Het Chinese en het Japanse schrift

1120 miljoen mensen hebben het Chinees als moedertaal, waarvan 848 miljoen het Mandarijn. Daarmee hebben Chinezen de meest gesproken taal in de wereld. Ter vergelijking: het Engels komt daarna als meest gesproken taal met 480 miljoen moedertaalsprekers. Volgens velen zal het Chinees de plaats innemen van het Engels als internationale voertaal. Dan zal het leren van Chinese tekens een verplicht schoolvak zijn. Het Japanse schrift ontstond uit Chinese tekens. Reden om een kijkje te nemen naar deze talen met de sierlijke schrijfwijze.

De taalfamilie van het Chinees

Het Chinees heeft acht hoofdgroepen van dialecten. Daarvan is het Mandarijn de officiële taal van de Volksrepubliek China. In China wordt het 'Putonghua' genoemd, dat betekent ‘gewone taal’. Ook van Taiwan is het Mandarijn de officiële taal, daar heet het 'Guoyu' en betekent ‘landstaal'. De Chinese taal is onderdeel van de Sino-Tibetaanse taalfamilie en is een tak van de Sinitische stam. Sino-Tibetaanse talen worden in China en Zuidoost-Azië gesproken. Het Chinees heeft hetzelfde woord voor 'hij', 'zij' en 'het', daarmee is het waarschijnlijk van alle talen het meest 'uniseks'.

Weinig Nederlandse woorden kwamen rechtstreeks in het Chinees. Via het Japans daarentegen zijn ruim 100 Nederlandse leenwoorden in het Chinees terechtgekomen. De vorm van een deel ervan veranderde eerst door de klanken van het Japans en daarna werden deze woorden nog eens aangepast aan de Chinese klank:

• gas, in het Japans 'gasu' en het Chinees 'wasi'
• soda, in het Japans 'sôda' en het Chinees 'caoda'

Grafische ontlening

De Chinese schrifttekens werden overgenomen door Japan en Korea voor het vormen van hun schriften. Gevolg was dat Nederlandse woorden die in het Japans waren terechtgekomen, via Japanse tekens in de vorm van een leenvertaling in de Chinese taal terechtkwamen. Ze kregen in het Chinees een andere uitspraak. Zoiets heet 'grafische ontlening' en is alleen mogelijk tussen talen die het Chinese schrift gebruiken:

• zetpil, vertaald in het Japans als 'zayaku', dat Chinezen uitspraken als 'zuoyao'
• blindedarm, vertaald in het Japans als 'môchô', in het Chinees 'mangchang'
• hoornvlies, vertaald in het Japans als 'kakumaku', dat Chinezen uitspraken als 'jiaomo'
• reukzenuw, vertaald in het Japans als 'kyushinkei', in de Chinese taal 'xiushenjing'

Het Chinese schrift

Er zijn lijntekeningen op potten gevonden in China, die dateren vanaf het vijfde millennium v. Chr. Of het echt schrifttekens zijn, is onduidelijk. Aan het begin van het tweede millennium v. Chr. kwam het Chinese schrift. Het ontwikkelde zich waarschijnlijk zelfstandig. Het oudste bekende Chinese schrift vond men op orakelbotten uit de Shāng-periode van het midden tot het einde van het tweede millennium v. Chr. Met orakelbotten werd de toekomst voorspeld door ze aan te raken met een gloeiende pook. Daardoor ontstonden er barsten in het oppervlak. Vaak gebruikte men buikschilden van schildpadden of schouderbladen van runderen. In de loop van de dertiende eeuw werden veel botten en schilden voorzien van inscripties over de aard van de voorspelling. Zo kregen ze de naam orakelbotten. Chinese karakters zijn overgenomen door Japan, Zuidoost-Azië en Zuid-Korea.

Homofonen

Het Chinese schrift is zowel logografisch als pictografisch. Homofonen werden afgeleid als in een rebus. De term homofoon bestaat uit het Griekse 'homoios' dat 'hetzelfde' betekent en 'phonè' dat voor klank staat. Wanneer woorden of zinnen zijn opgebouwd uit dezelfde klanken, maar een verschillende betekenis hebben, noemen we ze homofoon. Vooral in toontalen hebben ze ook niet dezelfde intonatie. Uit de zin of de toon maak je de betekenis van het woord op. Een Nederlands voorbeeld is 'wij' en 'wei'.

Ontstaan van samengestelde karakters

In de vroege Chinese schriften is een woord op verschillende manieren gespeld, want er was nauwelijks een systeem voor de rebusspelling. Na verloop van tijd groeiden homofone spellingen uit tot een gewoonte. Inmiddels had men in de Shāng-dynastie een middel ontwikkeld om homofone spellingen minder dubbelzinnig te maken. In het karakter werden semantische hulptekens geïntegreerd. Daardoor ontstonden samengestelde karakters, oftewel 'xieshēng'. Die namen evenveel ruimte in als een enkelvoudige karakter. Een logogram bestaat dus uit een fonetisch en een semantisch component. 90% van de Chinese karakters zijn van dit type.

Een andere manier uit de Shāng-dynastie om samengestelde karakters te maken, was het samenvoegen van twee of meer semantische componenten, oftewel 'huìjì'. Om het woord 'helder' te vormen, werden bv de symbolen voor 'zon' en 'maan' samengevoegd.

Chinees leren

Dankzij internet is het tegenwoordig veel gemakkelijker om het Chinees te leren. De sierlijke karakters leer je uiteindelijk wel herkennen en schrijven. Het zijn vooral de verschillende tonen waar veel mensen zich door laten afschrikken. Een woord heeft verschillende betekenissen en het is de toonhoogte die bepaalt wat je bedoelt. Vooral met de komst van YouTube leer je thuis snel de verscheidene toonhoogten. Een van de beste docenten wat dat betreft is Yangyang Cheng. Zij ontwikkelde een studieprogramma dat online beschikbaar is, waarvan een groot deel gratis. Wel moet je daarvoor Engels kennen omdat zij in de Verenigde Staten woont. Ze is zowel op YouTube te vinden als op haar eigen website: Yoyo Chinese. Deze website bevat ook een handige Pinyin Chart dat per klank de verschillende uitspraken laat horen: Pinyin Chart.

Wat het schrijven betreft is niet alleen het herkennen van een karakter belangrijk, maar heeft ook ieder woord een eigen vaste schrijfvolgorde, oftewel 'stroke order'. Wil je weten hoe je een deel van een woord of een heel woord schrijft, dan is Visual Mandarin vooral behulpzaam. Op alfabetische volgorde kun je er klanken en woorden opzoeken. Klik je vervolgens op een Chinees teken of karakter, dan krijg je zowel de uitgebreide betekenis als een schema dat stap voor stap laat zien hoe je het schrijft. Ook hier weer; het is een Engelstalige website. Wat dat betreft is Chinese Tools ook uitstekend. Je kunt meer online bronnen vinden en kijken welke bij je past. Het is maar net waar je gemakkelijker mee werkt.

Het Japanse schrift

Uit Chinese karakters ontstonden het Koreaanse en Japanse schrift. De Japanse taal hoort bij de Altaïsche taalfamilie. Het oudste bewaard gebleven document in het Japans stamt uit de achtste eeuw. Volgens Japanse traditie namen Koreaanse geleerden in de derde of vijfde eeuw na Chr. het Chinese schrift mee naar Japan. De Japanners namen deze karakters over om hun eigen schrift te vormen.

In het begin bestond hun schrift alleen uit Chinese karakters, maar waarschijnlijk werden die gelezen als Japanse woorden. Het Chinees en het Japans behoren tot verschillende taalfamilies, ze hebben grote grammaticale verschillen. Daarom is men de Chinese karakters op een fonetische manier gaan gebruiken, bij het weergeven van Japanse achtervoegsels en grammaticale partikels. Op die manier spelde men afzonderlijke Japanse lettergrepen. Een grammaticale partikel is een functiewoord, in het Nederlands bv woorden als 'nou', 'soms', of 'eens'. Zo'n functiewoord hoort niet bij een van de traditionele lexicale categorieën van naamwoord, voornaamwoord, lidwoord, voorzetsel, tussenwerpsel en voegwoord.

Katakana en Hiragana

Omstreeks de 9de eeuw ontstonden syllabenschriften in Japan; 'katakana' en 'hiragana'. Katakana werd ontworpen als uitspraakhulp naast Chinese karakters terwijl hiragana zelfstandiger kon worden gebruikt, het was ook cursiever. Deze syllabenschriften gebruikt men nog steeds met de 'kanji', zoals de Chinese karakters worden genoemd. Het schrift in Japan bestaat dus uit de volgende typen karakters die gelijktijdig worden gebruikt:

• kanji, voor zelfstandige naamwoorden, werkwoorden en bijvoeglijk naamwoorden
• hiragana, voor achtervoegsels en partikels
• katakana, voor leenwoorden en om extra nadruk te leggen

Japanners nemen gemakkelijk woorden over uit andere talen dankzij katakana. Ze hoeven slechts de originele klank aan het Japans aan te passen. Voorbeelden van enkele woorden die uit het Engels zijn overgenomen:

• rush hour werd ra-sha-wa (spitsuur)
• restaurant werd res-to-ran
• taxi werd ta-ku-shi

Japanse kinderen kinderen zeggen een gedicht op om het katakana en hiragana alfabet te leren. Dat wordt meestal I-ro-ha genoemd en klinkt in het Nederlands ongeveer zo:


Voor getallen gebruiken Japanners zowel de Chinese numerieken als Indo-Arabische getallen, die wij ook gebruiken. Verder is er nog het 'romaji-systeem', dat betekent 'Romeinse schrifttekens'. Die gebruikt men onder meer bij afkortingen en wegwijzers om het voor toeristen gemakkelijker te maken. Ook voor computergebruik en buitenlandse toeristen die het Japans nog leren is het handig.

De Chinezen hebben veel meer tekens dan de Japanners. Toch heeft maar ruim 20-30% van kanji tekens die Japanners gebruiken, een andere betekenis dan in China. Daarnaast zijn in Japan unieke kanji tekens ontwikkeld die niet in het Chinees worden gebruikt.