Schrijvers 20e eeuw: Louis Couperus, leven en werk

Louis Couperus (1863-1923) was afkomstig uit een chic Haags milieu. Hij heeft de Haagse chic vaak geschetst in zijn romans. De mensen uit dit milieu dreigen in zijn romans ten onder te gaan. De hoofdpersoon in zijn bekende roman Eline Vere pleegt zelfmoord. Couperus schreef ook een aantal historische romans. Hij had een opmerkelijk vermogen om zich in te leven in een lang vervlogen tijd. Hij schreef ook sprookjes. Deze veelzijdige en productieve auteur wordt nu gezien als de belangrijkste Nederlandse auteur van rond 1900.

Louis Couperus, jeugdjaren tussen twee werelden

Louis Couperus werd in 1863 geboren in Den Haag. Als telg van een Haags-Indische ambtenarenfamilie, met een hoge koloniale bestuursambtenaar als vader en een moeder van adellijke afkomst, leefde hij tussen twee werelden, die van het noorden en die van het zuiden. Een deel van zijn jeugdjaren bracht hij door op Java (1872-1878). Daar leerde hij zijn nichtje kennen, de freule Elizabeth Baud. In 1891 trouwde hij met haar.

Couperus bleek geen belangstelling of talent te hebben voor een functie bij het binnenlands bestuur van Indië. Voor Couperus brak een moeilijke tijd aan, want het vervullen van een bestuursfunctie was een traditie binnen zijn familie. Na mislukt te zijn op de HBS brak een periode van veel lezen aan. De essayist Jan ten Brink ontfermde zich over hem. Couperus ontwikkelde zich snel tot een begaafd schrijver.

Eerste publicaties

Zijn dichterlijke debuut Een lent van vaerzen (1884) werd in 1886 gevolgd door Orchideeën. Die dichtbundels waren een decoratief spel met woorden, met veel parfum overladen. Ze lieten duidelijk zien dat de jonge Couperus al een virtuoos woordkunstenaar was.

Romans van Lous Couperus

Louis Couperus schreef in veertig jaar een oeuvre van zestig boeken bij elkaar. Er is vrijwel geen literair genre dat hij niet beoefend heeft. Hij schreef 26 romans.

Eline Vere (1889)

In zijn eerste roman, Eline Vere, schetst hij de wereld van zijn eigen Haagse jeugdjaren, de Haagse 'chic' met zijn verfijnde, ietwat decadente sfeer. De roman maakte hem op slag beroemd. De roman werd eerst gepubliceerd als feuilleton (vervolgverhaal) in het Haagse dagblad 'Het Vaderland'. De noodlottige ondergang van de hoofdpersoon liet de Haagse lezers niet onberoerd. 'Heb je het al gehoord, Eline is dood', fluisterden de passagiers elkaar toe, staande op het balkon van de paardentram.

De hoofdpersoon, Eline Vere, is slachtoffer van haar aangeboren karaktereigenschappen en haar milieu. Andere personages in de roman zijn haar zuster Betsy en haar neef Vincent, een lusteloze profiteur die veel invloed op haar heeft. De jonge, willoze Eline, die ook nog een lichamelijke kwaal heeft, komt uiteindelijk tot zelfmoord.

De stille kracht (1900)

In 1899 bracht het echtpaar Couperus een bezoek aan Nederlands-Indië. Het tropische landschap en het plantersmilieu inspireerde hem. In de roman De stille kracht schetst hij hoe de resident ten onder gaat aan occulte Oosterse krachten. Van Oudijck, een nuchtere bestuursambtenaar, negeert die occulte krachten in het begin. Zijn vrouw Leonie vlijt zich, zonder dat haar man het merkt, in de armen van verschillende minnaars.

De stille kracht is niet alleen een roman over de ondergang van een hoge bestuursambtenaar in Indië. De roman, zo schreef Couperus zelf, 'geeft vooral weer de geheimzinnige vijandschap van Javaanschen grond en sfeer en ziel tegen den Nederlandschen veroveraar'. In dit boek voorspelt Couperus, zoon van een hoge Indische bestuursambtenaar, dus al dat de kolonie verloren zou gaan. Het boek werd, met name vanwege de vrijmoedige behandeling van de seksualiteit, niet door iedereen gewaardeerd.

De boeken der kleine zielen (1901-1903)

In De boeken der kleine zielen schetst Couperus weer een genadeloos beeld van de Haagse 'chic'. De terugkeer van Constance, de verworpen dochter die vijftien jaar geleden de keus van haar hart heeft gevolgd, veroorzaakt grote consternatie in een rijke Haagse familie van hoge koloniale ambtenaren. Naarmate het verhaal vordert, wordt steeds duidelijker dat deze 'keurige' familie door bederf is aangetast. Alleen Constance, haar zoon Adi en haar man zijn echte mensen, die geen tekenen van geestelijk verval vertonen.

Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan (1906)

In Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan wordt een familie uit de Haagse haute bourgeoisie gekweld door een vreselijk geheim. De negentigjarige grootmoeder Ottillie heeft lang geleden haar man laten vermoorden door haar minnaar Takma. Vrijwel alle kinderen zijn achter het geheim van hun vader gekomen. Het thema van deze roman is dat een in het verleden begane misdaad zich wreekt in het heden.

Couperus en de klassieke wereld

In 1900 was Couperus in Nice gaan wonen. Hij ondernam regelmatig tochten naar Florence en Rome. De vitrines van de musea, met hun oude munten en vazen, en de resten van antieke tempels herinnerden Couperus aan de klassieke oudheid. Zijn levendige fantasie stelde hem in staat om zich voor te stellen hoe het ooit was geweest. Na 1905 schreef Couperus een aantal historische roman. Die romans maken duidelijk dat hij over een zeldzaam vermogen beschikte om zich volledig in te leven in een ver verleden.

De berg van licht (1905-1906)

In de historische roman De berg van licht wordt de 14-jarige Helegabalus, een Syrische zonnepriester, door de Romeinse legioenen uitgeroepen tot keizer. Met zijn mooie jongenslichaam brengt hij de massa's in vervoering. Zijn grootse wens was om terug te keren naar de oorsprong van alle dingen, het heilige licht, waar geen onderscheid meer bestaat tussen de mannelijke en de vrouwelijke sekse. In de laatste honderdvijftig bladzijden wordt zijn ondergang beschreven. In 222 na Christus, vier jaar na zijn inhuldiging, wordt hij vermoord.

Couperus schreef nog meer romans die zich afspelen in de klassieke oudheid. Zo schrijft hij in Antiek toerisme (1911) over een groep toeristen die een tocht maken door Egypte, en neemt hij in De komedianten (1917) zijn lezers mee naar het roerige Rome van de Romeinse keizers. In Iskander (1920) wordt verteld over het leven van de veroveraar Alexander de Grote.

Sprookjes van Couperus

Louis Couperus heeft ook sprookjes geschreven. In de sprookjesroman Psyche (1898) wordt verteld hoe prins Eros, de koning van de Helden, dingt naar de hand van een van de drie dochters van de koning van het Verleden. In Fidessa (1899) wordt een nimf door een eenhoorn meegevoerd naar het land van de gepantserde mensen. Daar wordt ze verliefd op de ridder Sans-Joyce.

Journalistiek werk van Louis Couperus

Couperus voorzag, naast inkomsten uit zijn boeken, publieke optredens en een klein kapitaaltje, in zijn levensonderhoud door het publiceren van artikelen in het Haagse dagblad 'Het Vaderland'. Hij schreef onder andere over kerken, paleizen en musea in Italië.

Laatste jaren

In 1922 keerde Couperus, op uitnodiging van de 'Haagsche Post', nogmaals terug naar Indië. Hij kreeg ook de opdracht om de kersenbloesem in Japan te bekijken. Tijdens deze reis werd hij ernstig ziek. Toen dacht hij waarschijnlijk al aan de dood.

Op juni 1923 werd zijn zestigste verjaardag op grootse wijze gevierd. Zijn literaire vrienden hadden een klein landhuis in De Steeg voor hem gekocht. Hij heeft er maar kort van kunnen profiteren. Louis Couperus overleed op 16 juli 1923.

Zijn populariteit

Couperus had in zijn tijd een kleine lezerskring. De meeste boeken werden niet goed verkocht. Pas na veertig jaar hadden de 2500 exemplaren van De berg van licht de weg naar de lezer gevonden. De eerste druk van De boeken der kleine zielen was in 1935 nog niet uitverkocht.

Een verklaring is wellicht zijn dandyisme. Met de aandacht die hij besteedde aan zijn kleding en zijn voorkomen was hij wellicht te weinig Hollands. Ook zijn stijl van schrijven, met zijn opvallende woordkeuze, zijn hoofdpersonen met niet alledaagse namen en zijn zinsbouw, met zijn lange zinnen, in stukjes gebroken, die een sfeer van melancholie doen ontstaan, spraken niet alle lezers aan.

Na zijn dood werden de boeken van Couperus enige tijd verwaarloosd. Auteurs als Menno ter Braak en H. Marsman herontdekten
de auteur. Nu wordt hij gezien als de belangrijkste Nederlandse auteur van rond 1900.

Lees verder

• Schrijvers 20e eeuw: Godfried Bomans - leven en werk
• Schrijvers 20e eeuw: Theo Thijssen
• Schrijvers 20e eeuw, Anton Koolhaas: dierenverhalen & romans