De ridderromans; middeleeuwse literatuur

In de literatuur van de middeleeuwen is het begrip 'ridderroman' een belangrijk verschijnsel. Bij de ridderromans onderscheiden we vier groepen, die hieronder kort besproken zullen worden, te weten: de Karelromans, de Arthurromans, de Byzantijnse romans en de klassieke romans.

Romans

De oorspronkelijke betekenis van het woord roman is een in de volkstaal geschreven verhaal. Dit in tegenstelling tot het latijn. Veelal wordt het begrip 'roman' vereenzelvigd met het soort romantiek dat geëtaleerd wordt in boeken waarin 'ze' elkaar op het eind 'krijgen', verhalen waarvan er dertien in een dozijn gaan. Deze visie heeft zelfs geen relatie met boeken die uit de Romantiek dateren. Deze periode in de literatuur die wij grofweg plaatsen vanaf de helft van de achttiende eeuw tot -pakweg- de helft van de negentiende eeuw, vertoont andere kenmerken dan die van de zoetelijke liefdesgeschiedenissen.

De middeleeuwen

Van het geschrevene uit de middeleeuwen zijn ons de schrijvers over het algemeen niet bekend. De schrijver was niet van belang, slechts het hogere doel dat hij diende, telde. Dat hogere doel kon zijn de schoonheid, het didactische element of het moralisme. Dit zien we eveneens terug in de middeleeuwse schilderkunst, waarbij de opmerking op zijn plaats is dat met name de schilderkunst in dienst stond van de theologie.

De middeleeuwen worden gedateerd van 500 tot 1500. Vanaf het jaar 1300 (plusminus) wordt gesproken over de late middeleeuwen. De hier te noemen ridderromans stammen grotendeels uit de tijd vanaf het jaar 1000.

Vier soorten ridderromans.

We onderscheiden vier groepen ridderromans, te weten:

De Karelromans of Frankische romans

In deze romans speelt Karel de Grote (768-814) de hoofdrol. Vrijwel al deze verhalen komen van Franse bodem De meeste romans zijn vertalingen of vrije bewerkingen van Franse originelen. De eerste Karelromans stammen uit de elfde eeuw. De verhalen zijn historische, meestentijds ónhistorische beschrijvingen van heldendaden die Karel heeft verricht of die door de mondelinge overlevering aan hem worden toegedicht.

Voorbeelden van deze romans zijn Karel ende Elegast en De vier Heemskinderen. Kenmerken van de Karelromans zijn:

• Er komen veel sprookjesmotieven voor. De naam Elegast wordt wel vertaald als Elvengast, de heer der Elven. Hij bezit het toverkruid waarmee de spraak van de dieren kan worden verstaan en hij kent toverspreuken waardoor deuren zich openen en mensen in slaap vallen.
• Er is geen enkele eerbied voor de vrouw. De Karelromans zijn dus voorhoofs.
• Ruwe zeden.
• Onvoorwaardelijke trouw aan de koning.
• De mannelijke kracht en forsheid worden sterk benadrukt.

De Arthurromans of Keltische romans

Na de slag bij Hastings in 1066 kwamen via Bretagne de sagen over koning Arthur Frankrijk binnen. Hieruit ontstonden de Percival- en Graalsage. Keltische mythologie vermengd met elementen uit het christendom gaven deze romans een diepere, idealistische kern.
Een voorbeeld van een Arthurroman is Ferguut.

Kenmerken van de Arthurromans:

• Ook hierin zijn veel sprookjesmotieven te ontdekken.
• Er is sprake van eerbied voor de vrouw. Het zijn dus hoofse romans.
• De zeden zijn verfijnder dan in de Karelromans.
• Arthur en de ridders van zijn hof vormen de Ridders van de Tafelronde.

De oosterse romans

Door de Kruistochten maakt men kennis met het Oosten: Byzantium en de gebieden rond de Middellandse Zee. Dit levert nieuwe stof tot schrijven. Rond alles wat men daar gezien heeft, worden nieuwe romans gesponnen. De verhalen hebben voornamelijk de sentimentele liefde als thema.Ook de oosterse pracht en rijkdom komen aan bod. Een voorbeeld van een oosterse roman is Floris ende Blancefloer.

De klassieke romans.
De klassieke romans ontlenen hun stof aan de klassieke oudheid. De strijd om Troje, het leven van Alexander de Grote, het waren boeiende onderwerpen om over te schrijven. Echt middeleeuws was het om de grootheden uit de oudheid om te vormen tot echte middeleeuwers. Een voorbeeld van deze romans is Historie van Troyen van Jacob van Maerlant.