Kind zijn in het oude Athene: van geboorte tot opleiding

De opvoeding van kinderen in Athene zag er helemaal anders uit dan onze huidige opvoeding. Het begon al bij de geboorte. Vaak werden kinderen te vondeling gelegd omdat ze voor teveel veranderingen zouden kunnen zorgen op financieel vlak. Bij de geboorte van een kind kwamen heel wat rituelen kijken. Zo moest de vader het geslacht van de baby openbaar maken, het een naam geven, een banket organiseren en hierop tonen dat hij het kind aanvaardde. Het geslacht van de baby bepaalde de manier van opvoeden. Hoe verliep die opvoeding? Welke opvoeding kreeg het meisje? Hoe ging het eraan toe in een Atheense school? Welke rituelen had men bij de geboorte?

De geboorte

Rituele aankondiging van de geboorte
In het oude Griekenland geloofde men in veel goden. Het is dan ook logisch dat belangrijke levensfasen gepaard gingen met heel wat rituelen. Zo smeerde de vader bij de eerste weeën pek rondom het huis. Met dit gebaar leek het alsof de moeder en haar hulpjes ritueel werden afgesloten van de buitenwereld. Bovendien werd het duidelijk voor de familie en vrienden dat de bevalling begonnen was.

Vroedvrouwen waren zeldzaam

Men deed in het oude Griekenland slechts beroep op een vroedvrouw bij ernstige complicaties. De ondersteuning van de bevalling was de taak van andere vrouwen uit de familie.

Wanneer de baby geboren was werd dit in een lange reep linnen gewikkeld om zo te voorkomen dat de baby zich veel kon bewegen.

Meisje of jongen?

Om het geslacht duidelijk te maken aan de buitenwereld hing de vader een symbool bij zijn voordeur. Indien het een jongetje was, werd er een olijftakje gehangen en indien het een meisje was, hing men een stuk stof.

Vieringen

Amphidromia, rituele reiniging

Een week na de geboorte hield men een rituele reiniging van de moeder alsook van alle familieleden die tijdens de bevalling aanwezig waren. Ook familie die met haar toen in contact waren gekomen ondergingen de rituele reiniging, ook wel amphidromia genoemd.

Nadat de reiniging had plaatsgevonden kon de moeder haar taak als huisvrouw opnieuw opnemen. Ook kon de vader het kind na deze reiniging onmogelijk nog verstoten omdat dit ritueel gelijk stond met de erkenning van de baby tot de familie. De vader had namelijk tijdens het ritueel de baby rond de haard gedragen.

Banket

Het banket vond tien dagen na de bevalling plaats. Op dit banket maakte de vader bekend hoe de baby zou heten. Men koos vaak de naam van de grootvader indien het een jongen was. Namen konden in die tijd nogal lang zijn want de baby kreeg zijn eigen naam, dat van de vader, de naam van de deme of afdeling van zijn stam en soms ook nog de naam van de stam zelf. Een voorbeeld is de filosoof Socrates waarvan de naam als volgt klinkt: Socrates, zoon van Sophronisicus van de Alopece-deme.

De familie die het banket bijwoonde bracht cadeautjes mee voor de baby. Die cadeautjes waren veelal amuletten om de baby te beschermen tegen boze geesten.

Babytijd

Afhankelijk van rijkdom

Afhankelijk van de financiële situatie kon ook de babytijd er nogal verschillend zijn. Terwijl een rijkere baby een eigen kindermeisje had en een drietal slaven om er voor te zorgen moest een baby uit een arm gezin verzorgd worden door de moeder zelf.

Geen luiers in Athene!

Deze baby’s hadden dan ook alle spullen die ze nodig hadden. Archeologen vonden dan ook kinderstoelen die eveneens waren afgebeeld op Atheense vazen. De kinderstoelen waren niet enkel om de baby erin te doen zitten maar hadden nog een andere functie. Zo zat er een gat in de zitting waardoor ze er een pot konden onder plaatsen. Op die manier kon de baby ongestoord zijn behoefte doen. Luiers gebruikte men niet in Athene.

Een rijke vrouw zonder last van het moederschap

Borstvoeding werd gegeven aan de rijke baby’s door het kindermeisje en niet door de natuurlijke moeder. De moeder was zo gespaard van de lasten van de baby zodat ze zich enkel hoefde te focussen op haar taak als manager van het huis en de slaven.

Ongewenste kinderen

Wanneer was je ongewenst?

In Athene bestond de erfeniswet uit een gelijke verdeling tussen de zoons. Het was dus niet de bedoeling dat een vader heel veel zonen had omdat dit zou betekenen dat zijn rijkdom teveel verdeeld zou raken waardoor de macht eventueel zou verdwijnen. Vandaar dat men soms ook zonen te vondeling legde. Ook teveel dochters vormden een probleem omdat men een bruidsschat moest betalen bij het uithuwelijken van hun dochter. Opnieuw zou dit hun financiële positie kunnen verzwakken. Men sprong in Athene dus heel voorzichtig om wat betreft familieplanning. Men treft dan ook nauwelijks grote gezinnen aan in het oude Griekenland.

Vondelingen

Een kind vermoorden was strafbaar in Athene maar een kind te vondeling leggen mocht. Wanneer men dit deed, legde men het kind in een aardewerken pot zodat je mogelijk gered kon worden door een vrouw die misschien geen kinderen kon krijgen. Indien de baby tijdig gevonden werd door zo’n vrouw zou ze hem opvoeden als haar eigen kind. Meestal werden vondelingen echter gevonden door mensen die hen verkochten als slaaf.

Abortus

Abortus kon zeker gepleegd worden in Athene. Men moest echter wel de toestemming hebben van de vader om abortus te plegen. De vrouw had dus geen individueel recht om abortus uit te voeren. De filosoof Aristoteles vond wel dat men slechts abortus mocht plegen wanneer de vrucht nog niet levensvatbaar was.

De opvoeding

Baby

Slaapliedjes werden aangeleerd door de moeder. Wanneer de moeder voldoende ontwikkeld was, las die af en toe verhaaltjes of fabels.

Speelgoed

Ook kon de baby rekenen op rammelaars en tal van ander speelgoed zoals poppen en ballen. De poppen waren gemaakt uit terracotta en hadden beweegbare armen en benen. Ook had men toen al speelgoedwagens. Voor oudere kinderen waren er dan dobbel- of bikkelspelletjes. Uiteraard genoot men tevens van groepsspelletjes of -sporten. Zo staan er vaak kinderen afgebeeld op bas-reliëfs die een spel spelen dat nogal veel gelijkenissen heeft met hockey. Een hoepel was eveneens populair bij jongens.

School

Paidagogos, voorvader van een pedagoog

Wanneer de kinderen oud genoeg waren, gingen ze naar school. Dit gebeurde vaak vanaf zeven jaar en uiteraard wanneer de familie rijk genoeg was. Vooral jongens kregen een opleiding. Om hen te begeleiden kreeg de jongen een slaaf, een paidagogos, ter beschikking. Deze slaaf moest ervoor zorgen dat jongen goed oplette in school en stelde zijn kennis op de proef door hem te overhoren. Ook was het zijn taak om de kinderen goede manieren bij te brengen en mocht hij de kinderen straffen indien dit niet zo was. Het woord pedagoog is afgeleid van paidagogos.

Hoe werkte de school?

De school begon een half uur na zonsopgang. Omdat het bij wet verboden was kinderen in het donker naar huis te sturen, sloot de school zijn deur dan ook een half uur voor zonsondergang.

De school was geen openbaar gebouw zoals dit nu het geval is. De lessen gingen door in het huis van de leraar. Men had vooral aandacht voor schrijven, lezen en rekenen. De kinderen moesten verzen van Homerus, een groots schrijver, memoriseren. Schrijven werd aangeleerd met een stift op een wastafeltje. De stift was aan de ene kant puntig, de kant waarmee ze schreven, en aan de andere kant plat. Deze platte kant gebruikte men om dat wat ze geschreven hadden opnieuw uit te wissen en dus hun wastafel opnieuw plat te strijken. Wanneer de kinderen voldoende onderlegd waren in het schrijven, mochten ze hun wastafel ruilen voor papyrus en mochten ze echt schrijven met inkt en een rietpen.

Later kwam er naast rekenen, schrijven en lezen ook muziek bij. Naast de zanglessen werden de kinderen geleerd hoe ze instrumenten zoals de lier en de fluit moesten bespelen.

Meubilair

De ruimte waarin werd lesgegeven had geen bord en er waren eveneens geen banken. De leerlingen moesten plaatsnemen op krukjes en volgden zo de les. Men had in Athene wel geen grote klassen. Een leraar gaf dan ook les aan een beperkte groep en zeker geen klas van twintig leerlingen.

Een gezonde geest in een gezond lichaam

Een paidotribes hield een oogje in het zeil

Wanneer een jongen twaalf werd, begon men meer nadruk te leggen op sporten. Grieken hielden van sporten en streefden naar een gezonde geest in een gezond lichaam. Vandaar dat men ook zal sporten om de goden te eren of gunstig te stellen. De Olympische Spelen zijn hier een mooi voorbeeld van.

Het sporten werd hen aangeleerd door een paidotribes. Deze heer had steeds een staf bij zich en was meestal een strenge figuur. Men kon hem herkennen aan de paarse mantel die hij steeds droeg. Gymnastiek maar ook tal van andere sporten zoals worstelen, hardlopen, discuswerpen en speerwerpen werd hen geleerd. De jongens waren altijd naakt tijdens het sporten. De huid werd dan ingewreven met oliën die er na het sporten werden afgeschraapt.

Militaire opleiding
Sporten deed men niet enkel omdat men het graag deed of om de goden te eren. Men bouwde zo ook aan het fysieke onderdeel dat belangrijk was om als soldaat te kunnen fungeren. Alle jongens kregen vanaf achttien jaar een militaire opleiding. Deze opleiding duurde twee jaar en vond meestal plaats aan de grenzen van Attica, de polis waar Athene toe behoorde.

Men werd getraind in de vechtkunst en het leren gebruiken van hun uitrusting. Die uitrusting moesten ze zelf betalen en rijke families konden voor hun zoon dus een beter wapenuitrusting voorzien dan een armere familie. Wanneer de vader van de familie gesneuveld was in de strijd kregen de zonen, als compensatie, een wapenuitrusting van de staat.

De opvoeding van de meisjes

Een meisje had een andere opvoeding. Zo kwam de leraar naar haar huis indien de familie over voldoende financiële middelen beschikte. Meisjes leerden lezen en schrijven. Ook zij leerden vaak de lier bespelen. De meisjes die onderwijs genoten, werden hierdoor een betere huwelijkspartij. Het was zeker niet de bedoeling dat het meisje haar kennis in het openbaar zou gebruiken in de politieke of economische wereld. Haar toekomst bestond uit een leven in het huis dat ze dan ook niet vaak zou verlaten.

Lees verder

• Athene: de wieg van de democratie
• De gouden eeuw van Athene: democratie, Pericles, acropolis