Carnaval in Nederland

Elk jaar, voor de Vastentijd begint, wordt weer carnaval gevierd in het zuiden van het land. Maar waarom wordt carnaval alleen in het zuiden gevierd? Wat is de oorsprong van carnaval? Wat zijn carnavaleske gebruiken? Wat is het verschil met carnaval in Brazilië?

Het ontstaan van carnaval

Christelijke traditie

De 40 dagen voor Pasen treedt de Vastentijd aan. Dit is de periode waarin geen vlees, zoetigheid en dergelijke wordt gegeten, of enkel minimaal noodzakelijk. Om die reden werd vaak vlak voor de periode een soort feest gehouden, een soort eetfestijn, waarbij mensen zich voor de laatste maal konden uitleven. De oorsprong zou dus mogelijk liggen in de Latijnse uitdrukking "carne vale" wat "afscheid van het vlees" betekent. Het zou om meer gaan dan enkel vlees, namelijk de vleselijke lusten.

De vastentijd
De vastentijd refereert naar de 40 dagen die Jezus doorbracht in de woestijn, waarbij hij vastte en bezon op christelijke kernwaarden. Dit zou zo verwoord staan in het Nieuwe Testament.

Heidens feest

De geschiedenis van carnaval is echter niet zo eenduidig. Het zou ook mogelijk al langer bestaan dan als christelijke traditie. Dit feest zou dan ten slotte door de kerk zijn toegepast op de christelijke traditie om de relatie met het heidense eraan weg te halen. Ook dit heidense midwinterfeest zou zijn oorsprong vinden in de Latijnse term "carne vale", maar mogelijk ook van het Latijnse "carne valere", wat juist het regeren van het vlees betekent.

Niet alleen in Nederland wordt het heidense carnaval gevierd, maar ook in andere landen in Europa, zoals in Rusland, waar het maslenitsa ("boterfeest" of "pannenkoekenfeest") wordt genoemd. Ook hierbij refereert het naar de vette dinsdag voor het vasten.

Datum van carnaval

Carnaval valt niet elk jaar op dezelfde datum. Dit omdat het afhankelijk is van wanneer Pasen gevierd wordt (namelijk 40 vastendagen voor Pasen; Aswoensdag, de dag dat de vastendagen aanvangen is 46 dagen vóór Pasen). De Paaszondag wordt vaak gebruikt bij het berekenen van de Paascyclus, die ook feesten als Hemelvaart en Pinksteren bepaald. Wanneer Pasen wordt gevierd is afhankelijk van de maanstand (de eerste zondag na de eerste volle maan op of na het ingaan van het lenteseizoen).

Carnavalsdata 2013-2020:

• 2013: 10 februari
• 2014: 2 maart
• 2015: 15 februari
• 2016: 7 februari
• 2017: 26 februari
• 2018: 11 februari
• 2019: 3 maart
• 2020: 23 februari

Carnaval kan op zijn vroegst op 1 februari worden gevierd, en het laatst op 9 maart.

Duur van carnaval

In principe wordt carnaval gevierd van zondag tot en met dinsdag, maar op vele plaatsen begint het al eerder, op vrijdag of zaterdag. Bovendien wordt de carnaval al geopend op 11 november (de elfde van de elfde; het gekkengetal) en vinden er in de tussentijd al carnavalsactiviteiten plaats. Hetzelfde geldt voor de Aswoensdag, waarop ook vaak nog festiviteiten plaatsvinden.

Carnaval in het zuiden

Carnaval wordt met name in het zuiden van het land gevierd, hoewel op een enkele plaats en in een enkel café boven de Maas ook wel eens het feest wordt gehouden. Er wordt vaak onderscheid gemaakt in het Rijnlands carnaval (veelal in Limburg en zuidoost Noord-Brabant) en het Bourgondisch carnaval (noord/west van Noord-Brabant en Zeeland).

Carnaval wordt voornamelijk in het zuiden gevierd omdat daar toch de meeste katholieken wonen. Het is dan ook voortkomend uit de katholieke traditie, en daarom minder "bekend" onder de protestantse bevolking. Er wordt vaak een scheidingslijn getrokken met de grote rivieren, maar dit is natuurlijk niet zo nauwkeurig.

Carnavaleske gebruiken

Veel voorkomende gebruiken van carnaval zijn:

• Inluiden van carnaval: Dit gebeurt al op 11 november, wanneer ook de Prins en zijn Raad wordt onthuld.
• Sleuteloverdracht: Het moment dat de Prins Carnaval de sleutel van de stad/het dorp krijgt overhandigd door de burgemeester.
• Optocht: Carnavalsgroepen hebben het hele jaar praalwagens gebouwd om deze te vertonen.
• Dweilorkesten: Groepen die op instrumenten muziek spelen tijdens carnaval.
• Verkleden: Iedereen draagt tijdens carnaval de meest gekke, sexy of bonte kostuums.
• Alternatieve plaatsnamen: Elke woonplaats heeft tijdens carnaval een andere naam.
• Tonproaten: Optredens tijdens carnaval.

Sommige dorpen en steden hebben hun eigen gebruiken, zoals de Burgemèstersdag in Herpen.

Veranderde plaatsnamen

• Apeldoorn: Knienenburg
• Bergen op Zoom: Krabbegat
• Breda: Kielegat
• Eindhoven: Lampegat
• Geleen: Gelaen
• Helmond: Krijebijtersstad
• 's-Hertogenbosch: Oeteldonk
• Kerkrade: Kichreaoj
• Maastricht: Mestreech
• Nijmegen: Knotsenburg
• Roermond: Remunj
• Sittard: Zitterd
• Tilburg: Kruikezeikersstad
• Utrecht: Leemput

Limburg is minder bezig met het bedenken van werkelijk nieuwe namen en gebruikt meer dialect.

Carnaval in Brazilië

Over de wereld is carnaval in Brazilië een van de bekendste, met name de carnaval die wordt gehouden in Rio de Janeiro. Ook hier wordt carnaval gevierd als voorafgaand aan de Aswoensdag en duurt zo'n vier dagen. Het hoogtepunt daarbij is wel de parade. Dit wordt gehouden in de Sambadrome: de zevenhonderd meter lange weg aan de rua Marquês de Sapucaí, waar speciale tribunes zijn gebouwd om de optochten te aanschouwen. De optocht is veel groter en uitbundiger dan de optochten in Nederland met veel danseressen en praalwagens. Een andere bekende carnaval wordt gehouden in Salvador de Bahia.

De oorsprong van het Braziliaanse feest is te vinden in de komst van de Portugese kolonisten die uit hun land het straatfeest (entrudo- of lentefeest) mee brachten. Dit werd dan ook overal in Brazilië gevierd vanaf de 19e eeuw. Het feest wordt minder gevierd op een gegeven moment, tot eind 19e eeuw wanneer het weer wordt opgepakt door ex-slaven die gemaskerd naar bals gaan. Sambascholen houden zich bezig met dansen en muziekgroepen met de muziek.