Salomonszegel, mythe, macht en geneeskracht

Mythische planten met rituele kracht zijn er in het verleden heel wat geweest. De Salomonszegel is zo een relict uit een verleden tijd. Heeft hij zijn oude reputatie te danken aan de vorm van de wortelstok? Zijn Latijnse naam Polygonatum verwijst wel naar de merkwaardige vorm van de wortelstok. Het woord is afgeleid van het Griekse polys, veel en gony, knoop. De wortelstok bestaat uit opvallend veel, vlak bij elkaar zittende knopen. De stengels sterven in de herfst af en laten op de wortelstok een zegelvormige afdruk achter, waar de plant zijn Nederlandse naam aan te danken heeft.Deze is vooral bij de Duinsalomonszegel goed te zien. De Veelbloemige Salomonszegel, Polygonatum multiflorum en de Duinsalomonszegel, Polygonatum odoratum lijken op mekaar, maar zijn aan hun stengel te onderscheiden. Eerstgenoemde heeft een ronde stengel en gewoonlijk 2 tot 5 bloemen in de bladoksels. Bij de Duinsalomonszegel is de stengel kantig en staan er hooguit 2 bloemen in de bladoksels.

Geschiedenis Salomonszegel

Salomonszegel werd vroeger als geneeskrachtige plant gebruikt. De Polygonatum odoratum vindt men in sommige kruidenboeken vermeld als Polygonatum officinalis. Het is een van de planten die de beroemde legerarts Dioscorides gebruikte om open wonden te dichten, en gebroken gewrichten aan elkaar te hechten. Polygonatum multiflorum heeft gelijkaardige eigenschappen. Galenus (130-200) waarschuwde tegen het inwendig gebruik van beide planten.

De Engelse kruidkundige Gerard (16° eeuw) merkt echter op dat het volk in Hampstead de gemalen wortel van salomonszegel in hun bier strooiden als remedie tegen gebroken botten. Gerards tijdgenoot, de Italiaanse arts Matthiolus vermeldt een schoonheidsmiddel als gezichtslotion, waarmee de Italiaanse dames zonnebruin, sproeten, aangezichtsschurft en dergelijke huidontsierende verschijnselen van het gelaat konden verwijderen. Dus om een blanke, bleke huid te krijgen want bruin was toen niet in de mode. Door de eeuwen heen werd de gestampte wortel van deze plant in de vorm van papjes, omslagen of aftreksels toegepast op kneuzingen, schaafwonden en fijt. De Franse benamingen herbe aux panaris en herbe à la rupture verwijzen nog naar die werking.

Ook in Den Nederlandschen Herbarius van Stephaan Blankaart (1650-1704) werd Salomonszegel vooral voor uitwendig gebruik geadviseerd,om kneuzingen te genezen, maar het was ook populair om sproeten en vlekken te verwijderen. Hij schrijft ‘ met het overgehaalde water beelden zich de vrouwen in, dat zij daar blank van worden’.

Mythologie: springwortel

Een merkwaardig mythologisch verhaal over de Salomonszegel vinden we bij Jacob Van Maerlant in zijn 'Der Nature Bloeme'

In holen bomen maecti sine nest,
dar broeti sine jonghe best.
Sloughe oec iemen yser of hout
in die gate met ghewout
ende picus niet in ne mochte,
hi vloghe och ende sochte
.i. cruud dart mede vloghe ute dat,
hoe vaste dattet stake int gat.
Oude bouke segghen dat
van desen crude tere stat
dat mer mede mach ontsluten
alrande slote van buten.

Sommige Salomonszegels zouden de kracht bezitten om deuren en meisjesharten te openen, rotsen te verbrijzelen en tanden te trekken. Je moest dan wel de juiste Springwortel vinden en daar kon dus die specht, de picus van Van Maerlant bij helpen. Alhoewel volgens Sloet, het niet bekend is welke plant de specht kende 'eene plant, waarvan de wortel schatten aanwijst en alle sloten en deuren, die er mede aangeraakt worden, doet openspringen, welke kracht hem den naam van Springwortel gegeven heeft. Om hem te verkrijgen zoekt men een nest van den specht en stopt, wanneer het mannetje uitgevlogen is, het gat met eene ingeslagen pin dicht. Zoodra het mannetje dat merkt, haalt hij den wortel en houdt dien voor de pin, die met groot geweld uit de opening springt. Voor dat het zoover gekomen is, maakt iemand, die zich verstopt heeft, een vervaarlijk geschreeuw en de verschrikte vogel laat den wortel vallen.

Geneeskracht

De Salomonszegels bevatten chemische stoften zoals asparagine en convallaria-glycosiden. Andere inhoudsstoffen zijn saponinen, allantoïne (wondgenezend), slijmstoffen, glucokinine (bloedsuikerverlagend) en flavanoïden.
Alhoewel de Salomonszegel in de meeste kruidenboeken geboekstaafd staat als een giftige plant, zijn het vooral de bessen die giftig zijn en heftig braken en diarree veroorzaken. Maar ook met andere delen van de plant moet je wel voorzichtig zijn.

Het gebruikte plantendeel in de fytotherapie is de wortelstok, rhizoma polygonatii. Salomonszegel is een glucokinindrogerij met bloedsuikerverlagende eigenschappen. Een werking die ook wetenschappelijk onderbouwd is. Uitwendig werd het gebruik tegen bloeduitstortingen, blauwe plekken, aambeien en ontwrichte ledematen. Een kompres van de wortelstok werd opgelegd om kneuzingen te verlichten en wondjes te genezen.

In de Chinese fytotherapie is Polygonatum een veel gebruikt middel, vooral in combinatie met andere planten. De verkoelende wortelstok verlaagt koorts, helpt tegen een droge mond en verzacht chronische hoest. Tegenwoordig concentreert onderzoek zich op de eigenschap om hoge bloeddruk te verlagen.

Salomonszegel, een oud geneeskruid met toekomst, maar een plant die wel vraagt om een deskundig gebruik. Voor eigen gebruik zou ik alleen de geplette wortelstok als kompres tegen een onzuivere huid inzetten En misschien kunnen we, net zoals vroeger, de wortelstok als amulet dragen of in onze rechter broekzak stoppen, 'want wie haar in den rechterzak draagt, kan door stoot noch schot gewond worden'.

Namen

• M-E namen: Sigillum salomonis, sigillum Sancte Marie
• Engels:Solomon's Seal (Eurasian Solomon's Seal, Eurasian Solomons Seal)
• Frans: Sceau de Salomon commun
• Duits: Vielblütige Weißwurz

Voor verdere studie

• Antihyperglycemic effects of total flavonoids from Polygonatum odoratum in STZ and alloxan-induced diabetic rats. Xiao-Shun Shua, Journal of Ethnopharmacology Volume 124, Issue 3, 30 July 2009, Pages 539-54
• A steroidal glycoside from Polygonatum odoratum (Mill.) Druce. improves insulin resistance but does not alter insulin secretion in 90% pancreatectomized rats.Choi SB, Park S. Biosci Biotechnol Biochem. 2002 Oct;66(10):2036-43.
• Effects of alcohol extract from Polygonatum odoratum (Mill.) Druce and Cuscuta australis R. Br. on immunological function of mice injured by burns. Xiao J, Cui F, Ning T, Zhao W.