Willem de Veroveraar: koning van het veroverde Engeland

Willem I, bijgenaamd 'de Veroveraar' of 'de Bastaard', werd geboren in Normandië (omstreeks het jaar 1028). Hij volgde zijn vader op als hertog van Normandië en werd steeds machtiger. Hierbij keek hij ook over de grens en in 1066 maakte hij aanspraak op de Engelse troon, die hij na de Slag bij Hastings ook daadwerkelijk veroverde. Hij hervormde het bestuur, bijvoorbeeld op het terrein van belastingen. Willem de Veroveraar zou uitgroeien tot een machtige vorst die een belangrijke rol heeft gespeeld in de middeleeuwse geschiedenis van Engeland. Inhoud

• Begin van carrière in Normandië
• Omslagpunt: Val-ès-Dunes
• De weg naar het Engelse koningschap
• Slag bij Hastings
• Willem I van Engeland en zijn hervormingen
• Domesday Book
• Einde van Willems regering
• Wetenswaardigheden over Willem de Veroveraar

Begin van carrière in Normandië

Willem de Veroveraar groeide op als oudste zoon van Robert I, de hertog van Normandië. Zijn moeder Herleva was Roberts concubine, waar de bijnaam 'de Bastaard' later vandaan zou komen. Toen Robert in 1035 overleed op de terugreis van een pelgrimage naar Jeruzalem, werd Willem benoemd tot zijn opvolger. Hij was toen ongeveer 7 jaar oud en van echt regeren was dan ook geen sprake. Veel plaatselijke edelen keken neer op deze jonge bastaardzoon.

Omslagpunt: Val-ès-Dunes

Het was waarschijnlijk vooral aan de bescherming van zijn moeder te danken dat Willem niet al voor 1047 vermoord was. In dit jaar was hij al volwassen genoeg om de Slag bij Val-ès-Dunes te winnen, een gevecht van Willem en de Franse koning Hendrik I tegen opstandige Normandische baronnen. Hierdoor kreeg hij meer gezag en kon hij kerkelijke en bestuurlijke hervormingen doorvoeren.

Over de grenzen
Ook buiten Normandië breidde Willem zijn gezag uit. Vóór het einde van 1053, waarschijnlijk in 1052, verstevigde hij de relatie met het graafschap Vlaanderen door te trouwen met zijn achternicht Matilda. Het is goed mogelijk dat Willem de Veroveraar toen ook al nadrukkelijk contact legde met zijn verre neef Eduard de Belijder, de koning van Engeland, om later aanspraak te kunnen maken op de Engelse troon.

De weg naar het Engelse koningschap

Misschien wel door die aangehaalde contacten benoemde Eduard Willem tot zijn opvolger. Na het sterven van (de kinderloze) Eduard op 5 januari 1066, bleek echter al snel dat er meer gegadigden waren voor de troon. In eerste instantie werd Eduards zwager Harold door de Angelsaksische adel tot nieuwe koning benoemd. Hierop besloot Willem om een leger bijeen te brengen en om vanuit Normandië te vertrekken naar Engeland om met geweld zijn kroon op te eisen. Ondertussen moest Harold in Engeland eerst al een invasie van de Noorse koning Harald afslaan, wat hem uiteindelijk lukte maar zijn leger wel verzwakt had.

Slag bij Hastings

Na eind september het Kanaal overgestoken te zijn, leverden Willem en zijn manschappen op 14 oktober de beslissende slag tegen Harold. Hoewel deze slag de 'Slag bij Hastings' is gaan heten, vond deze in werkelijkheid plaats bij Battle, een plaats in de buurt van Hastings. De troepen van Harold kwamen net uit Noord-Engeland (waar Harald verslagen was) en waren daarom niet zo fris als de soldaten van Willem. Niettemin hielden ze aanvankelijk stand tegen de Normandische boogschutters en cavalerie. Toen Willems ruiters zich terugtrokken, verlieten de Angelsaksische soldaten hun verdedigende stellingen. Dit was een grote fout; Willem verzamelde de cavalerie en viel opnieuw aan. Dit herhaalde zich tweemaal en leidde tot de overwinning van Willem de Veroveraar. Harolds broers sneuvelden tijdens het gevecht en Harold zelf zou - volgens Normandische bronnen - dodelijk getroffen zijn door een pijl in zijn oog.

Kerstkroning
Na deze slag schakelde Willem ook de laatste kernen van verzet uit en trok hij naar Westminster Abbey te Londen. Hier werd hij op Eerste Kerstdag 1066 officieel tot koning van Engeland gekroond.

Willem I van Engeland en zijn hervormingen

Na zijn verovering hield Willem zo'n twintig procent van de Engelse grond voor zichzelf; de rest verdeelde hij naar Normandisch model onder zijn volgers. Baronnen, familieleden, geestelijken maar ook persoonlijke dienaren en soldaten kregen een stuk land. In ruil hiervoor moesten ze trouw blijven aan de koning en hem bijvoorbeeld militaire dienst verlenen en pacht betalen. Tijdens zijn bestuur werden tientallen kastelen gebouwd, mede om opstandelingen uit het noorden onder de duim te houden. Daarnaast maakte Willem een einde aan slavenhandel en kocht hij ook slaven vrij. Aan het einde van Willems regering was het aantal slaven met 25 procent gedaald.

In 1072 en 1081 viel Willem respectievelijk Schotland en Wales binnen, wat hem graafschappen langs de Schotse en Welshe grens opleverde. Contact met het Europese vasteland bleef, Willem bleef bijvoorbeeld zijn hertogdom Normandië besturen. Sterker nog, hij was vaker in Normandië dan in Engeland, waardoor het bestuur minder afhankelijk was van de koning. Ambtenaren en vazallen hadden dus grote zelfstandigheid bij het bestuur.

Domesday Book

Voor het heffen van belastingen wilde Willem inventariseren hoe bezittingen waren verdeeld in Engeland. Hiertoe liet hij in 1086 een onderzoek uitvoeren, dat werd opgetekend in het zogeheten 'Domesday Book'. 'Domesday', omdat het bezit werd vastgesteld en niet meer kon worden gewijzigd; net als op de 'dag des oordeels' uit het christendom. Het Domesday Book is een van de meest uitgebreide registers van land, persoonlijk eigendom en belastingen uit heel middeleeuws Europa.

Einde van Willems regering

In juli 1087 ging Willem een oorlog aan met Filips I van Frankrijk, die het Normandische gebied Mantes had ingenomen. De strijd om Mantes leek voorspoedig te verlopen, totdat Willem een zware verwonding opliep. Na deze strijd werd hij naar Rouen vervoerd, waar hij op 9 september datzelfde jaar overleed. Hij werd begraven in Caen, in de door hem opgerichte St.-Stefanusabdij. Matilda en Willem hadden vier zoons en vermoedelijk zes dochters gekregen. De oudste zoon Robert werd de nieuwe hertog van Normandië en Willem Rufus de nieuwe Engelse koning. Willem II zou op zijn beurt opgevolgd worden door de jongste zoon, Hendrik.

Wetenswaardigheden over Willem de Veroveraar

Tot slot volgen hieronder een aantal bijzondere feiten die over Willem de Veroveraar bekend zijn.

• Na de veroveringen door de Normandiërs werden alle belangrijke kerken herbouwd. De Romaanse bouwstijl uit Frankrijk was in Engeland alleen gebruikt bij het bouwen van de Westminster Abbey. Onder de Normandische leiders kregen de 'lelijke' Engelse kerken daarom een make-over.
• Willem de Veroveraar gaf in 1078 opdracht tot de bouw van de beroemde Tower of London, dat van oorsprong een kasteel is. Vanwege de gebruikte kalkstenen, afkomstig uit Caen, werd het de 'White Tower' genoemd.
• Willems begrafenis verliep chaotisch. Tijdens de intocht met het lichaam brak er brand uit in de stad en vervolgens werd de ceremonie onderbroken door een edelman, die klaagde dat de grond van de abdij zonder vergoeding van zijn vader was verkregen. Tot overmaat van ramp bleek Willems lijk niet in de stenen sarcofaag te passen. De monniken moesten het te dikke lichaam erin persen, waarbij de buik opensprong. Er schijnt zo'n stank vrijgekomen te zijn, dat behalve de dienstdoende geestelijken alle aanwezigen de ceremonie verlieten.
• Willems bijnaam 'de Veroveraar' werd pas in 1120 voor het eerst gebruikt. In zijn eigen tijd werd Willem door voorstanders 'de Grote' genoemd en door tegenstanders 'de Bastaard'.
• Over de Slag bij Hastings is een 70 meter lang wandtapijt gemaakt: het Tapijt van Bayeux. Ter ere van Willem de Veroveraar werd dit 'stripverhaal' in Normandië opgehangen. (Enkele scènes zijn in dit artikel te zien.)