Biografie: Chrétien de Troyes, de schrijver van 'De Graal'

De Franse dichter Chrétien de Troyes wordt beschouwd als één van de belangrijkste schrijvers uit de middeleeuwen. Zijn bekendste werk is 'Perceval ou le Conte du Graal', wat in het Nederlands vertaald is onder de titel 'De Graal'. Een ander bekend werk is 'Lancelot ou le Chevalier de la charrette', oftewel 'Lancelot of de ridder met de kar.' Er bestaan veel raadselen rondom het leven van Chrétien de Troyes en zijn literaire werk.

Biografie

Wie was hij? Waar kwam hij vandaan? Waarschijnlijk werd Chrétien rond het jaar 1140 geboren (of volgens andere onderzoekers rond 1135). Mogelijk kwam hij uit de plaats Troyes of uit de directe omgeving. De voornaam Chrétien is afgeleid van het woord 'christen'. Sommige onderzoekers vermoeden dat dit niet zijn oorspronkelijke voornaam was: zij werpen de hypothese op dat hij van oorsprong een jood was en de naam Chrétien aannam toen hij zich tot het christendom bekeerde. Andere onderzoekers verwerpen dat idee echter.

Sommige historici vermoeden dat Chrétien van (verarmde) adel was; hierdoor zou hij goed op de hoogte zijn van de adellijke omgangsvormen. Dit is echter ook weer een hypothese die door veel andere onderzoekers wordt verworpen. Mogelijk werd hij oorspronkelijk opgeleid tot priester, wat zijn kennis van het Latijn kan verklaren. Er bestaat ook het vermoeden dat hij vervolgens jarenlang in een klooster woonde, mogelijk als kanunnik of als abt. Hij had een grote kennis van de bijbel, de Franse literatuur, de Romeinse geschiedenis en vooral ook van het werk van Ovidius. Duidelijk had hij jarenlang boeken bestudeerd in een rijk gevulde bibliotheek en doorgaans bevonden zulke bibliotheken zich in kloosters.

Marie de Champagne

Op een gegeven moment werd Chrétien de Troyes een hofdichter van de gravin Marie de Champagne. Zij was de dochter van de Franse koning Lodewijk VII en van koningin Eleonora van Aquitanië. Marie de Champagne had een grote hofhouding en begunstigde veel wetenschappers en schrijvers, waaronder dus ook Chrétien de Troyes. Aan het hof van de gravin kwam Chrétien veel in contact met troubadours uit Frankrijk, maar ook uit de Britse gebieden. Hij hoorde hun verhalen (waaronder veel oude Keltische sagen) en verwerkte die in zijn literaire werken.

Lancelot

In opdracht van gravin Marie schreef hij onder meer 'Lancelot ou le Chevalier de la charrette', oftewel 'Lancelot of de ridder met de kar'. In de proloog van dit gedicht gaf hij overigens aan dat hij het niet eens was met de moraliteit in dit verhaal (hoofse liefde), maar dat hij het toch schreef, in opdracht van zijn veeleisende mecenas, gravin Maria. Dit boek maakte Chrétien overigens niet zelf af. Het slot van het gedicht werd geschreven door een klerk genaamd Godefroi de Leigni.

Mogelijk rondde Chretien dat boek niet zelf af, omdat hij zich in die periode op een ander werk voor de gravin wilde focussen, dat hem inhoudelijk meer beviel: 'Yvain ou le Chevalier au lion', oftewel 'Ywain, de Ridder van de Leeuw'. Ook hierin speelt Lancelot een rol. Waarschijnlijk schreef hij beide werken in de periode 1176-1181.

Lancelot & Guinevere

Voordat Chrétien over het personage Lancelot ging schrijven, was dit literaire personage waarschijnlijk nog nagenoeg onbekend (al is dat altijd moeilijk om vast te stellen bij middeleeuwse literatuur, aangezien er natuurlijk heel wat manuscripten en volksverhalen hebben bestaan die later verloren zijn gegaan). Nadat Chrétien de Troyes echter Lancelot een rol liet spelen in de verhalen over koning Arthur en de ridders van de ronde tafel, zou het literaire personage Lancelot al snel ook bij buitengewoon veel andere auteurs een hoofdrol gaan spelen. In alle daaropvolgende eeuwen bleef Lancelot voor de meeste auteurs de belangrijkste ridder in de verhalen over Arthur. Ook was Chretien de Troyes (voor zover te achterhalen) de eerste auteur die schreef over de geheime liefde tussen Lancelot en koningin Guinevere (de vrouw van koning Arthur).

Filips van de Elzas

In 1181 was de man van gravin Marie overleden: graaf Hendrik II van Champagne. Enige tijd later, in 1183, overleed de vrouw van de toenmalige graaf van het nabijgelegen graafschap Vlaanderen. De gravin van Champagne was dus weduwe geworden en haar adellijke ‘buurman’, de graaf van Vlaanderen, was kort daarna weduwnaar geworden. Deze Vlaamse graaf, genaamd Filips van de Elzas, trok vervolgens naar de Champagne, met als geheime politieke missie om de gravin te verleiden tot een huwelijk met hem. Hij verbleef lange tijd bij haar op het paleis en volgens sommige bronnen waren ze zelfs enige tijd verloofd, maar uiteindelijk weigerde Marie toch met hem te trouwen. Ze besloot vervolgens zelfs om zich uit het publieke leven terug te gaan trekken.

De Vlaamse graaf Filips verliet het hof van gravin Marie dus zonder een nieuwe bruid. Het langdurige verblijf aan dat hof had echter wel iets anders opgeleverd: Filips had er Chrétien de Troyes leren kennen en was onder de indruk geraakt van diens literaire gaven. In de periode die volgde was niet meer de gravin van de Champagne, maar de graaf van Vlaanderen de mecenas van Chrétien.

De Graal

Het bekendste en belangrijkste werk van Chrétien de Troyes is 'Perceval ou le Conte du Graal'. Hij schreef dit boek aan het einde van zijn leven. Toen hij in 1190 overleed, was het boek nog niet af. 'Perceval ou le Conte du Graal' wordt gezien als de eerste 'graalroman'. Het is een buitengewoon invloedrijk boek: in navolging van Chrétien zouden in de daaropvolgende eeuwen talloze schrijvers en kunstenaars werk maken met als onderwerp de heilige graal: van de opera Parsifal door Wagner, via films zoals Indiana Jones and the Last Crusade, tot en met romans zoals de Da Vinci Code van Dan Brown.

Het boek van Chrétien de Troyes is de oudste (nog) bekende tekst waarin men het over een heilige 'graal' heeft. Sommige literatuurwetenschappers vermoeden dat die heilige graal van oorsprong puur een literair verzinsel is; een mysterieus voorwerp dat slechts bedacht is om de fictieve avonturen van de ridder Perceval wat mysterieuzer te maken.

Veel mensen zijn het daar beslist niet mee eens. Zij beweren dat de heilige graal wel heeft bestaan (of nog bestaat) en dat er in de tijd van Chrétien nog veel meer kennis over die graal bestond, die later verloren is gegaan (of slechts door geheime genootschappen wordt bewaard). In het boek ‘de Graal’ van Chrétien de Troyes blijft veel onduidelijk over deze graal, deels natuurlijk omdat de auteur overleed voordat hij het verhaal af kon ronden, maar deels blijft er waarschijnlijk ook om literaire redenen veel onduidelijk in dat boek.

Wat is de bron?

Hoe kwam Chretien de Troyes eigenlijk aan zijn informatie voor het schrijven van het boek 'Perceval ou le Conte du Graal'? Wat is de oorsprong van het verhaal over de graal? In de inleiding schrijft Chrétien dat zijn mecenas, graaf Filips van Vlaanderen, hem gevraagd had om 'dit verhaal' op rijm te zetten. 'Nooit hoorde 't hof zo'n fraai verhaal: 't is de historie van de graal.' Hij vertelt dat de graaf hem een boek leende als inspiratiebron voor het schrijven van dit lange gedicht. Dit boek is later nooit teruggevonden. Wat was dat voor 'n boek? Wat stond daarin over de graal? Was het een literaire bron, was het een historische bron of was het een religieuze bron? Dat zal waarschijnlijk altijd een raadsel blijven.

Oeuvre van Chrétien de Troyes

Er zijn vijf grote dichtwerken van Chrétien de Troyes bewaard gebleven. Daarnaast zijn er nog wat kortere dichtwerken gevonden, die aan hem worden toegeschreven, waaronder bewerkingen van poëzie van Ovidius. Hieronder vindt u de vijf hoofdwerken van Chrétien. Achter elke titel staat tussen haakjes vermeld in welke jaren deze boeken vermoedelijk werden geschreven. Het meest invloedrijk waren de boeken 'Perceval' (de Graal) en 'Lancelot', maar met name in de Angelsaksische wereld beschouwt men 'Yvain' als zijn grootste literaire meesterwerk. Gezien zijn enorme invloed op de literatuurgeschiedenis wordt Chrétien de Troyes ook wel 'The inventor of the modern novel' genoemd.

Hoofdwerken:

• Erec et Enide (ca. 1170)
• Cligès (ca. 1176)
• Lancelot ou le Chevalier de la charrette (ca. 1177-1181)
• Yvain ou le Chevalier au lion (ca. 1177-1181)
• Perceval ou le Conte du Graal (ca 1182-1190)