Het Nederlandse Volkslied: het Wilhelmus

Het Nederlandse volkslied ‘Het Wilhelmus’ is vijftien coupletten lang en sinds 1932 officieel het Nederlandse volkslied. Het lied zelf is ouder. In 1568 werd de melodie van het lied voor het eerst gebruikt. Het Wilhelmus is een geuzenlied. Het is dus niet bekend wie de schrijver was. Op het schrijven van opstandige teksten stond in die tijd de doodstraf. Geuzenliederen waren dus altijd anoniem. Wat weten we van het Wilhelmus en welk hardnekkig misverstand over het Wilhelmus doet de ronde?

• Ontstaan Wilhelmus
• Negentiende eeuw
• 1932
• Tweede Wereldoorlog
• Acrostichon
• Misverstand Wilhelmus

Ontstaan Wilhelmus

In het Geusenliedtboeck van 1581 staat de oudste tekst van het Wilhelmus afgedrukt. De oorspronkelijke melodie is afkomstig van een soldatenlied ‘O la folle du prince de Condé’ wat door de soldaten gezongen werd tijdens het beleg van de stad Chartres (1568). Later vond men de oorspronkelijke melodie niet verheven genoeg en is deze enigszins aangepast.

De schrijver van het Wilhelmus is niet bekend, maar aangezien dichter Petrus Datheen als prediker aanwezig was bij het beleg van Chartres en de schrijfstijl van het Wilhelmus sterk lijkt op de stijl die gebruikt wordt in ander werk van deze dichter wordt hij vaak aangewezen als zijnde de schrijver. Bewijs hiervoor is er echter niet.

Negentiende eeuw

In de negentiende eeuw werd het Wilhelmus vaak alleen instrumenteel weergegeven als een soort marslied. Deze instrumentale versie werd met name gespeeld op trompet en carillon. Het lied was dan ook enorm populair in het leger en werd volgens het boekje ‘Marsen en Signalen voor de Armée' van Jacob Rauscher (1815) ook als inspectiemars gebruikt.

1932

Als onofficieel volkslied wordt het Wilhelmus dus al heel lang gezongen, maar pas in 1932 verving het Wilhelmus het eerdere officiële volkslied en dat was het lied ‘Wien Neêrlands bloed’. Er was veel protest tegen de invoering van het Wilhelmus als volkslied. De hevigste protesten kwamen vanuit het onderwijs. Leraren klaagden dat de tekst van het volkslied wel aan te leren viel, maar voor de jeugd absoluut niet te begrijpen was.

Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het zesde couplet van het Wilhelmus erg populair. Dit zorgde ervoor dat het Wilhelmus beter geaccepteerd werd als Nederlands volkslied. De populariteit was mede te danken aan radio Oranje. Als teken van verzet werd in menige huiskamer geluisterd naar de geheime toespraken van koningin Wilhelmina en deze toespraken werden altijd afgesloten met het Wilhelmus.

De tekst van het zesde couplet:

Acrostichon

Een acrostichon is een lied of gedicht waarvan de beginletters van ‘in dit geval’ ieder couplet een naam vormen. Wanneer de beginletters van de vijftien coupletten achter elkaar gezet worden ontstaat de naam Willem van Nassov. Zo werd in 1568 Willem van Nassau geschreven.

Misverstand Wilhelmus

De eerste zin van het Wilhelmus is ‘Wilhelmus van Nassouwe, ben ik van Duitsen bloed’. In de originele tekst staat: ‘Wilhelmus van Nassouwe, ben ick van Duytschen Bloedt’. Hier wordt vaak ten onrechte de associatie met Duitsland gelegd. Duits/Duytschen is een synoniem voor Diets en dit betekende in 1572 (toen het lied geschreven werd) Nederlands of eigen volk of eigen volkstaal. Hiermee werd de volkstaal onderscheiden van het Frans en het Latijn. Eind zestiende, begin zeventiende eeuw werd het woord Diets eigenlijk niet meer gebruikt. In plaats daarvan werd de term Nederduits of Nieuwnederlands gebruikt. Het Duitsen bloed uit het volkslied heeft dus totaal niets met Duitsland te maken, ofschoon dit wel vaak wordt beweerd.

‘Den koning van Hispanje heb ik altijd geëerd’ is ook zo’n omstreden regel uit het Wilhelmus. Het Wilhelmus was oorspronkelijk een verzetslied, wat gezongen werd tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Eigenlijk is dit lied dus een verzetslied tegen de Spanjaarden, die Nederland in die tijd overheersten. Deze regel moet dus met een flinke korrel zout worden genomen. Overigens staat deze uitleg ter discussie. Er wordt door sommigen ook beweerd dat deze regel het innerlijk conflict van Willem van Oranje weergaf. Het conflict tussen zijn trouw aan de Spaanse koning en zijn wens de strijd aan te gaan tegen de Spaanse tirannie.