Romans 20e eeuw: De tweeling van Tessa de Loo

De tweeling van Tessa de Loo is een aangrijpende roman over de tweelingzussen Anna en Lotte. Ze worden, na de dood van hun ouders, op zesjarige leeftijd gescheiden. Anna groeit op in Duitsland, terwijl Lotte opgroeit in Nederland. Beide zussen maken de Tweede Wereldoorlog mee. De lezer ziet de oorlogsjaren zowel door de 'Duitse' ogen van Anna als door de 'Nederlandse' ogen van Lotte. De zussen ontmoeten elkaar uiteindelijk in 1990 bij toeval in een kuuroord in Spa, waar ze hun oorlogservaringen delen. Het is een emotionele, bitterzoete hereniging. De roman werd, met meer dan 300.000 verkochte exemplaren in 1998, een bestseller.

Vrouwen in de literatuur

Tot eind jaren zeventig van de vorige eeuw was het literaire leven in Nederland vooral een herenclubje. In de jaren tachtig kwam er echter een groot aantal vrouwelijke auteurs naar voren, reden om te spreken van een vrouwengolf in de literatuur. Hun boeken kregen veel aandacht in de pers. Ook waren hun boeken niet zelden een commercieel succes. In hun boeken staan begrijpelijkerwijs vaak de lotgevallen van vrouwen centraal. Bovendien worden hun boeken niet zelden beïnvloed door het feminisme.

De meeste vrouwelijke auteurs die in de jaren tachtig van de vorige eeuw debuteerden waren de dertig al ruimschoots gepasseerd. Sommige schrijfsters debuteerden zelfs pas na hun veertigste. Schrijfsters die in de jaren tachtig debuteerden zijn onder ander Fleur Bourgogne (1946), Marja Brouwers (1948), Renate Dorrestien (1954), Hermine de Graaf (1951), Tessa de Loo (1946) en Yvonne van der Meer (1952).

Romans en verhalen van Tessa de Loo

Met haar prozadebuut, de verhalenbundel De meisjes van de suikerwerkfabriek (1983) oogstte Tessa de Loo (pseudoniem van Tineke Duyvené de Wit) veel succes. In het titelverhaal nemen vier vrouwen wraak door een jonge conducteur die hun coupé binnendringt volledig te vernederen. Zo verzetten ze zich tegen de mannelijke autoriteit.

Ook in de roman Meander is er sprake van verzet tegen de mannelijke autoriteit. De leden van een religieuze sekte lijken zich willoos te schikken naar de wil van hun mannelijke leider. Zijn vrouw weet zijn macht uiteindelijk te breken. De roman wordt weer enthousiast ontvangen door het publiek. De recensenten reageren echter doorgaans negatief op de roman. Zo noemde de recensent Arnold Heumakers de roman Meander zelfs 'het saaiste boek dat ik in tijden gelezen heb'. Haar novelle Het rookoffer (1987) en de romans Isabelle (1989), De tweeling (1993) en Een bed in de hemel (2000) konden de critici niet bekoren, terwijl het publiek overwegend positief reageerde. Vooral haar roman De tweeling had veel succes bij het publiek.

Het rookoffer, het boekenweekgeschenk in 1987, is het verhaal van een verhouding tussen een lerares Frans en een leerling. De korte, thrillerachtige roman Isabelle gaat over een geestelijk gestoorde schilderes die een filmster ontvoert. De omvangrijke roman De tweeling vertelt het verhaal van twee Duitse meisjes die na hun jeugd gescheiden zijn en pas weer bij elkaar komen als ze elkaar na lange tijd bij toeval ontmoeten in een kuuroord. In de korte roman Een bed in de hemel speelt de Tweede Wereldoorlog, net als in de roman De tweeling, een grote rol.

De bestseller De tweeling van Tessa de Loo

Voorgeschiedenis

Tessa de Loo verrichtte eerst een half jaar veldonderzoek. Vervolgens schreef ze het boek in tweeënhalf jaar tijd. In een pension in Frankrijk ontmoette ze in 1985 de Duitse vrouw Maria Hesse. Op haar levensverhaal is het verhaal van de hoofdpersonage Anna gebaseerd. Tessa de Loo bezocht diverse locaties waar het leven van Maria Hesse zich had afgespeeld. Pas daarna begon ze met het schrijven van de roman. Het verhaal van Lotte, het andere hoofdpersonage en de tweelingzus van Anna, bevat ook biografische elementen, want het is deels gebaseerd op de ervaringen van de moeder van Tessa de Loo. Verder berust het verhaal op de fantasie van de schrijfster.

De populariteit van en waardering voor de roman De tweeling

De in oktober 1983 bij Uitgeverij De Arbeiderspers verschenen roman De tweeling was onmiddellijk populair bij de lezers. Gedurende het eerste jaar werd het boek bijna maandelijks herdrukt. In maart 1998, toen de 34ste druk verscheen, waren er ruim 300.000 exemplaren verkocht. De tweeling, een uit drie delen bestaande roman van 435 bladzijden, kan daarom een bestseller worden genoemd.

Omdat de zussen elkaar hun levensverhaal vertellen, zien de lezers de Tweede Wereldoorlog zowel door Duitse als door Nederlandse ogen. De meeste recensenten reageerden zuinigjes op de roman. Ze constateerden dat de schrijfster de gedachte dat alle Duitsers in de oorlog fout waren, vervangen had door de gedachte dat de Duitsers ook slachtoffer waren van de Tweede Wereldoorlog. De roman was daarom volgens de meeste recensenten clichématig, want Tessa de Loo had het ene cliché (allemaal schuldig) vervangen door het andere cliché (allemaal slachtoffer).

Niet iedere recensent reageerde overwegend negatief. De recensent Wam de Moor was weliswaar van mening dat het boek niet helemaal vrij was van clichébeelden, maar hij vond het belangrijk dat Tessa de Loo een positieve draai gaf aan de beeldvorming over Duitsland, die de lezers opriep om genuanceerder over het oorlogsverleden van Duitsland te gaan denken.

De inhoud

Deel 1, Interbellum
De roman De Tweeling, die aanvangt tijdens het interbellum, is het aangrijpende verhaal van Duitse tweelingzussen die in hun jeugd gescheiden worden.

Anna blijft na de dood van haar ouders in Duitsland. Ze komt terecht op een door haar oom Heinrich geleide boerderij, waar ze wordt gedwongen om hard te werken. Ze mag, hoewel ze goed kan leren, niet naar school.

Lotte groeit op in Nederland, in het gezin van een neef van haar vader. Haar nieuwe ouders wonen comfortabel in de mooie, bosrijke omgeving van het Gooi. Ze krijgt volop de gelegenheid om haar muzikale talenten te ontplooien.

Deel 2, Oorlog
Anna is in 1939 kamermeisje bij een adellijke familie. Haar vriend en latere echtgenoot, de Oostenrijkse soldaat Martin Grosalie, ligt meestal ergens in Europa aan het front. Ze leven dus goeddeels van elkaar gescheiden. In 1944 ontvangt Anna het bericht dat haar echtgenoot in de Belgische Ardennen is gesneuveld. Tegen het eind van de oorlog ervaart Anna, die is gaan werken als Rode-Kruis zuster in een veldhospitaal, het oorlogsleed van nabij.

Lotte brengt vijf maanden voor de inval van de Duitsers in Nederland een teleurstellend bezoek aan haar zus Anna in Duitsland. Zij maakt de bezetting mee in Nederland. Tijdens de bezetting wordt haar Joodse vriend opgepakt en naar een kamp in Duitsland gestuurd. Hij keert niet meer terug. Haar aandacht gaat tijdens de oorlogsjaren vooral uit naar de vele onderduikers die bij de familie inwonen.

Deel 3, Vrede
De roman De tweeling is niet alleen het verhaal van de langdurige scheiding van twee zussen. Het is bovenal het verhaal van een bitterzoet weerzien.

In de herfst van 1990 ontmoeten de bejaarde Lotte Goudriaan en Anna Bamberg elkaar bij toeval in een kuuroord in het Belgische Spa. Anna is, zo wordt al snel duidelijk, de tweelingzus van Lotte. Ze hebben elkaar kort na het einde van de Tweede Wereldoorlog voor het laatst ontmoet. Het weerzien na lange tijd is niet zonder emoties. Lotte reageert koeltjes. Ze lijkt niets met haar tweelingzus en dus met haar eigen Duitse verleden te maken te willen hebben. Anna is daarentegen juist opgetogen om eindelijk haar levensverhaal aan haar tweelingzus te kunnen vertellen. Ze overlijdt in Spa aan de gevolgen van een hartaanval.

Lees verder

• Romans 20e eeuw: De aanslag van Mulisch
• Romans 20e eeuw: Ik Jan Cremer, een opzienbarende bestseller