Sint Willehad (Willehadus) - Heilige van Bremen en Drenthe

De heilige Willehad (Willehadus) was een belangrijke missionaris in de 8e eeuw. Hij evangeliseerde onder meer in Friesland, Overijssel, Groningen en Drenthe. Later werd Willehad de eerste bisschop van Bremen. Door katholieken in met name Bremen en Drenthe wordt deze 'Apostel der Saksen' nog steeds vereerd.

Biografie

Het exacte geboortejaar van Willehad staat niet vast. De meeste historici nemen aan dat hij rond het jaar 740 werd geboren. Er zijn ook bronnen waarin 735 of 745 als zijn geboortejaar wordt vermeld. Hij kwam oorspronkelijk uit het Koninkrijk Northumbria, in het noordoosten van Engeland. Andere beroemde missionarissen uit dit gebied waren onder meer Sint Willibrord, de Twee Ewalden en Alcuïn (Alcuinus van York). Die laatstgenoemde was een generatiegenoot en een vriend van Willehad. Waarschijnlijk volgde Willehad, net als Alcuïn, een theologische opleiding aan de bisschopsschool van York. 'Ecgbert of York' was daar toen de aartsbisschop.

Willehad was enige tijd monnik in een benedictijner klooster. Vervolgens werd hij tot priester gewijd. Vlak daarna (mogelijk rond het jaar 765) trok hij de Noordzee over, om als missionaris op het Europese continent het evangelie te gaan verkondigen.

Frisia

Hij ging onder meer naar Frisia (Friesland), waar hij in Dokkum preekte. Dit stond bekend als een gebied waarvan de inwoners zeer vijandig stonden jegens het christendom. In Dokkum waren in het jaar 754 nog de evangelist Bonifatius en diens metgezellen door een woedende menigte 'heidenen' vermoord.

Behalve in Friesland preekte Willehad ook in andere streken van de lage landen, waaronder Groningen, Drenthe en Overijssel. Tijdens zijn eerste evangelisatietochten door deze gebieden leek hij, volgens de weinige bronnen die we hebben, uitgerekend in het opstandige ‘Frisia’ succes te hebben met zijn missiewerk. In een levensbeschrijving (vita) van Sint Willehad wordt verteld dat hij in Friesland een grote menigte 'heidenen' doopte, 'die hij door zijn prediking tot Christus had weten te brengen'.

Saksen

Met name in de gebieden waar de Saksen woonden, zorgde Willehads optreden in eerste instantie echter voor veel opschudding. Men vond de houding van de missionaris en zijn medewerkers richting het oude geloof van de Saksen buitengewoon oneerbiedig. Willehad probeerde de Saksen duidelijk te maken dat de offers die zij aan hun oude Germaanse goden brachten zinloos waren en dat het eveneens geen zin had om bang te zijn voor die goden. Er was volgens Willehad immers maar één ware God, de christelijke god, en al die Germaanse, 'heidense' goden, waren volgens hem slechts rare hersenspinsels.

Vandalen

Om dit te benadrukken gedroegen diverse medewerkers en aanhangers van Willehad zich in de Saksische gebieden als vandalen, door bijvoorbeeld tempels neer te halen die voor de heidense goden waren gebouwd. Vanzelfsprekend zette dit veel kwaad bloed bij de Saksen.

Willehad in Drenthe: de legende van de kist met de relieken

Het verhaal gaat dat zich op een gegeven moment een boze bende mensen vormde, die wraak wilde nemen op Willehad en zijn medewerkers. Eén van die boze heidenen trok zijn zwaard en was vastbesloten om het hoofd van Willehad af te hakken. Op dat moment droeg de christelijke prediker echter een doos met relieken, die middels een metalen riem om zijn hals was bevestigd. Het zwaard trof de riem en Willehad bleef ongedeerd.

Wonder?

Volgens de legende zouden de aanvallers van de missionaris dit als een wonder hebben beschouwd; men dacht dat hij werkelijk door God beschermd werd. Dit incident zou daardoor bij hebben gedragen aan de kerstening (evangelisatie) van deze streek (volgens de legende zou dit verhaal zich hebben afgespeeld in Drenthe).

Wigmodië

In 780 werd Willehad in opdracht van Karel de Grote als missionaris actief in de streek Wigmodië, aan de rivier de Wezer, bij de Duitse stad Bremen. Na enkele jaren kwamen de Saksen daar echter in opstand tegen zowel hun nieuwe wereldlijke overheerser, Karel de Grote, als tegen de nieuwe religie, het christendom. Kerken werden verwoest. Predikers werden vermoord. Willehad ontvluchtte dit gebied daarom in 782. Hij ging vervolgens als bedevaartganger naar Rome en daarna was hij enige jaren actief als opleider van nieuwe missionarissen in de benedictijnenabdij van Echternach.

Nadat de Saksische opstand door Karel de Grote op bloedige wijze was neergeslagen, en de Saksische hoofdman Widukind zich tot het christendom liet bekeren, kon Willehad in 785 terugkeren naar Wigmodië. Hij werd in juli 787 benoemd tot bisschop van de Saksische en Friese gebieden aan de benedenloop van de rivier de Wezer. Hij koos Bremen als hoofdplaats van zijn bisdom. Daar liet hij een bisschoppelijke kerk bouwen. Die eerste kathedraal van Bremen was een houten gebouw, dat werd geprezen om zijn monumentale schoonheid. Die eerste kathedraal zou echter reeds na enkele jaren geheel afgebrand en vernietigd zijn door opstandige Saksen.

Dood en naleven

Willehad overleed op 8 november 789. Dat was slechts een week nadat hij de bovengenoemde eerste kathedraal van Bremen had ingewijd. In de negende eeuw verschenen er twee invloedrijke boeken over Willehad. Het eerste was 'Vita Sancti Willehadi', dat geschreven werd door een anonieme auteur (mogelijk een monnik uit Echternach). Dit boek is een geïdealiseerde beschrijving van het levensverhaal van Willehad (hagiografie). Het tweede invloedrijke boek was getiteld 'Miracula Willehadi' (het mirakel van Sint Willehad). Dit was geschreven door aartsbisschop Ansgar van Bremen, in de periode 860 tot 865. Hierin worden tientallen wonderlijke genezingen beschreven, die plaats zouden hebben gevonden bij het graf van Willehad. Mede vanwege die wonderen werd Willehad in het jaar 933 door Paus Johannes XI heilig verklaard. Eeuwenlang werden de relieken van Willehad door pelgrims aanbeden in de Sint-Petruskerk te Bremen. Tijdens de 16e eeuw, in de roerige tijden van de reformatie, zijn die relieken echter verloren gegaan.

Naam

De naam Willehad betekent 'de wilskrachtige strijder'. Zijn naam wordt ook vaak geschreven als: 'Willehadus'. Een bekende bijnaam van hem is: ‘de Apostel der Saksen’. De naamdag van Willehad is 8 november. De heilige Willehad is vooral bekend in Duitsland, waar hij de eerste bisschop van Bremen was en nog altijd wordt vereerd als patroonheilige van die stad.

Ook in Drenthe wordt Willehadus nog geëerd. Zo bestaat er in Munsterscheveld (Emmer-Compascuum) de Sint-Willehaduskerk. Toen er in Assen voor het eerst een katholieke lagere school werd opgericht, kreeg deze als naam de Sint Willehadus School. Eveneens hebben en hadden diverse Drentse verenigingen Sint Willehadus als patroonheilige. Er bestaan ook diverse Drentse volksverhalen waarin men over Willehadus vertelt.

Georg Sturm - Willehadus predikt het christendom in Drenthe

Aan het begin van de 20e eeuw kreeg de Oostenrijkse kunstenaar Georg Sturm de opdracht om de Statenzaal van Drenthe (de vergaderzaal van de Provinciale Staten) van wandschilderingen te voorzien. Hij schilderde vijf taferelen die cruciale momenten uit de geschiedenis van Drenthe moesten symboliseren. Eén daarvan is een muurschildering met als onderschrift: 'Willehadus predikt het christendom in Drenthe'. Hier is de missionaris te zien, die onder een grote boom een groep mensen toespreekt die huidenvellen als kleren dragen. De zaal waarin deze schildering te vinden is, werd later een onderdeel van het Drents Museum en de schildering is daar nog steeds te zien.