Leenwoorden en hun oorsprong

Veel nieuwe woorden in het Nederlands komen uit het Engels. Sommige mensen zijn daar faliekant tegen en bedenken puur Nederlandse alternatieven. Dit soort kruistochten tegen buitenlandse invloed zijn veel minder sterk voor leenwoorden uit andere talen. In dit artikel vind je een overzicht met leenwoorden uit allerlei talen en waarom talen woorden lenen. Deze lijst is bij lange na niet volledig en dat is ook niet het streven. De lijst is bedoeld als een interessant overzicht van de verscheidenheid aan talen waaruit het Nederlands woorden heeft geleend.

• Waarom talen woorden lenen
• Arabisch
• Chinees
• Dharuk
• Duits
• Engels
• Farsi
• Fins
• Frans
• Grieks
• Guugu Yimidhirr
• Hindi
• Indonesisch
• Inuït
• Italiaans
• Japans
• Latijn
• Maori
• Noors
• Portugees
• Russisch
• Spaans
• Turks
• Zweeds
• Nederlands in andere talen
• Lenen in gebarentaal

Waarom talen woorden lenen

In tegenstelling tot wat sommige mensen denken, is het geen schande om woorden te lenen. Het is ook geen teken dat de taal verloedert, achteruit gaat of verdwijnt. Het is juist een teken dat de taal actief is en zich ontwikkelt. Talen verdwijnen omdat ze in onbruik raken, bijvoorbeeld doordat een andere taal overneemt. Maar een dergelijke overname gebeurt niet op het niveau van woorden lenen, het gebeurt op het niveau van kinderopvoeding. Als er geen kinderen meer worden opgevoed in een bepaalde taal, dan zal deze uitsterven.

Taalverloedering wordt vaak in de mond genomen als het gaat om woorden overnemen uit het Engels. Dit is vreemd om twee redenen.

Als het zo slecht is om woorden over te nemen uit andere talen, waarom reageren mensen veel minder sterk op leenwoorden uit Frans, Grieks of Latijn? Dit heeft alles te maken met de status van de taal. Frans, Grieks en Latijn hebben een hoge status voor Nederlanders. Grieks en Latijn zijn de klassieken en Frans vinden we bijna unaniem mooier dan het Nederlands. Andere talen zoals het Spaans of Portugees zien we niet als een bedreiging voor het Nederlands. Het Engels is op dit moment – in de ogen van sommigen – een taal die het Nederlands bedreigt en elke vreemde invloed moet bevochten worden alsof het een oorlog betreft.

De nieuwe Engelse woorden worden met wijzigingen overgenomen. Toen het internet opkwam en het nieuwe communicatiemiddel e-mail een vlucht nam, spraken we het nog netjes als een leenwoord uit: /ie-mayl/. In het Engels heb je de "e" nodig om het te onderscheiden van gewone post, maar het Nederlands niet, dus die toevoeging verdween al snel: /mayl/. Binnen de kortste keren veranderde de uitspraak van leenwoord naar een woord wat 100% binnen het Nederlandse klankpatroon valt: /meel/. Dit is dezelfde uitspraak als meel, het gemalen graan. Als we nu de "e-" toevoegen om officiëler te klinken, houden we vast aan de oer-Hollandse uitspraak: /ie-meel/. Een hele sterke hint over de opname van het woord in de Nederlandse taal vinden we verder in de verbuiging van "mail" als werkwoord: ik mail /meel/, hij mailt /meelt/ en wij mailen /melen/. Op het moment dat we het woord volgens de vaste regels kunnen verbuigen, is het geen buitenlands woord meer, maar een Nederlands woord. Een tijdje was het bovendien populair om niet over mailen (/melen/) te praten, maar over meeuwen als een soort saluut naar de aloude postduif. Deze grap kan alleen gemaakt worden als een variatie op de Nederlandse uitspraak, niet de Engelse.

Genoeg over vermeende taalverloedering en terug naar de hoofdvraag: waarom lenen talen woorden van andere talen? Omdat we geen eigen woord hebben om het (nieuwe) concept uit te drukken. Sommige concepten komen alleen in andere culturen of klimaten voor, dus nemen we het woord uit de andere taal over. Vaak is onze eerste kennismaking met het nieuwe concept via de andere taal. Na verloop van tijd wordt het woord onderdeel van de taal en soms verdwijnen de buitenlandse kenmerken zoals uitspraak en spelling.

Arabisch

• Algebra
• Alkoof
• Cijfer
• Harem
• Karaf
• Matras

Chinees

• Dalai Lama
• Fengshui
• Ginseng
• Kungfu
• Mahjong
• Thee
• Tofoe
• Wok
• Yin en yang

Dharuk

• Koala
• Boomerang

Duits

Wereldwijd is Duits de oorsprong van vele filosofische termen.

• Blitzkrieg
• Delicatessen
• Hamburger
• Jugendstil
• Poedel
• Rottweiler
• Seminarie
• Snorkel
• Wals

Engels

Meest verguisde van de leentalen, maar meest productief in de moderne tijd met computer-, sport- en zakenconcepten.

• Business
• Chatten
• Compact Disc (CD)
• Computer
• Delete
• Disc jockey (DJ)
• Diskette
• Docusoap
• Downloaden
• Downsizen
• E-mail
• Fax
• Hardware
• Laptop
• Inline skates (skate komt oorspronkelijk van het Nederlandse "schaats")
• McDonald's
• Modem
• Mountainbike
• Outsourcen
• Scanner
• Skateboard
• Soap serie
• Software
• Snowboard
• Spam
• Spreadsheet
• Windows (als besturingssysteem)

Farsi

• Bazaar
• Karavaan
• Sjaal
• Sorbet

Fins

• Sauna

Frans

Met name woorden gerelateerd aan eten, kunst of een geavanceerd leven hebben vanuit het Frans hun weg in het Nederlands gevonden.

• Aubergine
• Avant garde
• Boetiek
• Bourgondisch
• Bureau
• Cadeau
• Chauffeur
• Courgette
• Coup
• Crème
• Eau de cologne
• Elite
• Freule
• Garage
• Horloge
• Journaal
• Pantalon
• Toilet
• Trottoir

Grieks

• Alfabet
• Autobiografie
• Democratie
• Dogma
• Drama
• Geografie
• Pseudoniem
• Psychologie
• Synoniem
• Theorie

Guugu Yimidhirr

• Kangoeroe (en nee, het betekent niet "ik versta je niet")

Hindi

• Bungalow
• Karma
• Pyjama
• Roti
• Shampoo

Indonesisch

• Bamboe
• Batik
• Kaketoe
• Ketjap
• Nasi
• Orang-oetan
• Papaja
• Sambal
• Saté

Inuït

Deze taal werd voorheen het Eskimo genoemd.

• Anorak
• Iglo
• Kajak

Italiaans

Muziek en de Italiaanse keuken zijn de belangrijkste inspiratiebronnen.

• Ballerina
• Bandiet
• Casino
• Confetti
• Fiasco
• Getto
• Macaroni
• Maffia
• Piano
• Sopraan
• Spaghetti

Japans

• Bonsai
• Dojo
• Geisha
• Gingko
• Judo
• Kamikaze
• Karaoke
• Karate
• Kimono
• Ninja
• Origami
• Soja
• Sudoku
• Sushi
• Tsunami
• Zen

Latijn

• Audio
• Aquarium
• Carpe diem
• Cum laude
• Datum
• Duo
• Museum
• Summum
• Video

Maori

• Kiwi

Noors

• Fjord
• Lemming
• Ski

Portugees

• Cobra
• Dodo
• Marmelade

Russisch

• Bistro
• Kosmonaut
• Mammoet
• Spoetnik
• Steppe
• Toendra
• Tsaar

Spaans

• Embargo
• Guerrilla
• Junta
• Lasso
• Macho
• Paella
• Siësta

Turks

• Jakhals
• Kiosk
• Tulp
• Yoghurt

Zweeds

• Knäckebröd
• Ombudsman

Nederlands in andere talen

Op culinair gebied heeft Nederland weinig bijgedragen aan de wereld en zolang bitterballen niet de grens oversteken, zal dat ook niet gebeuren. Het Nederlands heeft wel haar sporen achtergelaten op waterbouwkundige termen. Zo komen de Engelse woorden cruise en yacht oorspronkelijk uit het Nederlands. Het woord maalstroom heeft ook haar weg in het Engels gevonden, gespeld als maelstrom. Engelse woorden als cookie, Santa Claus, splinter, roster, iceberg en ahoy schijnen ook uit het Nederlands te komen. De schilderkunst heeft ook wat invloed gehad, onder andere via de (schilders)ezel, in het Engels easel.

Lenen in gebarentaal

In gebarentaal worden geen klanken gemaakt, dus is er geen sprake van woorden op die manier lenen van andere talen. Omdat een gebarentaal gebruik maakt van de ruimte en dingen nu eenmaal vaker een vorm hebben dan een geluid maken, lijken de verschillende gebarentalen redelijk veel op elkaar. Het is dus ook veel lastiger om te bepalen wanneer iets geleend is uit een andere taal. De afwezigheid van een eigen schrift beperkt de verspreiding van woorden ook.

Gebarentalen lenen echter op een unieke manier van de gesproken talen om hen heen: via het vingeralfabet. Om nieuwe woorden, concepten, afkortingen of namen aan te duiden, kunnen Doven gebruik maken van een groep handvormen die elk een bepaalde letter voorstellen. Als deze gespelde woorden in de taal integreren, veranderen ze om beter te passen binnen de regels van de taal op eenzelfde manier als "e-mail" dat bij het Nederlands heeft gedaan. Zo krijg je nieuwe gebaren die gebaseerd zijn op de eerste letter van het geschreven woord in de omringende gesproken taal of op een versnelde vorm van het gespelde woord. Het Latijnse alfabet wordt in de verschillende gebarentalen op verschillende manieren gevormd, dus de gebaren zullen ook anders zijn. Verder hebben talen als Hebreeuws, Thais of Hindi een ander alfabet en dus ook een ander vingeralfabet.

Lees verder

• Wat is algemene taalwetenschap?
• Wanneer wordt Chinees de wereldtaal?
• Je Engels testen: welke Cambridge ESOL toets is geschikt?