Hollandse Renaissancestijl van Hendrick de Keyser (1565-1621

Hendrick de Keyser werd in 1565 geboren in Utrecht en was de zoon van de Utrechtse meester-meubelmaker Cornelis Dirxzoon de Keyser. Hij is gestorven op 15 mei 1621 in Amsterdam en ligt begraven in de door hem ontworpen Zuiderkerk. Zijn grafsteen is daar nog steeds aanwezig. Hendrick de Keyser was een van de belangrijkste Europese kunstenaars uit de zeventiende eeuw. Hij was een beeldhouwer en architect die bouwde in een typische Amsterdamse renaissancestijl.

Geïnspireerd door de Italiaanse renaissance

De stijl van De Keyser is rijk en herkenbaar. Hij paste veel losse elementen toe van witte steen in gevels van rode baksteen. Hij was duidelijk geïnspireerd door de Italiaanse Renaissance, maar verwerkte die kunstrichting op een geheel eigen manier. Kenmerkend zijn daarbij de kleine pilasters, kroonlijsten, frontons en decoratieve elementen. Naast renaissance elementen zijn echter ook classicistische elementen aan te wijzen.

Erasmus, oudst bewaarde standbeeld

Beeldhouwer De Keyser ging in 1591 met beeldhouwer Cornelis Bloemaert (waarschijnlijk zijn leermeester) mee naar Amsterdam. Daar werd hij in 1594 aangesteld als “stadsbeeldsnijder” en “steenhouwer”. Hij was vooral beïnvloed door Willem van Tetrode die tijdens een Italiaanse studiereis in Rome veel van de Italianen had opgestoken. De Keyser maakte zijn beeldhouwwerken uit brons, marmer en terracotta. In het Rijksmuseum bevinden zich enkele bronsfiguren zoals Mercurius. Bekender dan die beelden zijn de natuurgetrouwe terracotta borstbeelden die hij in opdracht vervaardigde. De Keyser was een van de beroemdste Nederlandse beeldhouwers van die tijd. Zeer bekend van zijn hand zijn het grafmonument van Willem van Oranje in Delft en het standbeeld van Erasmus in Rotterdam. Erasmus is het oudst bewaard gebleven bronzen standbeeld in Nederland.

Beroemde Westertoren

Zijn bekendheid als architect verwierf hij pas rond 1600. Hij ontwierp verschillende gebouwen in Amsterdam zoals het Oost-Indisch Huis in de Oude Hoogstraat. Dit huis was het Bestuurs- en administratiekantoor van de voormalige VOC.
De Keyser ontwierp ook de Westerkerk met de Westertoren die na zijn dood zijn beroemdste werk zou worden ook al is de toren door zijn zoon Pieter voltooid. De bouw ving namelijk aan in 1620 en werd voltooid in 1631.
Naast deze gebouwen ontwierp hij ook woonhuizen voor rijke particulieren. Van sommige huizen wordt betwist of ze wel door hem ontworpen zijn. Niet helemaal zeker is dat bij het Huis Bartolotti aan de Herengracht 170-172. Wel door hem ontworpen, maar door zijn zoon Pieter de Keyser uitgevoerd, is de renaissance gevel van het Huis met de Hoofden aan de Keizersgracht 123.

Negen Amsterdamse torens van Hendrick de Keyser

Naast de Westertoren bepaalde hij met een totaal van negen torens het profiel van Amsterdam met onder andere torens van de Noorderkerk, Zuiderkerk en de Montelbaanstoren en de Munttoren.
Hij verwierf met die Amsterdamse bouwwerken en ook met ontwerpen in andere steden grote beroemdheid. Het is nog steeds verboden in het centrum van Amsterdam om hoogbouw te realiseren waardoor het stadsgezicht, zoals Hendrick de Keyser dat vier eeuwen geleden bepaald heeft, verstoord zou worden.

Hollandse renaissancestijl

Buiten Amsterdam herbouwde hij in 1618 het afgebrande Delftse stadhuis, waarvan alleen de middeleeuwse toren was overgebleven. Dat bouwwerk is een mooi voorbeeld van de Hollandse renaissancestijl. In de destijds net leeggemalen droogmakerij de Beemster bouwde De Keyser de protestantse kerk. Die kerk is één van de vroegste voorbeelden van protestantse kerkbouw in Holland volgens traditioneel lengtepatroon en qua stijl kenmerkend voor Hendrick de Keyser.
In 1619 kreeg de toren van de Rotterdamse Laurenskerk naar een ontwerp van De Keyser een houten spits die later echter weer werd verwijderd.

Vereniging Hendrick de Keyser

Voor het behoud van het erfgoed van de Keyser en ook voor andere architectonisch of historisch waardevolle huizen in Nederland, werd op 3 januari 1918 een vereniging opgericht. Die organisatie, geleid door de wijnkoper Jacobus Boelen, maakte zich zorgen over het feit dat in hun stad zoveel historische woonhuizen werden gesloopt. De vereniging koopt monumenten op en laat ze restaureren om daarna te verhuren. In totaal bezit de vereniging meer de 350 panden in ruim 90 gemeenten verspreid over het hele land. Het merendeel van de panden staat in Amsterdam. Jaarlijks worden tussen vijf en tien panden aangekocht.

Lees verder

• Gouden Eeuw en de kunst
• Jeroen Bosch: satirische kunstschilder als geen ander