Februaristaking: verzet tegen het wegvoeren van joden

Op 25 en 26 februari 1941 vond in Amsterdam en een aantal andere gemeenten de Februaristaking plaats. Het was het enige openlijke protest in Europa tegen de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog. Veel Nederlandse arbeiders legden het werk neer. De Duitse bezetter reageerde met harde maatregelen. Jaarlijks wordt de Februaristaking in Amsterdam bij het monument van de Dokwerker op het Jonas Daniël Meijerplein herdacht. Helaas heeft de Februaristaking niet kunnen voorkomen dat de nazi's 6 miljoen Joden vermoordden in concentratiekampen.

Aanloop naar de Februaristaking

Een half jaar na de Duitse inval in Nederland verloopt de bezetting niet zo voorspoedig als Hitler had gewenst. De Nederlanders hadden een enorme afkeer van de bezetter en probeerden hem, waar mogelijk, tegen te werken. De NSB (Nationaal Socialistische Beweging) onder leiding van Anton Mussert zetten de WA (Weerbaarheidsafdeling) in om provocaties te plegen in buurten waar veel Joden wonen. Vooral in de buurt van het Rembrandt- en Thorbeckeplein dwingen zij horecagelegenheden bordjes met de tekst 'joden niet gewenscht' op te hangen. Er ontstaan felle confrontaties tussen de WA en Joodse jongeren. Bij een van die confrontaties raakt, op 11 februari 1941, een WA-man zwaar gewond. Hij overlijdt later aan zijn verwondingen. Die man was Hendrik Koot.

Inval van de Duitsers in IJssalon Koco

De Duitsers reageerden met harde maatregelen. Zij sloten de Amsterdamse Jodenbuurt af en verrichtten daar arrestaties. De zogenaamde Joodse raad moest de Joden tot kalmte manen. Dat gebeurde in de persoon van de diamantair Abraham Asscher, de overgrootvader van Lodewijk Asscher (vicepremier in het kabinet Rutte II). Hij hield op 13 februari 1941 een toespraak in de Diamantbeurs. De Joden moesten hun wapens (voor zover aanwezig) inleveren en de WA moest uit de buurt blijven. Op 19 februari 1941 vielen agenten van de Grüne Polizei ijssalon Koco in de Van Woustraat binnen. Deze ijssalon werd gedreven door twee uit Duitsland afkomstige Joden, de heren Kohn en Cahn. Zij hadden een installatie aangebracht waarmee zij ammoniak op de Duitsers spoten. De beide heren werden gearresteerd. Cahn werd de eerste Nederlander tijdens de die tijdens de Tweede Wereldoorlog om het leven kwam door executie. Hij stierf op de Waalsdorpervlakte. Kohn kwam in 1945 om het leven in vernietigingskamp Auschwitz.

Oproep tot staking na razzia's op joden

Op 22 en 23 februari 1941 volgen razzia's waarbij 427 jonge Joodse mannen bijeen worden gedreven en weggevoerd naar kamp Schoorl. Zij worden mishandeld en sterven in concentratiekampen. De maat was vol. Op maandag 24 februari 1941 komt een aantal organisaties, waaronder de Communistische Partij Nederland (CPN), bijeen op de Noordermarkt. Het is de eerste aanzet tot de Februaristaking die zal plaatsvinden op 25 en 26 februari 1941. Op 25 februari kwam de staking op gang. De trams reden niet. Er werden pamfletten verspreid met de oproep 'staakt, staakt, staakt!!!' Al snel was een algehele staking aan de gang. De staking sloeg over naar andere gemeenten: Haarlem, Zaandam, Velsen, IJmuiden, Hilversum, Bussum, Weesp en Utrecht.

Duitsers overvallen door februaristaking

De Duitsers werden door de staking overvallen. Zij hadden niet verwacht dat Nederlandse arbeiders en gemeenteambtenaren en masse het werk zouden neerleggen uit solidariteit met de Joodse bevolking. Nergens in Europa vond tijdens de Tweede Wereldoorlog een dergelijke vorm van verzet tegen de Jodenvervolging plaats.

Einde van de februaristaking

De Duitsers grepen keihard in. Daarbij vielen doden en zwaargewonden. Na twee dagen was de staking afgelopen.

Gevolgen februaristaking

In Amsterdam werd burgemeester De Vlugt vervangen. Een aantal gemeenteambtenaren werd ontslagen. Anderen kregen een strafkorting op hun loon. Het politieapparaat werd gewijzigd. De jacht op de communisten werd geopend of geïntensiveerd. Een aantal van hen werd gefusilleerd. Anderen werden veroordeeld tot tien jaar Zuchthaus (Duitse gevangenis). De inwoners van Amsterdam moesten voor straf 15 miljoen gulden aan de bezetter betalen. Ook aan andere gemeenten werden boetes opgelegd. De Nederlanders waren zeer onder de indruk van alle harde maatregelen. De opgepakte Joden waren allemaal weggevoerd. Zij kwamen om in kampen. De Februaristaking was echter wel goed voor de moraal van het volk. Ook na de oorlog wordt de Februaristaking gezien als iets waar Nederland trots op kan zijn.

Foto

Van de Februaristaking waren tot 2016 geen foto's die met zekerheid aan die gebeurtenis konden worden toegeschreven. Dat wekt verbazing, aangezien er wel al veel werd gefotografeerd in die periode. Van voor en na de Februaristaking is wel veel beeldmateriaal beschikbaar. In 2016 dook echter voor het eerst een foto, genomen op het Raamplein in Amsterdam, op die is genomen op 25 februari 1941. Daarop is een groep demonstrerende mensen te zien. De foto is afkomstig uit een Fries dagboek.

Jaarlijkse herdenking op 25 februari

Elk jaar, op 25 februari, vindt een herdenking van de Februaristaking plaats. Koningin Wilhelmina kende aan het wapen van Amsterdam het devies ‘heldhaftig, vastberaden, barmhartig’ toe. Dit dient om de Februaristakers te eren en om de herinnering aan de gebeurtenissen in februari 1941 hoog te houden. Dat is ook het doel van de jaarlijkse herdenking bij het beeld van de dokwerker. Dit beeld is gemaakt door Mari Andriessen. Het werd in 1952 onthuld door de toenmalige Koningin Juliana.

Lees verder

• Monumenten om de Tweede Wereldoorlog te herdenken