Het existentialisme in 'Het behouden huis' van W.F. Hermans

Weinig verhalen zullen vreemdere indruk achterlaten dan 'Het behouden huis' van Willem Frederik Hermans, die met deze novelle een naoorlogse klassieker en bovendien een schoolvoorbeeld van een existentialistisch boek neerzet. Met verschillende passages uit het boek, waarin chaos, isolatie, illusie, vervreemding en het absurde duidelijk naar voren komen, kan aangetoond worden dat Het behouden huis inderdaad binnen het existentialisme te plaatsen. Een partizaan, tijdens de Tweede Wereldoorlog het Russisch leger dienend, komt tegen het einde van de oorlog in een leeggelopen stadje terecht en neemt zijn intrek in een verlaten huis. Duitse soldaten zien hem aan voor de rechtmatige eigenaar van de villa en maken van het huis hun verblijfplaats. Als de eigenaren van het huis terugkomen, schiet de soldaat hen neer uit angst voor chaos.

Chaos en illusie

De chaos staat centraal in dit verhaal. De naamloze hoofdpersoon neemt zijn intrek in het huis om de chaos van de oorlog te vermijden. Het is duidelijk dat de hoofdpersoon oprecht verwacht voor altijd te kunnen blijven wonen in dit huis. Dit blijkt uit het volgende citaat: "Ik, de zoon des huizes, dacht ik, toen ik de volgende ochtend wakker werd en het overal stil was. Ik heb hier altijd gewoond. Het is mijn huis." Enige dagen later klinkt de man nog wanhopiger als hij tegen zijn op straat gevonden kat spreekt: "'Er mag niets veranderen', fluisterde ik hem in het oor, 'wij blijven hier. Alles blijft zoals het is. Op een dag is de oorlog afgelopen. De Duitsers trekken weg. En wij blijven hier, altijd.'" Op een gegeven moment heeft hij zich zo genesteld dat hij het huis nauwelijks meer verlaat, totdat de echte eigenaren terugkomen. Omdat dan de illusie van geborgenheid wordt verstoord en hij bang is dat de chaos opnieuw uitbreekt, vermoordt de soldaat de man en de vrouw die zijn droom verstoren. Door de Duitse soldaten en de eigenaar en zijn vrouw wordt de illusie verlost te zijn van chaos langzaam doorbroken. Wanneer de hoofdpersoon na de overname van de stad door de partisanen het huis vernield achterlaat en zich weer aansluit bij het leger, is de chaos in zijn leven weer teruggekeerd en verdwijnt hij uit ons gezichtsbeeld. De illusie, de schijnwerkelijkheid, is een in vele boeken terugkerend idee binnen het existentialisme.

Communicatie en isolatie

De existentialistische gedachte dat mensen niet in staat zijn wezenlijk met elkaar te communiceren, had Hermans geen duidelijkere plaats kunnen laten innemen in het verhaal: hij laat soldaten van allerlei nationaliteiten bij elkaar komen die elkaars taal niet of nauwelijks spreken. De hoofdpersoon voelt zich eenzaam, kan met geen enkele partisaan praten en verstaat zelfs de bevelen van zijn sergeant niet. Hij zegt over de soldaten: "Maar ze zijn niet in staat een stom woord met elkaar te spreken." Het huis waar de hoofdpersoon zijn intrek in neemt is zelf ook een symbool van de isolatie, van het opgesloten zijn. De Nederlandse soldaat voelt zich in 'zijn huis' afgesloten van de oorlog die zich buiten zijn leefgebied afspeelt. Het enige wat hem aan de werkelijkheid herinnert zijn de Duitse soldaten die zijn huis gebruiken als kwartier en de verstoring door de huiseigenaren.

Vervreemding

Met het isolement uit de vorige alinea hangt vervreemding samen. Volgens het existentialisme bevindt de mens zich alleen en vervreemd in een absurd universum. Hermans probeert dit duidelijk te maken door oorlog als achtergrond voor zijn verhaal te gebruiken, die symbool staat voor het absurde bestaan. De vervreemding komt terug het gebruik van het ik-perspectief, dat de afstand tussen de hoofdpersoon en de wereld groter maakt (en dus isolatie veroorzaakt) en het feit dat de Nederlandse soldaat gedurende het verhaal steeds van 'kant' wisselt: eerst dient hij het Russische leger, vervolgens neemt hij de plaats in van een rijke burger en wanneer hij hoort dat de bolsjewieken opnieuw de overmacht hebben, trekt hij zijn uniform weer aan en keert hij terug naar zijn leger.

Conclusie

Duidelijk is dat Willem Frederik Hermans in Het behouden huis existentialistische ideeën zoals schijnwerkelijkheid, de onmogelijkheid tot communiceren en de vervreemding van de wereld die daarmee samenhangt. Hij heeft met dit verhaal een op en top existentialistisch boek op de volgens hem absurde wereld gebracht, waar geen mens de ander verstaat.