Sinti en Roma in de Tweede Wereldoorlog

‘Zigeuners’ worden ze in de volksmond genoemd maar zij noemen zichzelf Sinti of Roma en beschouwen zigeuner als een scheldwoord. Voor hun geschiedenis vol vervolging, discriminatie en onderdrukking, met als triest dieptepunt de Tweede Wereldoorlog, is decennia lang geen erkenning geweest. Porajmos (verslinding) noemen zij de Holocaust van hun volk. Naar schatting zijn er 220.000 tot 500.000 Sinti en Roma’s door de nazi’s vermoord.

Sinti en Roma voor de Tweede Wereldoorlog

Voor de Tweede Wereldoorlog leefden er naar schatting 4500 Sinti en Roma in Nederland. Met Sinti bedoelen we de groepen die al vanaf de 18 e eeuw in West-Europa wonen, de meeste van hen kwamen uit Frankrijk en Duitsland en vestigden zich tussen 1900 en 1920 in Nederland. Met Roma worden de groepen die de in de 19 e en 20 e eeuw naar Nederland zijn getrokken en afkomstig zijn uit Oost-Europa aangeduid. De Nederlandse overheid zag de Sinti en Roma als een probleem, zij beschouwden hen als armlastig, a-sociaal, als dieven, spionnen en bedelaars. In hun, in die tijd sterk opkomende organisatiedrang, probeerde ze het reizen in woonwagens te beperken. Zo werd in 1918 de Woonwagenwet ingesteld. De Sinti en Roma waren voor de Tweede Wereldoorlog een minderheid die zelfs door de rijksoverheid gediscrimineerd werd.

Razzia

Hoewel Hitler en Himmler zich persoonlijk niet zo druk maakten over de ‘zigeuners’, werd al snel na de machtsovername van de nazi’s besloten dat de Sinti en Roma’s dezelfde behandeling zouden krijgen als het joodse volk. Dit betekende: totale vernietiging. De vervolging van de Sinti en Roma verliep in nazi Duitsland in dezelfde stappen als die van de joden. De Nederlandse Sinti en Roma stond hetzelfde te wachten toen Duitsland in 1940 ons land bezetten. Op 16 mei 1944 vond er door heel Nederland een georganiseerde razzia plaats met als doel ‘alle in Nederland verblijvende personen die het kenmerk der zigeuners bezitten’ op te pakken. Meer dan vijfhonderd mensen werden opgepakt en naar kamp Westerbork overgebracht. Daar bleken zo’n tweehonderd mensen toch niet tot het zigeunervolk te behoren (woonwagenbewoners waren ook voor 'zigeuners' aangezien) en werden vrijgelaten. Ook ongeveer vijftig Sinti en Roma mochten, omdat ze een paspoort van een neutraal land hadden, alsnog het kamp verlaten. De overgebleven 245 zigeuners bleven achter in het kamp.

Kamp Westerbork

De Sinti en Roma verbleven apart van de joodse gevangen in het kamp. Sommigen waren opgepakt met woonwagen en al, de rest verbleef in een speciaal vrijgemaakte barak. Joodse gevangenen bewaakten de Sinti en Roma. Op 19 mei 1944 werden zij op transport gesteld. De lange trein bestond uit drie delen. Het voorste gedeelte met joodse gevangene had Bergen-Belsen als bestemming, de rest van de trein Auschwitz. In de achterste wagon werden de 245 Sinti en Roma opgesloten.

Auschwitz

Op 22 mei, na een afschuwelijk treinreis vol ontberingen, kwam de trein in Auschwitz aan. De Sinti en Roma kwamen terecht in Lagerabschnitt B II (ook wel Zigeunerlager genoemd), het barakkengedeelte van het kamp Auschwitz II-Birkenau, de Sinti en Roma werden ook daar weer apart gehouden van de andere gevangenen. De beruchte kamparts Josef Mengele was werkzaam in dat deel van het kamp. Hij voerde gruwelijke medische experimenten uit op de gevangenen vooral op de Sinti en Roma. Hij had het met name voorzien op Sinti en Roma tweelingkinderen. Eind juli 1944 werd het kamp ontruimd. De mensen die nog konden werken werden naar andere kampen gedeporteerd, de rest werd in de gaskamers vermoord. Van de 245 uit Nederland gedeporteerde Sinti en Roma overleefden slechts 30 Sinto de oorlog.

Na de oorlog

Lange tijd was er nauwelijks aandacht voor het lot van de Sinti en Roma in de Tweede Wereldoorlog. Als oorzaak wordt aangedragen dat zij niet zoals de joden een sterke internationale lobby hadden, dat zij buiten de burgelijke maatschappij stonden en gewend waren hun geschiedenis allleen mondeling over te leveren. Pas aan het eind van de vorige eeuw kwam er erkenning voor het enorme lijden van de Sinti en Roma in de Tweede Wereldoorlog.