Stichter der Nederlanden (Viglius)

Op 15 november 2004 werd op televisie bekend gemaakt wie de grootse Nederlander aller tijden was. Het publiek mocht kiezen uit een lijst van tweehonderd personen uit de Nederlandse geschiedenis en tegenwoordige tijd. De grote ontbrekende op de lijst van tweehonderd personen was de stichter van de Nederlanden (Nederland en België). Zijn naam was Wigle van Aytta van Zwichem oftewel Viglius in het Latijns. Hij werd geboren in het Friese dorp Wirdum (Wurdum) en klom op tot hoge ambtenaar en vertrouweling van Keizer Karel V. Toegegeven deze Viglius was slechts een dienaar van zijn heer, maar wel een hele belangrijke voor Nederland en België. Willem van Oranje gaf ons onafhankelijkheid van Filips II. Viglius maakte de Nederlanden onafhankelijk van het Heilige Roomse Rijk!

De Nederlanden in het Frankische Rijk

Na de val van het Romeinse Rijk ontstond er in West-Europa het Frankische Rijk. Het Frankische Rijk bestond grofweg uit Frankrijk, Duitsland, België, Nederland, Zwitserland, Oostenrijk en Noord-Italië. Het grondgebied van dit Rijk was in zijn geheel eigendom van de koning/keizer van het Frankische Rijk. Omdat de koning /keizer dit niet allemaal alleen kon besturen werd de grond uitgeleend aan bestuurders/edelen. Het recht om het grondgebied te lenen was erfelijk.

Karel de Grote (748 – 814) liet dit Frankische Rijk na aan zijn zoon Lodewijk de Vrome.
Lodewijk de Vrome had drie zonen: Karel de Kale, Lodewijk de Duitser en Lotharius I. Na de dood van Lodewijk de Vrome (778 - 840) in 840 werd het Frankische rijk verdeeld onder deze drie zonen.

• Het Westelijke gedeelte van het Frankische Rijk (Frankrijk) ging naar Karel de Kale.
• Het Oostelijke gedeelte van het Frankische Rijk (Duitsland) ging naar Lodewijk de Duitser.
• De Oudste zoon van Lodewijk de Vrome, Lotharius I, kreeg het midden van het Frankische Rijk (Nederlanden, Lotharingen,
• Noord-Italië en Bourgondië) een strook tussen het Oostelijke en Westelijke Frankische Rijk.

De Nederlanden in het Midden-Frankische Rijk

Na de dood van Lotharius I (795 – 855) werd het Midden-Frankische Rijk wederom opgedeeld tussen de drie zonen van Lotharius I: Karel de Jonge, Lodewijk II en Lotharius II.

• Bourgondië ging naar zijn zoon Karel de Jonge.
• Noord-Italië ging naar zijn zoon Lodewijk II
• De Nederlanden en Lotharingen gingen naar Lotharius II

Lotharius II en het verdrag van Meerssen (870)

De Nederlanden behoorde tot 870 tot het Rijk van Lotharius II (835 – 869). Deze Lotharius II stierf in 869 echter kinderloos waardoor zijn bezittingen in het verdrag van Meerssen (Limburg) van 870 grotendeels naar zijn oom uit het Oostelijke Frankische Rijk gingen.

Kreits, Heilige Roomse Rijk en Habsburger

We maken nu een sprong door de geschiedenis naar de 16de eeuw. Zeven eeuwen na het verdrag van Meerssen. De Nederlanden behoren grotendeels nog steeds tot het Oost-Frankische Rijk dat nu het Heilige Roomse Rijk heette. Dit heilige Roomse Rijk was niet een staat zoals we dat nu kennen. De titel van keizer van dit Heilige Roomse Rijk was niet meer erfelijk. De Keizer werd gekozen uit het midden van bestuurders/edelen van gebieden in het Rijk, de zogenaamde keurvorsten.

Om de gebieden beter te kunnen besturen vanuit het Rijk werden de verschillende gebieden in 1512 opgedeeld in tien Kreitsen. Een Kreits is een gebied van verschillende staatjes (bijv. Brabant, Limburg, Holland, Friesland enz.) Eén van deze regionale groep staten was de Bourgondische Kreits. De Bourgondische Kreits bestond uit de Nederlanden ten westen van Utrecht Groningen en Gelderland, welke geleend werden van de koning/keizer door de familie Habsburg.

Keizer Karel V

In 1519 werd Karel V gekozen door de keurvorsten van het Heilige Roomse Rijk als koning en keizer. Karel V was lid van de familie Habsburger, en mede daardoor tevens de lener van vele gebieden in de Nederlanden van de keizer (hij leende deze gebieden vanaf 1519 dus feitelijk van zichzelf). In 1529 kreeg Karel V het voor elkaar dat de gebieden Vlaanderen en Artesië, die tot dan toe aan de Franse koning hadden toebehoord, los werden gemaakt van het West Frankische Rijk (Frankrijk) en werden aangesloten bij de gebieden die hij bestuurde.

In 1543 was Karel V dus lener van bijna alle gebieden in de Nederlanden behalve Luik en daarmee dus ook grotendeels lener van de Bourgondische Kreits. Op 26 juni 1548 werd de Bourgondische Kreits uitgebreid met Utrecht, Gelderland en Groningen (tevens lenen van de Habsburgers) en praktisch onafhankelijk gemaakt van het Heilige Roomse Rijk in het verdrag van Augsburg. De belangrijkste adviseur van Karel V had dit plan voorbereid en uitgewerkt. Zijn naam was Wigle van Aytta van Zwichem oftewel Viglius.

Verdrag van Augsburg

Keizer Karel V was lener (van zichzelf) van bijna alle zeventien Nederlandse staten (provincies). Het lenen van deze Nederlandse zeventien staatjes was erfelijk terwijl het koning en keizerschap van het heilige Roomse Rijk dit niet was.

Viglius werd naar de gezamenlijke bijeenkomst van Staten van het Heilige Roomse Rijk gestuurd. Viglius wist na lang en hard onderhandelen om Utrecht, Gelderland en Groningen bij de Bourgondische Kreits te krijgen. De Bourgondische Kreits werd daarna in het verdrag losgemaakt van de wetgeving van het Heilige Roomse Rijk. In ruil voor deze theoretische onafhankelijkheid betaalde de Bourgondische Kreits twee keer zoveel jaarlijkse belasting als dat een keurvorst zou moeten betalen aan het Heilige Roomse Rijk. In theorie was de Bourgondische Kreits nog deel van het Heilige Roomse Rijk. Immers Karel V leende de grond van de Keizer van het Heilige Roomse Rijk (op dat moment dus van zichzelf). In praktijk echter was de Bourgondische Kreits qua wetgeving geheel onafhankelijk en stelde de relatie tussen eigenaar en lener niets meer voor.

Pragmatieke sanctie 1549

Om de eenwording van zijn gebieden toekomstbestendig te maken kondigde Karel V, een jaar na het verdrag van Augsburg, op 4 november 1549 de pragmatieke sanctie af. Hierin werd bepaald dat de zeventien staatjes van de Bourgondische Kreits als één en onverdeelbaar overgeërfd zouden moeten worden. Met andere woorden, na de dood van Karel V of één van zijn opvolgers konden de staatjes van de Bourgondische Kreits niet opgedeeld worden tussen de nakomelingen.

Stichter der Nederlanden Viglius

Viglius groeide op bij zijn oom de jurist Bernard Bucho in Leeuwarden en ging letteren en rechten studeren waarin hij in 1529 promoveerde tot doctor in de rechten. Na een aantal hoogleraarschappen in het buitenland keerde hij terug naar de Nederlanden en werd in 1542 lid en in 1549 voorzitter van de geheime raad (adviescollege van de landsheer). Hij werd naar Augsburg gestuurd als diplomaat en wist alle staatjes die geleend werden door Karel V in de Bourgondische Kreits te krijgen en deze Kreits juridisch onafhankelijk te maken.

Op aandringen van Keizer Karel V bleef hij na het aftreden van Karel V aan als de belangrijkste adviseur onder Filips II als voorzitter van de Geheime raad en de Raad van State. Hij had veel kritiek op de religieuze intolerantie van de koning en pleitte voor terughoudendheid in de kettervervolgingen. In 1569 trad hij af als voorzitter van de geheime raad maar bleef nog wel voorzitter van de Raad van State.

Pacificatie van Gent

Als voorzitter van de Raad van State riep Viglius in 1576 op tot een vorming van een Staten-Generaal die op 8 november 1576 de pacificatie van Gent ondertekenden. In de pacificatie van Gent werden onder andere de volgende afspraken gemaakt:

• De soldaten van Filips II dienden de Nederlanden te verlaten;
• Er moest een amnestieregeling komen voor de opstandelingen;
• Nederlandse edelen zouden moeten instaan voor het bestuur;
• Willem van Oranje zou als regeringsleider in de Nederlanden fungeren naast de afgevaardigde van Filips II.

Drie jaar later zouden de staatjes(provincies) uiteen vallen in wat wij nu kennen als grofweg Nederland en België.

In 1577 stierf Viglius en heeft nooit kunnen meemaken hoe zijn werkzaamheden zouden leiden tot de opstand tegen Filips II en de onafhankelijkheid van Nederland van de Habsburgers onder leiding van Willem van Oranje en zijn nakomelingen.