakelijk verbonden met het pauselijk hof. Hij maakte meesterwerken voor vier pausen; Urbanus VIII, Innocentius X, Alexander VII en Clemens IX. In opdracht van paus Urbanus VIII heeft Bernini maar liefst 150 schilderijen gemaakt. Dit heeft hij echter daarna niet doorgezet, omdat hij zichzelf niet goed genoeg vond als schilder.

Als architect Carlo Maderno in 1629 overlijdt verwerft hij een vooraanstaande positie in Rome als nieuwe architect van de Sint Pieter. In de Sint-Pieter liet Bernini zijn grootste werken na. Bernini’s werk is nog steeds heel bepalend voor het stadbeeld van Rome.

Bernini en de Barok

Zoals hierboven vermeldt staat leefde Bernini in de Barokperiode. De Barokperiode is een Europese stijlperiode die zich uitte in de beeldhouwkunst, schilderkunst, architectuur, literatuur en muziek en had zijn oorsprong in Italië.
Het begin van de Barok is niet echt te definiëren, zo bloeide in Italië (Rome) de barok al vroeg terwijl in het noorden van Europa de Renaissance nog aan het nabloeien was.

De Barok heeft op alle vlakken hele duidelijke kenmerken. Kijk je bijvoorbeeld naar architectuur valt op dat de stijl heel weelderig is en dat er wordt geprobeerd door middel van manipulatie van ruimtebeleving indruk te maken op bezoekers. Plafonds zijn koepelvormig, en vlakke plafonds werden zo geschilderd dat er diepte in leek te zitten. Verder werd en heel veel gebruik gemaakt van decoraties. Vaak om het weelderige te benadrukken maar ook om de constructie te verbergen. De gebouwen waren vaak symmetrisch, en de ovale vorm was de hoofdvorm. Aan de binnenkant zijn ze veelkeurig en wordt er veel goud(kleur) gebruikt.
Op gebied van beeldhouw- en schilderkunst valt vooral het drama op. Dit is goed te zien aan werken van Bernini als Apollo en Daphne, of Pluto en Proserpina. Bij deze beelden is het drama ten top, het is een heel verhaal in plaats van een persoon. Bernini ontkent bij Pluto en Proserpina als het ware de hardheid van marmer, de vingers van Pluto drukken echt in het been en de zij van Proserpina.

Lijst van werken van Bernini in Rome (een selectie)

• Aeneas, Anchises en Ascanius, galleria Borghese
• Apollo en Daphne, galleria Borghese
• Baldakijn in de Sint-Pieter, Sint-Pieters basiliek, Vaticaanstad
• David, galleria Borghese
• Fontana dei Quattro Fiumi, Piazza Navona
• Fontana della Farcaccia, Piazza di Spagna
• Fontana del Tritone, Piazza Barberini
• Pluto en Proserpina, Galleria Borghese
• Extase van Theresia, Santa Maria delle Vittoria
• Sint Pieterplein, Vaticaanstad
• Enkele zelfportretten, galleria Borghese
• De Engelenbrug

Bernini, godsdienst en politiek

In de Middeleeuwen was Rome het middelpunt van de christelijke wereld geworden. Vanaf toen trokken vele schilders, kunstenaars en architecten naar Rome om de paus met hun werk te dienen. In de renaissance werd de elite wat kritischer tegenover de kerk, en ontstond een nieuwe levensstijl waarbij werd teruggegrepen naar de klassieke oudheid en genieten van het ‘aardse’ leven werd belangrijk. In de renaissance werd de politieke invloed van de kerkelijke staat teruggedrongen, maar de pauzen probeerde hun gezag natuurlijk weer terug te krijgen. Na een tijdje slaagde de kerkelijke staat er weer in om gebieden te veroveren en hun land uit te breiden. Ze waren weer een tijdje belangrijk, maar na de 16e eeuw, in Bernini’s tijd dus, viel dat weer terug en had de kerkelijke staat nauwelijks nog invloed in de internationale politiek. Dat politieke is nooit meer terug gekomen, maar natuurlijk had de paus een hele vooraanstaande status in de tijd van Bernini. De paus wilde veel kunst in zijn bezit hebben, en de mooie gebouwen voor hem laten ontwerpen en daarvoor had hij een nieuwe, hele talentvolle kunstenaar nodig. Dat werd Bernini en de paus en hij werden goede vriendjes. Bijna alle werken die Bernini heeft gemaakt waren in opdracht van de paus. In zijn tijd was dat paus Urbanus VIII.

Het mooiste werk van Bernini

Zelf vind ik het beeldhouwwerk van Pluto en Proserpina het mooist. Op het beeld is te zien hoe Pluto de jonge Proserpina meeneemt naar de onderwereld. Hij pakt haar op, maar Proserpina wil dit natuurlijk helemaal niet en probeerd te ontsnappen. Dit lukt haar niet en je ziet de wanhoop op haar gezicht. De driekoppige hond van Hades is ook te zien. Dit beeld staat in Galleria Borghese.

Ik vind dit beeld vooral indrukwekkend omdat Bernini het marmer zo zacht laat lijken. De handen van Pluto op het lichaam van Proserpina zien er zo echt uit, bijna eng. Je ziet zijn vingers in haar been en zij drukken en ik heb geen idee hoe Bernini dat ooit voor elkaar heeft kunnen krijgen. Het wordt nog duidelijker als je kijkt naar de driekoppige hond, daar heeft ziet de vacht er heel ruw uit en dan realiseer je dat het gewoon steen is waarvan hij zo’n beeld heeft gemaakt. Verder vind ik het bijzonder dat hij de anatomie van de mens zo goed door had. Als je kijkt naar de spieren van Apollo, en de huid van Daphne is het gewoon levensecht. Hun hoofden vind ik dat weer niet levensecht, maar dat licht vooral aan dat een beetje rare haar en die witte ogen. Wel is mooi de emotie op hun gezichten te zien. Er zitten zelfs traantjes op Daphne’s wang.