La Barbe Bleue (Blauwbaard)

Het beroemde verhaal LA BARBE BLEUE, ofwel BLAUWBAARD van de Franse schrijver Charles Perrault is voor het eerst verschenen in Perraults verzamelwerk “Histoires ou Contes du Temps Passé” uit 1697.
Dit wereldberoemde verhaal gaat over een jonge vrouw die door haar broers uit handen van haar boze echtgenoot Blauwbaard (die zo genoemd wordt vanwege zijn blauwe baard) gered wordt. Het verhaal van Blauwbaard verschilt qua inhoud overigens enorm van zijn andere verhalen, zoals ASSEPOESTER, DE GELAARSDE KAT en KLEIN DUIMPJE, die meer bedoeld waren voor kinderen. De thema’s die in dit verhaal centraal staan zijn terug te vinden in diverse andere verhalen, die zowel uit Europa, Afrika en Azië komen. Het gaat hier dan met name om de volgende thema’s:

De ongehoorzaamheid van de vrouw: het is de vrouw in dit verhaal ten strengste verboden om de sleutel te gebruiken die toegang geeft tot een geheime kamer van Blauwbaard. Ondanks zijn waarschuwing kan ze de verleiding toch niet weerstaan.

De ontdekking van een verschrikkelijk geheim: wanneer ze zichzelf toegang tot de geheime kamer heeft verschaft ontdekt ze de lijken van Blauwbaards vorige vrouwen, die de verleiding, net als zijzelf, ook niet konden weerstaan.

De redding van de dood: de vrouw is, door het negeren van Blauwbaards opdracht, gedoemd hetzelfde lot te ondergaan als zijn vorige vrouwen. Net als Blauwbaard op het punt staat haar met zijn zwaard te doden wordt zij gered door haar broers, die op hun beurt Blauwbaard doden.

Het verhaal van Blauwbaard is in meerdere landen op een telkens weer andere wijze verteld en gepubliceerd. Zo kent Italië het verhaal van Zilverneus, dat gaat over de duivel die de oudste van drie zusters vraagt te komen werken in zijn huis. Ook zij krijgt, net als de vrouw van Blauwbaard, de waarschuwing niet in een bepaalde kamer te kijken. Als zij dit toch doet belandt zij, net als andere nieuwsgierigen in de hel die zich in die kamer bevindt. De middelste zuster ondergaat hetzelfde lot, maar de jongste zuster is slimmer en redt uiteindelijk haar zusters uit handen van de duivel.

Een soortgelijk verhaal deed de ronde in Duitsland, waar het door de gebroeders Grimm werd gepubliceerd in “Kinder- und Hausmarchen”. Maar ook in India en Scandinavië vinden we dergelijke verhalen weer in de volkscultuur terug.

BLAUWBAARD is naar zeggen voor een deel gebaseerd op de gruwelijke misdaden van de Franse legeraanvoerder Gilles de Rais, die leefde in de 15e eeuw en verantwoordelijk wordt gehouden voor de dood van zo’n 300 jonge kinderen, die hij voor zijn magische praktijken offerde. Maar omdat hij slechts één vrouw heeft gehad is het waarschijnlijker dat ‘Conomor the Cursed’ Perrault voorzien zou hebben van de nodige inspiratie voor zijn verhaal. Het verhaal deed de ronde dat Conomor een aantal van zijn vrouwen onthoofde omdat ze zwanger zouden zijn. Dit verhaal is overigens niet gebaseerd op feiten, zoals dat wel het geval is bij Gilles de Rais, maar is afkomstig uit volksverhalen. In ieder geval is het een verhaal dat afkomstig is uit heel vroege tijden, omdat de moderne mannen gewoonweg geen moordende maniakken kunnen zijn, aldus de verklaring van Perrault zelf.

Het moraal van het verhaal van Blauwbaard is dat de nieuwsgierigheid (van vooral vrouwen) uiteindelijk altijd leidt tot grote spijt. Blauwbaards vrouwen konden de verleiding uiteindelijk niet weerstaan en moesten dit bekopen met een gruwelijke dood. Het plezier dat de vrouwen eenmalig beleefden aan de bevrediging van hun nieuwsgierigheid was maar van korte duur en staat in geen enkel geval in verhouding met de hoge prijs die zij voor hun ongehoorzaamheid moesten betalen.

Tegenwoordig valt dit verhaal te relateren aan moderne misdadigers, de kinderlokkers en seriemoordenaars. Het verhaal van Blauwbaard waarschuwt ons voor het feit dat achter ieder beleefd, goedgemanierd persoon een gevaarlijke maniak kan schuilen, hetgeen we de laatste jaren overigens steeds vaker zien terugkomen in films en op televisie. BLAUWBAARD kan dus gezien worden als een vroege voorloper van de moderne misdaadfilms en televisieseries, die handelen over dit onderwerp. Het is nu niet meer het uiterlijk dat mensen angst aanjaagt, maar juist het onzichtbare monsterlijke innerlijk van een bepaald persoon is beangstigend.

BLAUWBAARD was dan ook niet bedoeld voor kinderen, zoals dat voor veel van Perraults andere verhalen wel het geval is. Het verhaal is eerder bedoeld voor volwassenen, vanwege de thema’s die er in voorkomen, zoals het gevaar van nieuwsgierigheid en het gevaar van het huwelijk, omdat het destijds de gewoonte was dat vrouwen werden uitgehuwelijkt en het dan mogelijk was dat zij, zoals in het geval van BLAUWBAARD, een monsterlijk iemand zouden treffen. Het feit dat Charles Perrault een fel tegenstander van uithuwelijking was, kan dan ook verklaren waarom hij dit verhaal uiteindelijk geschreven heeft.

Driehoeksverhouding Oraliteit, Schriftcultuur en Beeldlore.

Het uiteindelijke verhaal van Blauwbaard is ontstaan uit een compilatie van verschillende verhalen die destijds de ronde deden. Deze verhalen werden op kleine en op grote schaal mondeling verspreidt, waarna ze uiteindelijk door Charles Perrault werden verzameld en samengevoegd tot één verhaal. Later werd het verhaal ook nog voorzien van illustraties, die de persoon Blauwbaard overigens presenteren als een Oosters persoon. Dit omdat men liever zag dat een psychopathisch iemand een buitenlander was en niet iemand uit hun midden. Wat je ziet is dus dat een verhaal zich vanuit de oraliteit verplaatst naar de schriftcultuur en vervolgens ook nog verschuift in de richting van de beeldlore.

La Barbe Bleue (Blauwbaard)

Driehoeksverhouding Oraliteit, Schriftcultuur en Beeldlore.

Bronnen en referenties