Egyptische kunst 5: De bedoeling van de piramiden

De piramiden zijn koningsgraven. Deze koningsgraven hadden, qua vorm, een symbolische functie. Zoals de schepping uit Noen oprijst, rijst de wedergeboorte uit de dood. In het graf rustte de mummie, wiens dubbel niet zonder voedsel kon. Vandaar de grafgaven, zodat het dubbel kon voortleven.

Waarom piramiden?

Wat is de bedoeling van de piramiden? Waarom liet Cheops een berg op zijn sarcophaag stapelen? Een berg met een inhoud van twee-en-een-half miljoen kubieke meter kalksteen! Niemand minder dan Napoleon heeft uitgerekend dat deze piramide voldoende stenen bevatte om rondom geheel Frankrijk een muur te bouwen van tien voet hoog en één voet dik!
Vooral de Engelsman William Flinders Petrie was in 1880 vast besloten deze vragen met de hem ten dienste staande methoden te onderzoeken en zodoende te beantwoorden. Veel resultaten die Petrie geboekt heeft, zijn intussen weerlegd, maar het werk van Petrie is toch van onschatbare betekenidsgebleken; hij was het die de stoot gaf tot piramide-onderzoek.
Het feit dat piramiden koningsgraven waren, vormt nog geen verklaring voor hun absurde omvang. Wat wel een verklaring zou kunnen zijn, is de symboliek van de verrijzende godheid. De oud-Egyptische religie kende verschillende scheppingsverhalen, waarvan we er één zullen aanhalen, als zijnde de mogelijke oplossing voor de piramidevorm.

De oerwateren: Noen

In het begin, voor de schepping zoals de Egyptenaren die zagen, was er niets anders dan de "oerwateren". Deze oerwateren werden Noen genoemd. Hier zien we weer het magische wereldbeeld van de Egyptenaar naar voren komen. Alles wat is, werd als "bezield" gezien. Uit deze oerwateren deed de god Re een heuvel oprijzen. Op die oerheuvel gezeten verschijnt de eerste god, op wie als oergod alle verdere leven teruggaat. Door het bouwen van een piramide gaf de Egyptische koning dus te kennen dat hij uit de dood weer verrijzen zou; een herschepping zou meemaken. Ook teksten die in de gangen van sommige piramiden staan vermeld geven uiting aan de overtuiging van een voortgezet leven na de dood: "Koning Pepi is niet dood, koning Pepi leeft!" Dit zegt één van de piramidenteksten met grote nadruk.
Ook werd de "oerheuvel" wel gesymboliseerd door een trap, vandaar wellicht de latere trappenpiramiden. Ook kwam het in later tijd voor dat men de dode een kleine piramide, een model, meegaf het graf in, waar het diende als opstandingssymbool. Op deze wijze was de dode koning in de piramide verbonden met het opstandingsideaal.

De mummie en het dubbel; het graf als woning

Het lichaam van de overleden vorst werd geboalsemd en zodoende voor bederf gespaard. Het gebalsemde lichaam het mummie. Daarna werd het lichaam in een kist gelegd, meestal een kist die de vormen van een lichaam had. Zo was de piramide (welk graf dan ook) een woning; een verblijfplaats voor het dode lichaam en ook voor het dubbel, dat altijd in de buurt van het lichaam bleef. De offers die gebracht werden, dienden ervoor om het dubbel te onderhouden, zozeer werd de dood als een voortzetting van het leven gezien. Daarom ook werd de grafruimte met reliëfs en schilderingen versierd (eigenlijk een verkeerd woord; versierd wil zeggen: verfraaid, mooier gemaakt om gezien te worden. In het graf was er niemand die het kon bewonderen. Inplaats van "versieringen" zouden we beter kunnen spreken van functionele afbeeldingen) , die de dagelijkse gebruiksvoorwerpen voorstellen en allerlei handelingen uitbeelden: het bakken van brood, het zaaien en maaien, dorsen, etc. Dit alles om het voortbestaan te bestendigen. De algemene gedachte was namelijk dat het dubbel zich ook behelpen kon met de afbeeldingen van voedsel. Hier manifesteert zich opnieuw de magie die in het Egyptische denken zo'n grote, allesoverheersende rol heeft gespeeld.

In en om de piramide

In geheel Egypte zijn een honderdtal piramiden bewaard gebleven. Ze liggen in een strook van 70 kilometer langs de Nijl, allemaal aan de westzijde van de rivier, daar waar de zon sterft. Veelal liggen de piramiden in een "stad" van mastaba's. Als wachter bij deze dodenstad staat dan de reusachtige figuur van de sphinx. Zijn lichaam is dat van een leeuw, het hoofd van een mens. De sphinx is ter plaatse uit de rots gehouwen en is waarschijnlijk het symbool van de zonnegod en misschien ook het beeld van koning Chefren als diens incarnatie op aarde. Aan de voet van de piramiden zien we wchter nog iets wat onze aandacht ten volle waard is. Er staan namelijk tempels, of liever gezegd: resten van tempels. In de piramiden bevonden zich, in tegenstelling tot de mastaba's en de rotsgraven, geen grafkapellen. In plaats daarvan werd aan de voet een graftempel gebouwd. In de piramide is dus alleen het graf, dat wil dus zeggen: de grafkamer en een doolhof van gangen die er al of niet naar toe leiden. De ingang van zo'n gang was nauwkeurig onder de buitenbekleding van de piramide verborgen, want in het oude Egypte kwam het meermalen voor dat er schatten uit de grafkamers werden geroofd. Dit is zelfs zó erg geweest dat latere bewoners van Egypte bijna geen enkel graf ongeschonden hebben gelaten. Daarom is het ook verwonderlijk dat het graf van Toet-Anch-Amon niet geschonden is. Het graf van Toet-Anch-Amon was echter geen piramide, noch een mastaba, maar een rotsgraf.