Hiërogliefen oud Egyptisch beeldschrift

Hiërogliefen zijn een oud Egyptisch beeldschrift. Schrifttekens in de vormen van mensen, dieren of dingen worden hierbij in bijvoorbeeld stenen gegraveerd. Dit beeldschrift is een dode taal, het wordt niet meer gebruikt.

Beeldschrift

Er wonen al bijna twee miljoen jaar mensen op aarde. De alleroudste opgravingen van ‘schrijfsels’ zijn van ongeveer 6000 jaar geleden. Met die ‘schrijfsels’ bedoelen we stukken klei of steen waar vreemde tekens ingekrast zijn. De tekens lijken meer op tekeningen. Waarschijnlijk hebben ze dezelfde betekenis gehad als de letters, woorden en cijfers van nu. Met deze tekeningen, ofwel beelden, probeerde men iets aan een ander te vertellen. Dat heet beeldschrift. Het is eigenlijk wel moeilijk om met tekeningen iets aan een ander te vertellen. Als het gaat om dingen die je kunt pakken en kunt zien is het mogelijk om tekeningen te bedenken, maar dingen die je niet kunt pakken en zien zijn moeilijker te vertalen. Want hoe teken je ‘lief’ of ‘ondeugend’? Dat is haast niet mogelijk. Niet alle mensen konden vroeger beeldschrift lezen, alleen handelslieden en dienaren van de koning. Men schreef over eigendom van land of de prijs van de oogst. De schrijfsels die men hierbij gebruikte werden bewaard als ‘geheugensteun’. Men kon later nog nalezen wat men had afgesproken. De mensen schreven niet alleen over hun land of oogst maar ook over hun goden en wetten. Van alle talen die nu op aarde bestaan gebruiken we beeldschrift niet zo vaak meer. Maar het bestaat nog wel. Het biedt soms zelfs voordelen. Soms zijn tekens sneller te begrijpen dan woorden. Tekens zijn ook handig voor mensen uit andere landen, je hoeft niet de taal te kennen van het land om de betekenis te begrijpen. Op vliegvelden en stations zie je die tekens. Ze heten pictogrammen. Als je een kop en schotel ziet afgebeeld weet je meteen: daar kan ik koffie of iets anders drinken.

Egyptisch beeldschrift

De Egyptenaren dachten dat een van hun goden het schrijven had bedacht en dat hij het hiërogliefenschrift aan de Egyptenaren had gegeven. Hiërogliefen betekenen: heilige ingekraste tekens. Net zoals bij het beeldschrift was het alleen mogelijk voor de rijkere mensen om deze tekens te gebruiken. Gewone mensen konden niet lezen en schrijven. De Egyptenaren krasten hun hiërogliefen (= beeldschrift) in tempels en piramiden. Dit was niet alleen om het schrijven, maar ze vonden het ook een mooie versiering. Hiërogliefen werden niet alleen op gebouwen gevonden maar ook op kleitabletten, textiel, dierenhuiden en op papyrus. Papyrus is het oudste papier wat van riet gemaakt is. De Egyptenaren gebruikten beeldschrift al 25 eeuwen lang. Sommige tekens veranderden en sommigen bleven hetzelfde. Het hiërogliefenschrift is een dode taal geworden, want meer dan 1500 jaar wordt het niet meer geschreven en gesproken.

Later probeerden taalgeleerden de hiërogliefen te ontcijferen maar dat viel tegen. Sommigen tekens zijn wat ze laten zien, bijvoorbeeld een O = zon. Maar golfjes en krullen zijn moeilijker te ontcijferen. Daarbij kwam ook nog dat ze wel 1000 verschillende tekens voor letters hadden gevonden, terwijl wij in onze taal maar 26 letters hebben. Een apart teken werd altijd voor de namen van goden en koningen gebruikt. Namelijk een ovaal. Dit ovaal werd om alle lettertekens van de naam heen getekend.

Wij lezen van links naar rechts. De oude Egyptenaren lazen de tekens van boven naar beneden. Maar soms stonden de tekens naast elkaar en dan was het even zoeken of je van links naar rechts of van rechts naar links moest lezen. Het kennen van de tekens van het hiërogliefenschrift betekende nog niet dat je het meteen kon lezen. En daarbij kwam ook nog dat de volgorde van de woorden in een zin heel anders is dan in onze taal. Een voorbeeld hiervan is: in het Nederlands zegt men “lk ga naar school” en niet: “ik naar ga school”.

Van tekens naar woorden

Geleerden ontdekten dat de Egyptenaren ook een alfabet hadden net zoals wij, en dat de hiërogliefen geen letterlijke betekenis hadden. Er zijn verschillen met het alfabet van de Egyptenaren en dat van ons. Enkele voorbeelden:

• Het Egyptische alfabet kent een teken voor een combinatie van twee letters (bijvoorbeeld 'dj');
• Het Egyptische alfabet heeft maar twee klinkers, de ‘a’ en de ‘i’, de andere klinkers hadden geen teken maar werden wel gebruikt;
• Door het ontbreken van tekens voor klinkers is er veel verwarring over de goede uitspraak;
• In ons alfabet betekent de 'B 'altijd de 'B', in het Egyptische alfabet betekent huis, maar staat dit teken in een ander woord dan betekent 'pr' of 'per'.

Gelukkig bestaan er in het Egyptische alfabet hulptekens om het lezen en begrijpen van een tekst gemakkelijker te maken. Ze staan achter het woord. Het zijn achtervoegsels. Ze betekenen dat het woord dat ervoor staat, iets met een man, een vrouw of een god te maken heeft. Staat er een teken van lopende voetjes achter een woord dan heeft dat woord iets te maken met beweging. Staan er achter of onder een woord drie horizontale of verticale streepjes dan moet je het als meervoud lezen.

Gebruik van hiërogliefen

Uit het hiërogliefenschrift blijkt dat de Egyptenaren een hoge beschaving hadden. De tekens werden gebruikt om over hun goden en koningen te schrijven maar ook over alledaagse dingen. Het was een hele eer om schrijver te zijn in het oude Egypte. Het beroep kun je vergelijken met dat van een geleerde of priester. Schrijvers werkten en woonden bijna altijd aan het hof van de koning. De schrijvers schreven de geschiedenis en de heldendaden van hun heersers op. Dat wat de boeren oogstten werd ook door de schrijvers opgeschreven. En dat wat het volk aan belasting moest betalen aan de koning werd door de schrijvers bijgehouden. Er waren alleen mannelijke schrijvers. De opleiding tot schrijver begon op je negende bij een meesterschrijver. Die opleiding duurde vijf jaar. In die tijd leerde je als schrijver alle hiërogliefentekens uit je hoofd, schoonschrijven, schilderen, rekenen en brieven opstellen. Schrijvers hadden veel spullen nodig.

In een tas die ze met zich mee droegen als ze rondreisden zaten:

• een penhouder
• een penseelhouder
• twee inktpotjes (rode en zwarte inkt)
• kwasten
• een palet
• krijtsteen (om zelf inkt en verf te maken)
• linialen
• een kleine hamer en smalle beitels (om een tekening in steen uit te hakken)

De schrijvers schreven op vellen papyrus. Dat maakten ze als volgt: stengels van papyrusriet werden in smalle dunne stroken gesneden. In horizontale en verticale lagen werden die over elkaar gelegd. Dan bedekten ze die met een laag linnen. De lagen werden daarna met een steen of houten hamer beklopt, hierdoor kleefden de stroken papyrus aan elkaar vast. Na een tijdje drogen was het papyrusvel klaar om te beschrijven.

Het leven in Egypte

De mensen die ongeveer 4000 jaar voor Christus in Egypte leefden gebruikten het hiërogliefenschrift. Uit die tijd is over Nederland bijna niets bekend.
Na het hiërogliefenschrift ging men het Griekse alfabet gebruiken met een paar extra letters voor Egyptische klanken die in het Grieks niet bestonden. Deze late vorm van het Egyptisch wordt het Koptisch genoemd. Het Koptisch werd later vervangen door het Arabisch. Deze taal wordt in Egypte nog steeds gesproken. Het oude Egyptisch stierf uit omdat niemand het meer kon lezen, schrijven en spreken. Door de hiërogliefen wisten we dat de taal had bestaan. In de eerste eeuwen van onze jaartelling is de beschaving van het oude Egypte helemaal verdwenen. Daar waar de beschaving begon, langs de rivier de Nijl, vielen vreemde volkeren het land binnen. De meeste Egyptenaren van nu wonen en werken nog in hetzelfde gebied als hun voorouders. Namelijk in de Nijldelta, een vruchtbaar gebied langs de Nijl. Hier vind je ook de resten van de oude Egyptische beschaving. Veel toeristen komen ieder jaar naar dit gebied. Vooral de piramiden en tempels met hun hiërogliefen zijn erg populair.

Ontcijfering van het Egyptische schrift

Ongeveer 200 jaar geleden gingen de eerste onderzoekers naar Egypte om meer te weten te komen over het oude Egypte. Ze ontdekten tempels, paleizen en koningsgraven. Ze namen vondsten mee om ze in eigen land in musea te laten zien. Daarnaast vonden ze ook het hiërogliefenschrift, maar ze begrepen er niets van totdat ze een bijzondere steen ontdekten; de steen van Rosette. Omdat de steen bij het plaatsje Rosette werd gevonden kreeg hij ook die naam. De Fransman Champollion heeft de steen ontdekt. Er stond een tekst op in drie talen: het hiërogliefenschrift, het 'gewone' snelschrift en het Grieks. De Fransman kon alleen het Grieks lezen. Hij ging er van uit dat er drie keer dezelfde tekst stond. Hij vergeleek het Grieks met de andere twee talen. Zo vond hij de "sleutel" voor het ontcijferen van het hiërogliefenschrift. We weten mede door de Fransman Champollion meer over het hiërogliefenschrift en de oude Egyptische beschaving.