Brabantse poffer: bijzondere hoofdtooi als museumstuk

Brabantse poffer: bijzondere hoofdtooi als museumstuk Een heel bijzonder onderdeel van veel klederdrachten is dikwijls de hoofdtooi. Dat geldt dan vaak voor het model maar zeker ook voor de versiering. Een typisch voorbeeld van een hoofdtooi met een bijzonder model is de Brabantse poffer. Het is een van de uitbundigste kledingstukken die Brabant ooit heeft voortgebracht. Hoewel die vrouwelijke hoofdtooi al tientallen jaren niet meer wordt gedragen trekt het kledingstuk in musea nog steeds veel aandacht. In de tijd dat de poffer gedragen werd viel hij op door zijn pompeuze voorkomen en was daardoor een opvallende verschijning ’s zondags in de kerk.

Van Brabantse poffer naar modieuze hoedjes

De poffer dankt zijn naam aan de bolle verschijningsvorm. Het bolle van pofmouwen en van een pofbroek komt terug in de vorm van een poffer. Ooit schreef een historicus over de poffer dat het een wanstaltige pannenkoek is die zo groot en breed is dat vrouwen het kledingstuk maar moeilijk op het hoofd kunnen houden. Vanwege de vorm werd de poffer ook wel eens spottend schuimtaart genoemd. Die vorm was ook tamelijk onpraktisch waardoor de poffer tegen de tweede helft van de twintigste eeuw uit de gratie raakte en zelfs ’s zondags naar de kerk niet meer gedragen werd. De poffer maakte plaats voor modieuze hoedjes.

Bijzondere hoofdtooi niet op de pof

Over de poffer bestaan allerlei verhalen. Zo zou iemand niet hebben kunnen meegaan met een uitstapje omdat de poes de nacht ervoor in de poffer zou hebben gejongd. Ook zou een poffer alleen bereikbaar zijn voor dames van hogere komaf omdat hij peperduur was en wel tien keer het weekloon van een arbeider zou hebben gekost. Dit soort meningen wordt vooral geuit door verzamelaars, terwijl een poffer destijds zeker wel betaalbaar was, ook voor de lagere klasse. De poffer hoefde beslist niet, zoals het gezegde luidt, op de pof gekocht te worden.

Hoogtijdagen van de poffer

Een poffer was een karakteristiek onderdeel van de klederdracht in de Meierij van Den Bosch. Oorspronkelijk was de Meierij van Den Bosch naast Leuven, Brussel en Antwerpen een van de vier delen van het Hertogdom Brabant. Later werd met de Meierij de streek bedoeld rond Sint-Michielsgestel, Boxtel, Schijndel, Veghel en Sint-Oedenrode. De poffer kende in dat gebied hoogtijdagen in de jaren tussen 1870 en 1940. De decoratieve en weelderige hoofdbedekking werd vooral gedragen door katholieke vrouwen op zondagen en bij feestelijke gelegenheden.

Poffers per gebied verschillend

De muts bestond uit drie onderdelen. Recht op het hoofd werd een zwarte ondermuts gedragen die ook zonder de twee andere onderdelen een functie had als thuisdracht. Over die ondermuts kwam een kanten, tule of gazen muts met daar uiteindelijk de eigenlijke poffer overheen. Met het maken van een poffer was een mutsenmaakster al gauw zestig uur bezig. Van gebied tot gebied waren de poffers verschillend van uitvoering. Aan de poffer kon daarom gezien worden waar de draagster vandaan kwam. Op het laatst kwam de poffer alleen nog voor op het platteland waar deze rond 1960 voorgoed verdween.

Mutsenplooister apart vak

Naast mutsenmaaksters waren er ook speciale mutsenplooisters. Mutsen plooien was een apart beroep waar de vrouwen die het beoefenden een groot aantal strijkgereedschappen en plooigereedschappen voor ter beschikking hadden zoals boltijzers, boordenijzers, ei-ijzers (voor pofmouwen), gaufreerijzers, neepjes (voor de neepjesmuts), plooiflesjes, plooirekjes, plooitangen en ribbelplooiers.

Poffer in de kunst

Ook in de kunst komt de poffer voor. Een bekend voorbeeld daarvan is op een schilderij van Vincent van Gogh uit 1885 waarop een plattelandsvrouw wordt afgebeeld. Ook op een gedenkmunt ter gelegenheid van het tweehonderdjarig bestaan van de Provincie Noord-Brabant staat een vrouw afgebeeld met een poffer.

Poffer als symbool van Brabant

Het verdwijnen van de poffer vond een aantal mensen heel jammer. Zij beijverden zich voor een zekere terugkeer en kozen daar activiteiten voor als boerenbruiloften en folkloristische evenementen. Het was toen eigenlijk geen kledingstuk meer maar een soort cultureel erfgoed. Zij wilden de poffer als symbool van Brabant in ere houden.

Poffer als museumstuk

De poffer wordt ook gezien als een herkenningsteken uit vroegere tijden en heeft als zodanig een plek in menig volkenkundig museum gekregen. Sommige Noord-Brabantse musea zijn erin gespecialiseerd zoals het Museum van Brabantse Mutsen dat gevestigd is in het voormalige Sint-Paulusgasthuis, Kerkstraat 20 in Sint Oedenrode. Dat museum bestaat uit vier aaneengeschakelde huisjes van een voormalig begijnenhof uit 1434. Het gasthuis is in de vijftiende eeuw opgericht en er hebben tot 1972 arme en alleenstaande vrouwen in gewoond. Het is een van de negenendertig rijksmonumenten die het dorp Sint-Oedenrode bezit. Naast het museum herbergt het Sint Paulusgasthuis ook de plaatselijke VVV.

Oproep van Museum van Brabantse Mutsen

De collectie mutsen en poffers die het museum bezit is eigendom van Heemkundige Kring De Oude Vrijheid en bijeen gebracht door August van Breugel (auteur van het boek 'Brabantse mutsen in grootmoeders tijd'). Het museum tracht de collectie nog uit te breiden en roept bezitters van Brabantse mutsen en poffers op deze ter beschikking te stellen. Ook heeft het museum interesse in beeldmateriaal van Brabantse klederdracht.
© 2016 - 2024 Rickandie, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Brabantse poffer een muts van omvangBrabantse poffer een muts van omvangElke provincie, streek, stad of dorp heeft dikwijls zijn eigen specialiteiten. Vaak is dat op het gebied van gerechten o…
Antwerpen: Gouden Eeuw 1490-1530 eerste groeifaseDe ontwikkleing van de stad Antwerpen in de 16e Eeuw was grandioos. Na Parijs was Antwerpen de grootste stad ten noorden…
Het Groene Woud, recreatiegebied in opkomstHet Groene Woud is het gebied in de driehoek tussen Tilburg, Eindhoven en Den Bosch. Het gebied biedt veel mogelijkheden…

Maretak: mystieke plant bekend van het Kerstmis-gebruikMaretak: mystieke plant bekend van het Kerstmis-gebruikGeheimzinnigheid en raadselachtigheid, ook mystiek genoemd, heeft al eeuwenlang een plek in de beleving van mensen. Het…
Gebrandschilderd glas: techniek en toepassingGebrandschilderd glas: techniek en toepassingBij het woord schilderen denk je al gauw aan een schilder op een ladder waar je niet onderdoor mag lopen of aan de techn…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Wjlaser48, Pixabay
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Poffer
  • https://binnekiekedotcom.wordpress.com/de-muts-en-de-poffer/
  • http://mutsenmuseum.nl/
Rickandie (1.164 artikelen)
Gepubliceerd: 11-10-2016
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 4
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.