Monumenten om de Tweede Wereldoorlog te herdenken

Elk jaar op 4 mei om 20.00 uur worden in Nederland de doden herdacht die in oorlogen waarbij Nederland betrokken was sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zijn gevallen. Vaak wordt zo'n herdenking gehouden bij een monument. Op de Dam in Amsterdam vindt jaarlijks de herdenking plaats bij het Nationaal Monument. De Koning en leden van het kabinet leggen daar een krans. Er zijn in Nederland ongeveer 3500 gedenktekens die ons herinneren aan de Tweede Wereldoorlog. Een kleine greep uit deze monumenten.

• 4en5mei.nl
• Oorlogsmonumenten in Amsterdam
• Het nationaal momument op de Dam
• Jaarlijkse dodenherdenking
• De Dokwerker
• Het Spiegelmonument van Jan Wolkers
• Namenmonument Amsterdam
• Andere monumenten in Amsterdam
• Weteringcircuit
• Westerbork
• Rotterdam
• Oorlogsmonument voor de Nederlandse koopvaardij
• Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland
• Herinneringen aan en informatie over joden die zijn omgekomen in de Tweede Wereldoorlog

4en5mei.nl

Op de website 4en5mei.nl is een database opgenomen waarin meer dan 3500 oorlogsmonumenten zijn opgenomen. Ook zijn er verhalen over deze monumenten te vinden. Bijna iedere plaats in Nederland heeft wel een of meer oorlogsmonumenten binnen haar grenzen. De Tweede Wereldoorlog heeft een enorme indruk gemaakt op iedereen die haar heeft meegemaakt of die erover gelezen en gehoord heeft. Deze verschrikkelijke periode in de recente Nederlandse geschiedenis laat zijn sporen na in de Nederlandse samenleving. Er is een grote verscheidenheid aan monumenten. Zo zijn er veel sculpturen van alle mogelijk denkbare materialen. Daarnaast vindt men gedenkplaten met de namen van gevallenen. Ook zijn er de erevelden van militaire gesneuvelden. Veel monumenten herdenken alle slachtoffers die in de Tweede Wereldoorlog zijn gevallen maar er zijn ook monumenten die aan een specifieke groep zijn gewijd zoals de joden, militairen, verzetsmensen, burgers, homo's enzovoort.

Oorlogsmonumenten in Amsterdam

Amsterdam is de stad bij uitstek waar veel monumenten te vinden zijn om de Tweede Wereldoorlog te herdenken.

Het nationaal momument op de Dam

Het Nationaal Monument op de Dam is ontworpen door J.J.P. Oud. Johannes Anton Raedecker maakte de beelden en de reliëfs zijn van de hand van Paul Grégoire. Het monument werd onthuld op 4 mei 1956. Het bestaat uit een grote zuil van wit travertijn afkomstig uit Italië. Aan de voorkant is een beeld van vier geboeide mannen te zien. Dit symboliseert de oorlog. Daarboven ziet men een vrouw met kind op de arm en krans op het hoofd. Er vliegen duiven om haar heen. Dit beeld symboliseert de overwinning, de vrede en nieuw leven. Het verzet wordt gesymboliseerd door twee mannen met aan hun voeten huilende honden. De een staat symbool voor het verzet van de intellectuelen, de ander voor het verzet van de arbeiders. Omhoogvliegende duiven aan de achterzijde staan symbool voor de bevrijding.

Jaarlijkse dodenherdenking

Verder zijn op het Monument gedichten te lezen van Adriaan Roland Holst en Anthonie Donker. Er is ook nog een Latijnse tekst opgenomen van dr. J. D. Meerwaldt. De vertaling luidt: 'Hier, waar het hart des vaderlands is, moge het herinneringsteken, dat de burgers in het binnenste hunner harten dragen, schouwen tot de sterren Gods'. Om de zuil is een gebogen gedenkmuur geplaatst met daarin elf urnen met aarde. Deze aarde is afkomstig van fusillade- en erebegraafplaatsen uit de toenmalige elf provincies. Een urn bevat aarde van de erevelden uit Nederlands-Indië. Het Nationale Monument op de Dam is het bekendste Monument. Elk jaar op 4 mei wordt hier de Nationale Herdenking gehouden. Hierbij zijn de Koning en leden van de regering aanwezig. Er worden kransen gelegd door vertegenwoordigers van verschillende groeperingen. Ook een aantal kinderen legt een krans. In 1965 en 1998 is het Monument grondig gerestaureerd.

De Dokwerker

Ook op andere plaatsen in Amsterdam zijn monumenten te vinden. Op het Jonas Daniël Meijerplein staat het indrukwekkende beeld van de Dokwerker ter herinnering aan de Februaristaking in 1941 (zie Februaristaking). Het beeld is gemaakt door Mari Andriessen en werd in 1952 onthuld door de toenmalige Koningin Juliana.

Het Spiegelmonument van Jan Wolkers

Jan Wolkers ontwierp het Spiegelmonument in het Wertheimpark. Het bestaat uit gebroken spiegels waarin de lucht wordt gereflecteerd. Naast het monument is een urn met as van slachtoffers van concentratiekamp Auschwitz geplaatst. Het kunstwerk van Jan Wolkers is meerdere malen doelwit van vandalen geweest. Op een paneel bij het werk staan de tragische feiten over de moord op de Nederlandse joden in de Tweede Wereldoorlog. Het monument is op verzoek van het Auschwitscomité tot stand gekomen. Jaarlijks op 27 januari vindt de Auschcwitzherdenking plaats. Het is de dag waarop het Russische leger het kamp in 1945 bevrijdde.

Namenmonument Amsterdam

In 2017 heeft de gemeente Amsterdam na twaalf jaar praten en vergaderen en na inspraakrondes voor omwonenden een vergunning verleend voor een Holocaust Namenmonument. De locatie voor het monument is een groenstrook aan de Weesperstraat. De ontwerper is de Pools-Amerikaanse architect Daniel Libeskind, zelf van joodse afkomst. Het ontwerp bestaat uit vier Hebreeuwse letters die samen het woord vormen dat de betekenis ‘In herinnering aan’ heeft. Bezoekers van het monument zullen bij binnenkomst een soort gangenstelsel betreden met aan weerszijden hoge bakstenen muren met de boodschap ‘In herinnering aan’. Het monument bestaat uit totaal 102.000 stenen, het aantal in de Tweede Wereldoorlog vermoorde joden afkomstig uit Nederland. In elke steen wordt een naam, geboortedatum en de leeftijd bij overlijden gegraveerd. De muren met de namen vormen de basis voor vier objecten van spiegelend roestvrijstaal. De oplevering van dit monument zal medio 2020 plaatsvinden.

Andere monumenten in Amsterdam

In Amsterdam vindt men nog veel meer monumenten. In de Van Boshuizenstraat in Buitenveldert staat een beeld met de titel Het ondergedoken kind en de beschermer ter herinnering aan alle kinderen die moesten onderduiken in de Tweede Oorlog en aan degenen die hen bescherming boden.

Weteringcircuit

Op 4 mei 1970 werd een gedenkmuur met witte letters onthuld op het Weteringcircuit. De tekst die op deze muur staat luidt: 'Een volk dat voor tirannen zwicht zal meer dan lijf en goed verliezen dan dooft het licht .... '. Het is genoemd naar de schrijver van het gedicht, H.M. Randwijk.

Westerbork

Ralph Prins heeft het monument ontworpen dat in de gemeente Hooghalen in Midden-Drenthe staat. Het is de plaats van voormalig kamp Westerbork. Het bestaat uit een stuk spoorlijn met bielzen, kiezels, een gedenkmuur en een stootblok. Aan het eind van de spoorlijn zijn de rails naar boven gebogen. Op marmeren platen staat een tekst uit de Bijbel. Ralph Prins was zelf oud-kampgevangene in kamp Westerbork. Prins wilde met dit monument, waarop geen mensen of dieren zijn afgebeeld omdat dat niet volgens het joodse geloof is, de stilte verbeelden die over het kamp kwam als een transport met joden was vertrokken en het huilen van de kinderen dat uit de wagons kwam was verstomd. De rails die naar boven buigen drukken wanhoop uit. De 97 bielzen staan symbool voor het aantal transporten dat uit Nederland naar Oost-Europa plaatsvond, waarvan er 93 uit Westerbork vertrokken.

Rotterdam

De Verwoeste Stad is de titel van een beeld van de Russische beeldhouwer Zadkine waarvoor het idee naar zijn zeggen is ontstaan toen hij in 1946 met de trein door Rotterdam reed. Rotterdam was gehavend door de bombardementen. Het beeld is volgens Zadkine 'een kreet van afschuw tegen de onmenselijke wreedheid van deze beulsdaad'. Het is een gedaante die de armen ten hemel heft. In het midden van de romp bevindt zich een gat dat voor de Rotterdammers het gat in het hart van hun stad symboliseert dat door de Duitse bombardementen aangebracht is. Het zes meter hoge beeld staat aan de Leuvehaven. Het is geschonken door de Bijenkorf. Alleen de sokkel werd door de gemeente betaald. Voorwaarde voor de schenking was dat het beeld altijd op dezelfde plek aan de Leuvehaven zou blijven staan. Op 15 mei1953 werd het onthuld.

Oorlogsmonument voor de Nederlandse koopvaardij

Federico Antonio Carasso tekende voor het Nationaal Koopvaardijmonument dat een scheepsboeg voorstelt die de golven doorklieft. Het is een kunstwerk van blank aluminium en staal. Het beeld drukt de moed en vastberadenheid van de Nederlandse koopvaardij tijdens de oorlogsjaren uit. In 1965 is een beeldengroep toegevoegd om het menselijke element te benadrukken. Het is een beeld dat past bij de havenstad Rotterdam. De onthulling vond plaats op 10 april 1957.

Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland

Niet alleen sculpturen en gedenkstenen zijn vervaardigd om de Tweede Wereldoorlog te herdenken. Het Digitaal Monument voor de Joodse Gemeenschap in Nederland is een internetmonument: Joods Monument. Het is op internet gezet ter herinnering aan alle joodse mannen, vrouwen en kinderen die tijdens de Duitse bezetting zijn vervolgd en die de verschrikkingen van de oorlog niet hebben overleefd. Iedere joodse persoon die is opgenomen in dit monument heeft een persoonspagina waarop een aantal basisgegevens te vinden is. Waar mogelijk is ook aangegeven wat het gezinsverband van deze persoon was.

Herinneringen aan en informatie over joden die zijn omgekomen in de Tweede Wereldoorlog

De homepage is een pagina met allemaal gekleurde staafjes. Elke kleur heeft een betekenis op het gebied van leeftijd of geslacht. Op de staafjes kan worden geklikt waardoor men op een pagina van het betreffende gezin komt. Daarop is informatie opgenomen over het gezin die nog steeds kan worden aangevuld. Het blijft mogelijk om informatie of foto's aan het monument toe te voegen. Het is mogelijk om door de virtuele buurt van ieder gezin te wandelen omdat bij elk gezin is aangegeven welk ander joods gezin het dichtst in de buurt woonde. Van enkele duizenden gezinnen zijn bovendien inboedellijsten opgenomen in het monument. Dit monument is heel belangrijk voor de Nederlandse joden omdat de joodse traditie wil dat iemand voortleeft zolang er herinneringen aan hem of haar worden bewaard. Behalve het levend houden van de herinnering heeft het monument ook een informatieve functie. Doordat het monument steeds wordt aangevuld met foto's, verhalen, brieven, archiefstukken en dergelijke kunnen degenen die informatie zoeken over hun joodse familieleden het monument raadplegen.

Lees verder

• Februaristaking: verzet tegen het wegvoeren van joden
• Jules Schelvis, overlevende van zeven kampen