Gunter Demnig: bedenker van Stolpersteine

Op steeds meer plaatsen in Europa zijn anno 2020 stenen met messing plaatjes, die als het ware in de grond zijn gemetseld, te vinden. Die stenen hebben een naam: Stolpersteine. De man die achter dat initiatief zit en de Stolpersteine zelf plaatst is Gunter Demnig. Maar wie is Gunter Demnig eigenlijk? En hoe kwam hij op het idee van de Stolpersteine?

• Stolpersteine
• Gunter Demnig: bedenker van Stolpersteine
• Hoe hij zich verder ontwikkelde tot beeldend kunstenaar
• Statement tegen oorlogen
• Acties voor oorlogsslachtoffers
• Meerdere kunstprojecten
• Onderscheidingen
• Drukbezette man

Stolpersteine

Op heel veel plaatsen in Europa liggen Stolpersteine. Dat zijn herdenkingsstenen voor alle slachtoffers van de Holocaust die tijdens de WO II, tussen 1933 en 1945, het leven lieten. De man die achter het plaatsen van de Stolpersteine zit, is Gunter Demnig. Maar wie is hij eigenlijk?

Gunter Demnig: bedenker van Stolpersteine

Gunter Demnig is een beeldend kunstenaar van Duitse komaf. Hij is op 27 oktober 1947 in Berlijn geboren en woont samen met zijn vrouw in Keulen. Hij heeft zelf de oorlog niet meegemaakt, maar ongetwijfeld veel meegekregen van de wederopbouw van Duitsland en gehoord wat er zich allemaal heeft afgespeeld. Niet alle Duitsers waren het eens met het regime van Hitler, maar er waren ook nazi-Duitsers. Veel Duitse kinderen van net na de oorlog – waaronder Gunter Demnig – hebben zich afgevraagd wat de rol van hun ouders tijdens WO II is geweest. Waren ze nazi-Duitsers of stonden ze er helemaal niet achter wat voor gruwelijks zich allemaal heeft afgespeeld? Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Gunter Demnigs vader op de hand van de nazi-Duitsers. Hij hielp mee tijdens luchtaanvallen. Toen Gunter Demnig daar jaren later achterkwam, heeft hij gedurende 5 jaar het contact met zijn vader verbroken.

Hoe hij zich verder ontwikkelde tot beeldend kunstenaar

Toen Gunter Demnig opgroeide, was hij van plan om piloot te worden, maar dat pakte heel anders uit. Hij belandde in de kunstwereld, want daar had hij ook affiniteit mee. Tussen 1969 en 1970 volgde hij aan de Universiteit voor de Kunsten in Berlijn, de opleiding tot Industrial Design. Toen hij die opleiding had gehaald, volgde hij tussen 1971 en 1977 de opleiding tot Kunst-Pedagogiek en Design aan de Kunstacademie in Kassel. Verder volgde hij nog andere opleidingen op het gebied van kunst. Sinds 2016 is hij lid van de kunstenaarsvereniging.

Statement tegen oorlogen

In 1968 zette hij zichzelf op de kaart door het schilderen van een Amerikaanse vlag op een garage. En niet zomaar een vlag: in plaats van de normale sterren in de Amerikaanse vlag, tekende hij doodskoppen. Dit was zijn statement tegen de Vietnamoorlog die van 1955 tot 1975 voor veel slachtoffers zorgde. Voor die daad werd hij gearresteerd en verhoord en verbleef hij drie uren op het politiebureau, maar hij had daarmee wel iets aan bekendheid verworven. Dat was namelijk ook zijn bedoeling: hij wilde graag door middel van kunst zijn stempel drukken op oorlogen.

Acties voor oorlogsslachtoffers

Met zijn Stolpersteine wil hij graag dat alle slachtoffers van de Holocaust – Joden, Roma, Sinti, homo's en lesbo's, verzetsstrijders, communisten, Jehovah’s Getuigen en dwangarbeiders – niet worden vergeten. Maar voordat hij begon met het plaatsen van Stolpersteine was hij al eerder bezig met beeldende kunst voor oorlogsslachtoffers.

• In 1990 begon hij met een actie om de gedeporteerde en omgekomen Sinti en Roma in 1940 uit Keulen te herinneren.
• Op 16 december 1992 – 50 jaar na het bevel van Heinrich Himmler tot deportatie van duizend Roma en Sinti – plaatste hij voor het stadhuis in zijn woonplaats Keulen een steen met messing plaatje. Op dat plaatje zijn de eerste regels van het bevel van Himmler te lezen.
• In 1993 begon hij met het ontwerp van de Stolpersteine
• In 1996 plaatste hij in Berlijn-Kreuzberg de eerste Stolpersteine. Dat deed hij illegaal, maar het werd later gelegaliseerd.
• Vanaf 2000 legde hij Stolpersteine in zowel Duitsland als andere Europese landen.

Meerdere kunstprojecten

Naast de acties omtrent de Stolpersteine heeft hij meerdere acties op touw gezet.

Op 15 september 1980 liep hij in 21 dagen van de Kunstakademie in Kassel naar Centre Beaubourg in Paris. Hij kwam op 8 oktober aan in Parijs. De totale afstand die hij had gelopen was 818 kilometer. Hij deed dat niet zomaar, maar plaatste met behulp van een zelf in elkaar geknutselde markeermachine (met fietsonderdelen) een soort tape op de grond op de route die hij volgde. Op die tape stond de volgende tekst: DUFTMARKEN–KASSEL-PARIS-DEMNIG 80. Met die actie behaalde hij een notering in het Guinessbook of Records: langste kunstwerk van de wereld. Ook deze actie zorgde er weer voor dat hij door de politie (de Franse Gendarme) werd opgepakt.

In 1981 gebruikte hij weer een markeermachine. Dit keer om een bloedspoor van varkensbloed op de weg te markeren. Hij koos bewust voor bloed omdat bloed als symbool voor het leven staat. De route die hij volgde was van de kunstacademie in Kassel naar de Tate Gallery in Londen en weer terug naar Kassel. Hij was van 7 tot 23 september onderweg en legde een totale afstand af van 680 kilometer. Een groot gedeelte van zijn reis legde hij te voet af: van Kassel via Keulen en Eindhoven naar Amsterdam. Vanaf Amsterdam ging hij met de auto naar Hoek van Holland. Vervolgens nam hij de ferry van Hoek van Holland naar Harwich. In Engeland aangekomen liep hij het laatste stuk van Harwich naar Londen. Zijn actie kreeg de naam: BLUTSPUR KASSEL-LONDON en was bedoeld om de deportatieroutes van de Roma en Sinti te herdenken.

In 1982 volgde het project ARIADNE-FADEN KASSEL-VENETIË. Hij markeerde de route Kassel-Venentië met Ariadnedraad.

Onderscheidingen

Door zijn initiatief om de mensen die tijdens de Holocaust zijn omgekomen te blijven herinneren, heeft hij meerdere onderscheidingen gekregen:

• 2004 Max-Brauer-Preis der Alfred Toepfer Stiftung FVS, Hamburg
• 2004 2004 Herbert-Wehner-Medaille der Gewerkschaft ver.di
• 2005 Received Das Rote Tuch Berlin Charlottenburg-Wilmersdorf; Jugendmedienpreis (The Red Cloth Berlin Charlottenburg-Wilmersdorf; Jeugdmediaprijs)
• 2005 German Jewish History Award Berlin (Duitse joodse geschiedenisprijs Berlijn)
• 2006 Bertini-Preis, Hamburg
• 2006 Alternative Ehrenbürgerschaft der Stadt Köln (Alternatief ereburgerschap van de stad Keulen)
• 2007 Giesbert-Lewin-Preis der Stadt Köln
• 2008 Botschafter für Demokratie und Toleranz, Berlin (Ambassadeur voor democratie en tolerantie)
• 2009 Josef-Neuberger-Medaille der Jüdischen Gemeinde Düsseldorf
• 2009 Erich-Mühsam-Preis der Stadt Lübeck
• 2010 Rheinlandtaler in Köln
• 2011 Otto-Hirsch-Medaille der Stadt Stuttgart

Drukbezette man

Ondanks zijn leeftijd is Gunter Demnig anno 2020 constant druk in de weer met het plaatsen van de Stolpersteine. Gemiddeld genomen plaats hij samen met zijn team per maand rond de 440 stenen. Meer is niet mogelijk. De stenen worden namelijk handmatig vervaardigd en de pakkende tekst wordt er met de hand ingeslagen.