Schrijfrichting en cultuur

Het zal iedereen wel al opgevallen zijn dat sommige talen van links naar rechts worden geschreven en andere talen van rechts naar links. Heb je je ooit afgevraagd hoe dit komt? In dit artikel geven we een inleiding tot de boeiende wereld van de schrijfrichting.

Verschillende schrijf- en leesrichtingen

Ooit zat ik in New York, de melting pot bij uitstek, in de metro en de verscheidenheid van kranten die de mensen aan het lezen was, viel me op. De kranten waren niet enkel geschreven in verschillende talen, maar ook in verschillende alfabetten. Sommige werden gelezen van links naar rechts en andere omgekeerd. Maar ook zaten daar personen tussen die een krant vast hadden die verticaal moest worden gelezen.

Links-rechts of rechts-links

Europese talen worden doorgaans van links naar rechts geschreven en gelezen, terwijl een taal uit het Midden-Oosten vaak van rechts naar links loopt. Hoe is dit te verklaren? De linguïstiek tracht hierop te antwoorden.

Een theorie is dat, aangezien de meeste mensen rechtshandig zijn, het logisch is dat ze van links naar rechts schrijven. Als een rechtshandige van rechts naar links zou schrijven, zou hij met zijn hand over de geschreven tekst glijden en vegen maken met de inkt. Klinkt logisch.

In dezelfde gedachtegang kan men zeggen dat een taal die niet geschreven wordt, doch gebeiteld, beter van rechts naar links wordt geschreven, omdat de rechtshandige meerderheid zijn hamer in de sterkste hand, de rechtse houdt. Voor het maken van vegen is hier bovendien geen gevaar. Klinkt aannemelijk.

Historisch lijkt dit echter niet altijd te kloppen.

Esoterische theorie

De Franse occultist Papus (1865-1916), pseudoniem voor Dr. Gérard Encausse, geeft in zijn werk “La science des Mages” (de wetenschap der magiërs) een andere interessante hypothese, die overigens waar of niet waar is.

De schrijfrichting, zegt Papus, geeft de richting aan dat een volk gaat, ten opzichte van de oorsprong van haar beschaving.

Hij geeft als voorbeelden:

• Hebreeën kregen hun filosofie en wetenschap uit het oosten: ze schrijven dus van rechts naar links
• Hindoes kregen hun beschaving uit het westen: ze schrijven dus van links naar rechts
• De Chinezen schrijven van de hemel naar de aarde en van oost naar west
• De Amerikaanse indianen schrijven van west naar oost, enz.

Als theorie is dit leuk, maar moeilijk te verifiëren.

De boustrophedon

Ingewikkelder is het met de boustrophedon (letterlijk: draaien als een os) of het ploegschrift. Deze schrijfwijze loopt zoals de os die een stuk land omploegt. De eerste voor maakt die van links naar rechts en aangezien een akker geen entertoets heeft, wordt de tweede voor begonnen daar waar de eerste eindigde, dus van rechts naar links. De oudste Griekse teksten zijn in boustrophedon geschreven. Sommige vroege computerprinters drukten zo af, om geen tijd te verliezen met na elke regel de schrijfkop helemaal terug naar links te moeten schuiven! De oneven regels werden gewoon afgedrukt, terwijl de even regels eerst in de queue moesten worden omgekeerd.

Overal op aarde

Het boustrophedon schrift vinden we zowel bij de middellandse zeevolkeren als in India en de Stille Oceaan.

Verschillende varianten boustrophedon

• Van links naar rechts, afgewisseld met van rechts naar links
• Hetzelfde maar in spiegelschrift
• Omgekeerd boustrophedon, waarbij de tweede regel ondersteboven wordt geschreven. Dit kun je je het beste voorstellen als je op de grond zou schrijven. Aan het einde van de regel maak je een draai naar rechts van 180°, waarbij je dus met je rug naar de vorige zin staat, en je schrift gewoon verder.

Ook voor deze schrijfrichting moeten we vooral praktische motieven zoeken.