Lodewijk Napoleon Bonaparte, koning van Holland

Het Koninkrijk der Nederlanden bestaat meer dan 200 jaar. De macht van de Oranjes werd hersteld in 1813 en Nederland werd een monarchie. Koning Willem I was niet de eerste koning van ons land. Dat was Lodewijk Napoleon Bonaparte, de broer van de Franse keizer Napoleon I. Wie was deze eerste koning van Holland?

Jeugd

Lodewijk Napoleon werd in 1778 geboren als Luigi Buonaparte in Ajaccio op het eiland Corsica. Hij was de zoon van Carlo Buonaparte en Laetitita Ramolino. Hij kwam uit een kinderrijk gezin en had vier broers en drie zussen. Zijn oudste broer was de latere keizer Napoleon. De vader van Lodewijk had in de strijd om een onafhankelijk Corsica eerst de zijde van Pasquale Paoli, de leider van de Corsicaanse vrijheidsbeweging gekozen. Later ging hij de Fransen steunen die Corsica inlijfden bij Frankrijk. Dat zou de familie geen windeieren leggen. Zijn oudere broers Napoleon en Joseph konden daardoor een militaire studie volgen in Frankrijk.

Militaire carrière

De jonge Lodewijk ging naar de militaire school in Chalons sur Marne. Tijdens de Italiaanse campagne van zijn broer in 1796-1797 - die inmiddels een beroemde generaal was geworden - ging hij mee. In de Egyptische veldtocht van 1798-1799 was hij diens aide-de-camp (adjudant). In 1804 werd hij verheven tot generaal en een jaar later werd hij gouverneur van Parijs.

Huwelijk en kinderen

In 1802 trad hij op verzoek van Napoleon in het huwelijk met Hortense de Beauharnais, de dochter van diens vrouw Josephine de Beauharnais. Hoewel zij drie kinderen kregen, was dit geen gelukkig huwelijk. De twee personen verschilden daarvoor teveel van elkaar. Lodewijk was ontzettend jaloers aangelegd en had daardoor vaak onenigheid met Hortense die het met de echtelijke trouw niet zo nauw nam. Uiteindelijk wilde hij van haar scheiden maar Napoleon stond dat niet toe. Het leidde tot een verwijdering tussen de twee broers. Lodewijk en Hortense, die Holland vreselijk vond, leefden gescheiden en gingen uiteindelijk in 1810 uit elkaar. Een van de kinderen van Lodewijk en Hortense was Charles Louis Bonaparte, de latere keizer Napoleon III (1852-1871).

Koning van Holland

In 1806 werd Lodewijk door zijn broer benoemd tot koning van Holland. De Bataafse Republiek die ontstond in 1795 na het vertrek van de laatste stadhouder Willem V werd opgeheven. Napoleon wenste een steviger gezag in Holland en er kwam een nieuw koninkrijk. Naast het verstevigen van zijn macht, wilde Napoleon ook de smokkel door de Hollanders tegengaan. Lodewijk en Hortense werden koning en koningin van Holland. Het paar ging wonen in Huis ten Bosch in Den Haag en later in Paleis Soestdijk in Baarn. Lodewijk had het in eerste instantie niet naar zijn zin in zijn nieuwe koninkrijk: zijn belangstelling lag meer bij de kunsten en het kille klimaat stond hem niet aan. Toch deed hij later veel moeite om zijn nieuwe koninkrijk beter te leren kennen.

Lodewijk en de Hollanders

Hij leerde zelfs de Nederlandse taal. Zijn leermeester was de schrijver Willem Bilderdijk. Zijn woorden: “Iek ben konijn van Olland” zijn zeer bekend hoewel het historisch gezien de vraag is of hij deze woorden ook daadwerkelijk zo heeft uitgesproken. Toch is zeker dat Lodewijk de Nederlandse taal nooit echt goed zou beheersen. Lodewijk was een koning die waakte over het welzijn van zijn onderdanen. Zo was hij nauw betrokken bij een aantal rampen die plaatsvonden in zijn koninkrijk waaronder de ontploffing van het kruitschip in 1807 in Leiden. Lodewijk was snel op de plaats van de ramp en bood in zijn paleis Huis ten Bosch onderdak aan de slachtoffers. Ook stelde hij een rampenfonds in. Daarmee maakte hij zich populair bij de Hollandse bevolking.

Maatregelen van Lodewijk

Er was ook weinig verzet tegen zijn koningschap. De Hollanders wensten eigenlijk gewoon rust na alle turbulente revolutiejaren. En die kregen ze want Lodewijk bracht een stabiel bestuur in zijn nieuwe koninkrijk. Lodewijk bracht ook bestuurlijke hervorming en nieuwe wetgeving in Holland. Hij voerde in opdracht van zijn broer het Franse Burgerlijke Wetboek (de Code civil) in maar zorgde dat deze ook specifiek op Holland gericht was. Ook werd onder zijn bewind het eerste strafrecht-wetboek ingevoerd en het Wetboek van Koophandel. Lodewijk stimuleerde de kunsten en stichtte het onder meer het Rijksmuseum. Hij deed zeker niet klakkeloos wat zijn grote broer hem opdroeg. Lodewijk werd steeds meer “Hollander”.

Conflict met zijn broer, de keizer

Napoleon verweet zijn broer dat hij te gemakkelijk was voor zijn onderdanen. Omdat Frankrijk het grootste deel van Europa bezet had, moest Lodewijk daardoor vroeg of laat wel in conflict komen met de keizer. Napoleon had het continentale stelsel in het leven geroepen om Engeland te boycotten. Alle Europese havens moesten gesloten worden voor de Engelsen en het was verboden om handel met hen te drijven. De Hollanders die als handelsnatie intensieve contacten onderhielden met de Engelsen, waren het hier totaal niet mee eens. Lodewijk vond de maatregel ook eigenlijk niet uitvoerbaar. Toch voerde hij hem officieel wel in omdat de keizer hem hiertoe opdracht gaf. Het was echter onmogelijk om het handelen volledig tegen te gaan en Lodewijk stond het oogluikend toe. Dit bracht hem in een groot conflict met zijn broer die vond dat hij en Holland niet genoeg meewerkten. Ook weigerde Lodewijk de dienstplicht in te voeren die Napoleon aan Holland had opgelegd. Dit paste niet bij de Hollandse volksaard volgens Lodewijk.

Einde van het koningschap

Napoleon vond dat zijn broer teveel Hollander onder de Hollanders was geworden en annexeerde in juni 1810 het koninkrijk. Holland werd ingelijfd bij het Franse keizerrijk. Lodewijk trad af als koning. Hij heeft het imago gekregen van een tobberige en melancholieke vorst die kampte met een slechte gezondheid. Toch was hij een man met enige invloed die zich probeerde te verzetten tegen de radicale plannen van zijn broer, de keizer. In Holland maakte hij zich door zijn handelwijze toch populair en de herinneringen aan deze - vergeten - koning zijn niet louter slecht. Op zijn manier trachtte hij het lot van zijn onderdanen te verbeteren maar slaagde hierin onvoldoende.

Zijn liefde voor zijn volk kwam ook tot uiting bij de laatste woorden die hij bij zijn vertrek tot zijn onderdanen sprak. Deze woorden staan vermeld op de gevel van zijn geliefde residentie Paviljoen Welgelegen in Haarlem:

“Hollanders! Nimmer zal ik een goed en deugdzaam volk zoals u vergeten. Mijn laatste gedachte en mijn laatste zucht zullen voor uw geluk zijn.”

Na zijn koningschap

Na zijn koningschap woonde hij in Bohemen, Oostenrijk en Zwitserland. De laatste jaren van zijn leven bracht hij door in Florence in Italië waar hij zich vooral bezighield met literaire bezigheden. Hij schreef onder meer over zijn periode als koning in Holland. Na het overlijden van Hortense hertrouwde hij op 60-jarige leeftijd met een jonge Italiaanse markiezin. Hij overleed in 1846 in het Italiaanse Livorno.