Sint-Maarten: Het begin van de winter

Op 11 november, de dag dat Martinus of Maarten van Tours, ofwel Sint-Martinus, werd begraven, wordt het Sint-Maartensfeest gevierd. Traditioneel gaan kinderen de straat op met lampionnen. Deze tocht wordt in het noorden van Nederland ook wel keuvelen genoemd. Met de lichtjes wordt langs deuren gegaan, liedjes gezongen en snoep en fruit verzameld.

De man Sint-Maarten

Sint-Maarten was de bisschop van Tours en was de grondlegger van het katholieke christendom in Gallië. Sint-Maarten gaf op 15-jarige leeftijd een deel van zijn mantel aan een bedelaar toen hij naar Gallië trok. Hij kon enkel de helft geven, want het andere deel was eigendom van Rome. Deze bedelaar bleek Christus te zijn die Maarten ertoe zette zich te bekeren ("Ik was naakt en gij hebt Mij gekleed, Matteüs 25:36).

Sint-Maarten werd op 19-jarige leeftijd duiveluitdrijver en richtte het eerste klooster in Frankrijk op. Hij werd op latere leeftijd gekozen tot bisschop, maar voor deze titel verstopte hij zich. Uiteindelijk vond de bevolking hem toch en werd hij toch gewijd. Vanaf die tijd zette hij zich in voor de verspreiding van het Christendom. Hij stierf rond zijn 80e aan koortsen en werd in Tours begraven.

Sint-Maarten was de beschermheilige van Utrecht en deze stad wordt dan ook wel de Sint Maartenstad genoemd. In de Dom van Utrecht zijn enkele botten van Sint-Maarten te vinden. Zijn oorspronkelijke graf was in een basiliek van Tours: een stuk schedeldak en een bot van de arm.

Sint-Maarten in Nederland

Niet overal in Nederland wordt Sint-Maarten gevierd. In Utrecht wordt het bijvoorbeeld wel gevierd, maar dit ook omdat Sint-Maarten de beschermheilige van de stad is. In Limburg, Noord-Holland en Groningen wordt de feestdag nog gevierd, in Zuid-Holland, Zeeland, Overijssel, Flevoland en Gelderland is dit vele mate minder. Maar ook in steden waar een grote afname is gezien (zoals in Amsterdam) blijkt weer een opleving: lampionnen aan de grachten.

Lampionnentochten zijn een van de meest bekende tradities van de viering. Naast papieren lampionnen werden ook bieten en rapen uitgesneden en gevuld met licht. Het wordt ook wel een lichtfeest genoemd. Bij de tochten wordt echter steeds minder aandacht aan de religieuze achtergrond besteed.

Tijdens de tochten wordt langs de deuren gegaan waarbij Sint-Maartenliedjes worden gezongen. Vervolgens krijgen de kinderen snoep en fruit in ruil voor hun gezang. Naast de optochten worden ook vreugdevuren aangestoken, maar dit komt vooral veel in Limburg voor. Er wordt ook naar de kerk gegaan om het verhaal van Sint-Maarten te vertellen.

In de zuidelijke provincies wordt Sint-Maarten vaak niet op 11 november gevierd vanwege het begin van de carnaval (11/11), dus op de vrijdag of zaterdag voor deze dag.

Sint-Maartenslied

Sint Maarten, Sint Maarten,
De kalvers dragen staarten,
De koeien dragen horens,
De kerken dragen torens,
De torens dragen klokken,
De meisjes dragen rokken,
De jongens dragen broeken,
Oude wijven schorteldoeken.

Eten en drinken

Met Sint-Maarten zijn geen specifieke gerechten verbonden. Het is wel de periode juist na het binnenhalen van de oogst. Er is dus voldoende voedsel en drank aanwezig. Ook was het de tijd van de rijpheid van de jonge wijn. Er werd vooral (warme) bisschopswijn gegeten.

Tevens is er een associatie met ganzen, omdat Maarten zich verstopte in een ganzenhok toen de mensen hem bisschop wilden maken.

Kinderen krijgen tijdens de lampionnentocht snoep, fruit (bijvoorbeeld mandarijnen) en noten toegestopt.