Literatuur: Adelijke Letterkunde in de Middeleeuwen

De Nederlandse literatuurgeschiedenis begon in de middeleeuwen en heeft sindsdien vele ontwikkelingen meegemaakt. Interessante ontwikkelingen die geleid hebben tot de literatuur die vandaag de dag geschreven wordt. In dit artikel aandacht voor Nederlandse literatuur in de Middeleeuwen.

Literatuur in de Middeleeuwen

Men zegt dat de echte literatuurgeschiedenis van de Nederlandse literatuur begint in de Middeleeuwen. De Middeleeuwen lopen ongeveer van het jaar 500 na Christus tot 1500. Het begin van de Nederlandse letterkunde begint echter niet in 500 maar men houdt het jaar 1100 aan. Dit betekend niet dat er in de eerste helft van de Middeleeuwen geen literatuur bestond. Vermoedelijk was deze er wel, maar mondeling in de vorm van liederen, gezongen verhalen en toneel. Schriftelijk is er in die tijd echter niets vastgelegd. Dit gebeurde pas rond het jaar 1100 na Christus. Dit was in het begin vaak Latijn, maar later zijn er ook teksten in een verouderde variant van het hedendaagse Nederlands aangetroffen.

Tweedeling

De literatuur in de Middeleeuwen wordt ingedeeld in twee perioden. De literatuur uit de periode 1100-1300 staat bekend als de Aderlijke Letterkunde. Dit komt omdat de literatuur uit dit tijdvak vooral bedoeld was voor de adel. In de periode daarna, van 1300 tot 1550, werd er meer literatuur voor de gewone burger geschreven. Dit tijdvak heet dan ook de Burgelijke Letterkunde. De tweedeling is een indicatie. Het is niet zo dat er ten tijde van de Adelijke Letterkunde geen werk geschreven werd voor burgers en visa versa. Verder is het in beide tijdblokken zo dat het meerendeel van de literatuur door een en dezelfde bevolkingslaag wordt geschreven: de geestelijken, met namen klerken ( opgeleiden geestelijke die nooit priester waren). Dit artikel zal gaan over Adelijk Letterkunde.

De Adelijke Letterkunde ( 1100-1300)

Het soort literatuur dat we terugvinden in de Adelijke Letterkunde, is met name hoofse literatuur. De verhalen die te vinden zijn in dit genre moeten de beschavingsidealen van de adel uitdragen. Een voorbeeld van een hoofse roman, is de ridderroman. Deze boeken zijn naar men aanneemt geschreven ter vermaak en als leerstof voor de adel. Veel van de verhalen werden vertaald door klerken uit het Latijn of Frans, middelnederlands was een uitzondering, en om orginaliteit werd niet gevraagd. De teksten staan vaak op rijm omdat werken meestal voorgedragen werden in grote zalen. Men leest niet voor, maar draagt het werk zangerig voor.

Ridderroman

Vanaf 1200 is de ridderroman zonder twijfel het geliefdste genre. Er zijn vier soorten ridderromans te onderscheiden:

Karelroman
De Karelroman zijn meestal vertaald uit het Frans en zijn een lied over daden. De Karelroman wordt genoemd naar Karel de Grote, die vaak een belangrijke rol speelt in de boeken. Een bekend voorbeeld van een Karelroman is het boek Karel ende Elegast. Karel is altijd de koning der Franken ten tijde van het feodale stelsel en hij heeft zelden problemen met zijn leenmannen.

Arthurroman
De Arthurroman heeft te maken met Koning Arthur en zijn mannen. Waar bij de Karelroman Karel de grote vaak een actieve rol speelt, zijn de hoofdrollen in een Arthurroman weggelegd voor zijn ridders. Arthur is een vorst van Brits-Keltische origine die ridders om zich heen verzameld voor de Ronde Tafel. Ze vechten voor de beschavingsidealen. Alle ridders munten hierin uit. Dit zijn eigenschappen als vriendelijkheid, voorkomenheid , loyaliteit en bijvoorbeeld dapperheid. Ze beleven vaak avonturen in een fictieve wereld die gebaseerd is op de Keltische mythologie. Een voorbeeld van een Arthurroman is: Roman van Walewein.

Klassieke roman
Een klassiekeridderroman speelt zich af in de klassieke oudheid. Met de klassieke oudheid wordt het oude Griekenland en het Romeinse Rijk bedoeld. De werken zijn vaak gebaseerd op vertalingen van klassieke schrijvers als Vergilius. Het was niet de bedoeling van de schrijvers om een beeld te creeeren van de klassieke oudheid, wat ze doen is een klassiek verhaal naar een middeleeuwse omgeving verplaatsen zodat men zich kon identificeren met de helden van toen. Een voorbeeld van een klassiekeridderroman is Tprieel van Troyen dat door Segher Diengotgaf geschreven is.

Oosterse roman
Oosterse romans spelen zich altijd af in het verre oosten. In deze boeken komt vaak geen strijd voor, daarom is het misschien vreemd dat ze onder de ridderromans gerekend worden. Wat wel centraal staat in de boeken is het beschavingsideaal en daarom valt het toch in deze categorie. Een voorbeeld van een oosterse roman is Floris ende Blanchefour, geschreven door Diederic van Assenede.

Van den Vos Reynaerde

Een tegenhangen van de Ridderromans, was het bekende dierdicht ‘ Van den Vos Reynaerde’. Hierin worden alle beschavingsidealen van de adel afgekraakt. Het is een satirisch verhaal dat waarin alle slechte eigenschappen van de mens voorkomen. Verder is het een ware parodie op de ridderroman. De auteur van het werk staat bekend als Willem.

Hoofse Lyriek

Ook erg populair was de hoofse lyriek. Lyriek zijn gedichten die voornamelijk gezongen worden. Het onderwerp dat het meest bezongen werd in de middeleeuwen was de hoofse liefde. Lyriek had niet de taak mensen beschaving bij te brengen, maar werd gezien als puur vermaak. De bekendste liederen zijn de negen minneliederen van Hertog Jan I van Brabant.

Allegorie

In een allegorie word een begrip beschreven als personage. De meeste begrippen zijn kwaliteiten van de mens. Zo zijn er personages die de naam Blijheid, Rijkdom of bijvoorbeeld Vrijgevigheid dragen. Het bekendste werk dat onder de allegorie gerekend wordt is ‘ Die Rose’ een verhaal dat bewerkt werd uit het Frans.

Kronieken

Een kroniek is een verhaal dat een geschiedenis verteld. Vaak gaan kronieken over successen van een veldheer. Een bekende kroniek is dan ook de kroniek die geschreven werd voor Hertog Jan van Brabant over de slag bij Woeringen.

Geestelijke Letterkunde

Geestelijken waren erg belangrijk in de Middeleeuwen, van daar dat er vrij veel literatuur te vinden is met een duidelijke religieuze boodschap. In de verhalen werd aan mensen verteld hoe ze zich goed religieus moesten gedragen. Een voorbeeld van geestelijke literatuur ten tijde van de Adelijke Letterkunde is De reis van Sinte Brandaan. De verhalen hebben weinig diepgang omdat men er van uit gaat dat zij die geen opleiding tot geestelijke hebben genoten, niet veel afweten van religie. Erg veel hebben religieuze verhalen niet te maken met Adelijke Letterkunde, maar veel van de geestelijken hadden zelf een Adelijke afkomst. Heel bekend uit deze tijd is het werk van de Begijn Hadewijch. Zij schreef de beroemde werken ‘Brieven’´ en ‘Strofische Gedichten’.

Jacob van Maerlant

Deze Vlaamse auteur is heel belangrijk in de Literatuurgeschiedenis. Hij is actief in de tijd dat de overgang van Adelijke Letterkunde naar Burgerlijke Letterkunde geleidelijk begon. Hij schreef ontzettend veel didactische boeken. In deze tijd verlangde men meer naar informatieve literatuur en ridderlijke fictie had niet langer veel aanzien. Van Maerlant was als zo vele schrijvers een klerk die in veel verschillende genres actief was. Hij schreef een arthurroman, genaamd Torec, maar ook Historie van Troyen, een verhaal over het klassieke Troje. In een boek als Heimelijkheid der heimelijkheden dat in 1266 verscheen, kwam het informatieve aspect waar mensen meer en meer om vragen naar boven. Dit boek beschreef bijvoorbeeld