Het vieren van oud en nieuw, waarom op 1 januari?

Veel van de rituelen uit onze tijd zijn terug te voeren op onze voorouders: de Germanen. De meeste van hun rituelen speelden zich af rond de zon. Als de zon zich in de winter niet of nauwelijks liet zien, wendden zij de nodige middelen aan om de zon te laten terugkomen. Men danste, men stak vuren aan, men offerde vee en/of voedsel, en ja, rond 21 maart kwam elk jaar de zon weer terug. Door dit voortdurende succes bleven de rituelen, want ze leverden wat op.

Nieuwjaar

Voor ons is deze datum, het begin van het nieuwe jaar, een vaststaand gegeven. Eigenlijk is het helemaal niet zo vanzelfsprekend dat het nieuwe jaar op die dag gevierd wordt. Twintig eeuwen is er al gesleuteld aan de datum en aan de invulling van die datum. Van het begin af aan, bij de Germanen, ging het erom een einde te maken aan de winter. Men verlangde naar de nieuwe komst van de zon, na deze donkere tijd. De christenen plaatsten het verhaal van de geboorte van Jezus in deze tijd.

De Germanen

Zoals gezegd vierden de Germanen het einde van een jaar en het begin met de hernieuwde komst van de zon. Er werd gedronken en er werden heidense rituelen gehouden. Ze vierden van 25 december (voor christenen de geboorte van Jezus) tot 6 januari (voor christenen Driekoningen) het winterzonnewendefeest. Rond 1 januari zou het hoogtepunt van de festiviteiten hebben gelegen met veel eten en drinken, offers, vuren en veel lawaai.

Rond 900 kwamen de Joelfeesten. Joeldrinken hoorde hierbij en de geschriften uit die tijd wijzen op dronkenschap. Ook het spel van Freyr werd gespeeld. Freyr was de Noorse vruchtbaarheidsgod.

Juliaanse kalender

De Romeinen stelden in 44 voor Christus de Juliaanse kalender in. Julius Caesar was de initiatiefnemer. Hij was de pontifex maximus van de Romeinse eredienst. De Romeinen voerden tot die tijd de Hellenistische kalender die door Alexander de Grote werd verspreid. De Romeinen vierden nieuwjaar op 1 januari door de God Janus vriendelijk te stemmen met offers.

Het christendom

De christelijke kerk

De christelijke kerk heeft al meteen bij het ontstaan van het christendom met alle macht geprobeerd van deze heidense feesten af te komen en een datum vast te stellen waarop het nieuwe jaar gevierd zou worden. Het begin van het nieuwe jaar werd vastgesteld op 25 december. De geboorte van Jezus zou met zijn feestelijkheden die van de Germanen vervangen. 1 januari werd uitgekozen tot bid- en boetedag.Op deze dag werd de besnijdenis van Jezus gevierd. Maar niet iedereen legde zich daar zomaar bij neer. Velen bleven rond Sint-Maarten op 11 november en anderen rond Pasen het nieuwe jaar vieren.

Requesens en de Gregoriaanse kalender

In 1575, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, bepaalde de Spaanse landvoogd Requesens dat het nieuwe jaar op 1 januari zou beginnen. In 1582 werd de nu nog steeds gebruikte Gregoriaanse kalender ingesteld door paus Gregorius XIII. De aanpassing vond plaats in verband met de schrikkeljaren. De Romeinen hadden die niet helemaal zuiver berekend.

Langzaam maar zeker werd 31 december door elk volk geaccepteerd als de afsluiting van het burgerlijk jaar. Het kerkelijk nieuwjaar begint op de zondag in de advent, die het dichtst ligt bij de naamdag van Sint-Andreas op 30 november. De naamdag van Sint-Sylvester, die op 31 december gevierd wordt, zou een logischer dag zijn.

Gregoriaans of Juliaans

Veel protestantse gebieden kozen pas rond 1700 voor de Gregoriaanse kalender. Bijna de hele wereld gebruikt nu de Gregoriaanse.
Sommige oriëntaals-orthodoxe kerken en oosters-orthodoxe kerken gebruiken nog steeds de juliaanse kalender.

Anno nu

Toch weer Germaans

In onze tijd wordt eigenlijk nog steeds de feesttijd van de Germanen gehandhaafd door de schoolvakanties en de verplichte vrije dagen van ambtenaren en bedrijfsleven. Ook de verbrandingen van kerstbomen, een gewoonte die her en der in Nederland nog plaatsvindt, verjagen nog steeds het oude jaar, om weer plaats te kunnen maken voor het nieuwe licht en het nieuwe leven. Ons vuurwerk en klokgelui zijn overblijfselen van het lawaai van de Germanen. Hiermee joegen ze de geesten weg. Voor de geesten werden offers neergezet, die later door henzelf werden opgegeten en opgedronken. Ook wij eten en drinken in deze tijd overvloedig.

In de loop van de tijd

Er zijn zelfs vaste gerechten ontstaan voor deze tijd van het jaar: kerststollen, oliebollen, duivekaters en nieuwjaarswafels.
Het geven van cadeaus in deze tijd op Sinterklaas' verjaardag, is eigenlijk ook een heel oude gewoonte. Ook met kerst worden inmiddels in veel gezinnen cadeaus aan elkaar gegeven. Dit gebruik is overgenomen van de landen die Santa Claus vieren. Het kerstpakket dat door bedrijven aan hun klanten en hun werknemers wordt gegeven en de nieuwjaarswensen en nieuwjaarsrecepties hebben als oorsprong het gunstig stemmen van het lot.
'Wie goed doet, goed ontmoet'.

Nieuwjaarsnacht schoon en klaar, beduidt een vruchtbaar jaar.

Lees verder

• De Rooms-Katholieke Kerk en haar oorsprong
• De Catechismus van de Katholieke Kerk
• Pasen, de feestdag na de vasten- en passietijd
• Pinksteren, Hemelvaartsdag en de IJsheiligen, Luilak
• Naamdagen in oktober, dierendag, Franciscus, Bavo, Lucas