De Slag bij Ane - 28 juli 1227

Op 28 juli 1227 vond er een veldslag plaats bij het dorp Ane in Overijssel. Deze slag ging tussen enerzijds een leger dat geleid werd door de bisschop van Utrecht en anderzijds een leger onder leiding van burggraaf Rudolf II van Coevorden. Aan de kant van de bisschop streden veel bekende adellijke personen en professionele militairen mee, terwijl het leger van Rudolf II voor een belangrijk deel bestond uit boeren en ambachtslieden uit Drenthe, die in opstand waren gekomen tegen de bisschop. Opvallend genoeg slaagden de opstandelingen uit Drenthe erin om het professionele leger van de bisschop verpletterend te verslaan.

Voorgeschiedenis

Rond het jaar 1046 werd het Graafschap Drenthe door de Duitse keizer officieel geschonken aan de bisschop van Utrecht. Vanaf dat moment was de bisschop niet meer alleen op religieus gebied de baas in Drenthe, maar hij had er voortaan ook op politiek gebied de macht. De persoon die de Utrechtse bisschopstitel had, was in de daaropvolgende eeuwen officieel de ‘landsheer van Drenthe’. Het Graafschap Drenthe was één van de vele gebieden die in het bezit waren van de bisschop van Utrecht. In de praktijk kwam de bisschop weinig in Drenthe. Het bestuur van dit gebied werd vooral overgelaten aan de 'kastelein' (kasteelheer) van Coevorden. In die periode was Coevorden de belangrijkste plaats van Drenthe.

Kastelein van Coevorden

In het jaar 1141 werd Ludolf van Bierum, de broer van de bisschop van Utrecht, benoemd tot burggraaf (kastelein) van Coevorden.
Hij voerde waarschijnlijk trouw het beleid van zijn broer uit. De bisschop besloot in die tijd om van de functie van ‘burggraaf van Coevorden’ een 'erfelijke leen' te maken. Dat was een besluit waar het bisdom later nog heel wat spijt zou hebben. De functie van burggraaf werd geërfd door de zoons van Ludolf: de gebroeders Volker en Rudolf van Coevorden en die waren heel wat minder trouw aan de bisschop.

Van Coevorden versus de bisschop

Het was het begin van een lange reeks conflicten. De ene partij daarbij was de bisschop, die in theorie de baas was in Drenthe. De andere partij was de familie Van Coevorden, die in de praktijk doorgaans het beleid in Drenthe maakte. Uit onvrede over het zelfstandige, eigenzinnige gedrag van de Van Coevordens, besloot de bisschop een nieuwe kasteelheer (burggraaf) in Coevorden te benoemen.

De familie Van Coevordens had echter erfelijk recht op de titel Burggraaf van Coevorden en zij gingen dus letterlijk de strijd aan om dit recht te herwinnen. Diverse malen, onder meer rond het jaar 1190, woedden hierover oorlogen. In 1191 werd er door tussenkomst van de aartsbisschop van Keulen een vredesverdrag gesloten. Rudolf I van Coevorden kreeg het kasteel van Coevorden terug en werd weer officieel de burggraaf. De bisschop van Utrecht legde zich hier echter niet bij neer, in de daaropvolgende jaren deed hij samen met de graaf van Bentheim nog diverse pogingen, om het kasteel van Coevorden te heroveren. Toen die pogingen mislukten, leek eindelijk de rust in Drenthe terug te keren.

Otto: de militaristische bisschop

In 1216 werd Otto van Lippe de bisschop van Utrecht. Hij was een zeer militaristisch persoon. Kort nadat hij als bisschop benoemd was, trok hij op Kruistocht richting het Midden-Oosten en streed onder meer in Egypte. Terug in de lage landen vocht hij oorlogen uit met de graafschappen van Gelre en Holland; dit eindigde met een vredesverdrag dat zeer gunstig was voor de bisschop.

Opstand van het volk?

Het beleid van bisschop Otto leidde tot veel weerstand, vooral bij zowel de lagere adel als bij 'het gewone volk'. Waarschijnlijk wekte de bisschop vooral veel woede omdat hij meer en meer geld en goederen aan zijn gebieden wilde ontnemen, mede om zijn oorlogen te financieren. De middeleeuwen waren natuurlijk een buitengewoon gewelddadige periode, waarin talloze militaire conflicten onderling werden uitgevochten tussen legers van adellijke personen en ook bisschoppen. Wat echter historisch gezien extra interessant is aan het verzet tegen bisschop Otto, is dat niet alleen andere adellijke personen met hun huurlegertjes, maar op den duur ook 'het gewone volk' (boeren en ambachtslieden) grootschalig in opstand durfden te komen tegen hem. In het jaar 1224 ontstond er in het Twentse Salland een coalitie van enerzijds de adellijke ridders en anderzijds boeren, tegen het regime van Otto van Lippe. Dit liep echter slecht af voor de opstandelingen. De burcht van de heren van Voorste, het centrum van de opstand, werd door de troepen van de bisschop met de grond gelijk gemaakt.

Op naar Drenthe

Enkele jaren later kwam men ook in Drenthe en Groningen volop in opstand tegen de bisschop. Met een groot leger trok bisschop Otto richting Drenthe om de opstand neer te slaan. Behalve zijn eigen leger, had hij ook troepen meegekregen van de bisschoppen van Keulen en Münster. Er streed ook een groot aantal beroemde adellijke personen aan de zijde van de bisschop, waaronder de Graaf van Gelre, de Graaf van Kleef, de Graaf van Bentheim, heer Gijsbrecht II van Amstel en de legendarische kruisridder Berend van Horstmar. Al deze elitaire militairen leken er vooraf van overtuigd te zijn dat ze 'die Drentse boeren' in de pan zouden hakken.

Tactiek van de Slag bij Ane

Het grote, sterk bewapende en ervaren leger van de bisschop, bestond dus uit professionele militairen, waarvan velen te paard reden en harnassen droegen. Daar tegenover stond het grotendeels amateuristische en slecht bewapende leger van de opstandige Drenten. Het leek een kansloze strijd. Tot de Drenten een list bedachten.

De list

Ze lokten het bisschoppelijke leger naar een moerassig gebied. De zwaar bewapende militairen en hun paarden zakten er weg in de grond en raakten in paniek. De Drenten, die dit gebied veel beter kenden en wisten waar ze in die moerassige streek wel en niet konden lopen, gingen ten aanval. Met speren en pijlen doodden ze van afstand al een groot aantal bisschoppelijke soldaten. Dichterbij gekomen doodden ze nog vele andere soldaten met messen en knotsen. De bisschop werd gevangen genomen. Vervolgens hebben de Drenten hem gescalpeerd en daarna hebben ze zijn keel doorgesneden.

Locatie

De exacte locatie van deze veldslag is overigens niet voor 100 procent zeker. Doorgaans wordt aangenomen dat deze slag zich vlakbij het dorp Ane afspeelde, dat net ten zuiden van Drenthe ligt, in Overijssel. Vandaar de naam van deze veldslag: de Slag bij Ane. Volgens andere bronnen was de locatie echter wat verder weg, in het dal van de rivier de Kleine Vecht, dat ten noordoosten van Ane ligt.

Bronnen: Narracio

De bekendste bron waarin de Slag bij Ane wordt beschreven is de 'Narracio'. Deze benaming is een afkorting van de nogal lange oorspronkelijke naam van dit geschrift: 'Quedam narracio de Groninghe, de Thrente, de Covordia et diversis aliis sub diversis episcopis Traiectensibus.' De Narracio stamt uit het jaar 1232. Het wordt beschouwd als één van de belangrijkste middeleeuwse kronieken qua informatie over Drenthe en Groningen. Daarbij moet echter wel worden aangetekend dat deze bron zeer subjectief is: aan de inhoud is duidelijk te merken dat de auteur een aanhanger was van de bisschop van Utrecht. De Drenten worden bijvoorbeeld omschreven als 'onmensen' terwijl de bisschop, die nochtans al heel wat doden op zijn geweten had, werd beschreven als een 'vrolijke' en 'goedgehumeurde' persoon. Een andere belangrijke middeleeuwse bron waarin de slag bij Ane wordt beschreven is 'Een cronike van den graeven van Benthem'. Deze werd echter pas in de late 15e eeuw geschreven. Die kroniek is wel duidelijk neutraler dan de 'Narracio'.

Nasleep

De Drenten hebben slechts kort kunnen genieten van hun glorieuze zege. Een jaar later (1228) werd Drenthe reeds heroverd door de nieuwe bisschop van Utrecht. Vervolgens kwamen de Drenten in 1229 wederom in opstand. Onder leiding van Rudolf van Coevorden konden ze eind augustus toch weer het kasteel van Coevorden veroveren. Rudolf en zijn Drentse aanhangers begrepen echter dat ze op de lange termijn nooit stand zouden kunnen houden tegenover de machtige bisschop en al diens adellijke bondgenoten.

Daarom stelde Rudolf voor om tot vredesbesprekingen te komen. Hij gaf aan dat hij zich (op voorwaarden) aan de bisschop wilde onderwerpen. De bisschop nodigde hem uit voor een ontmoeting in kasteel Hardenberg. Rudolf trok daar naartoe. Het bleek een valstrik te zijn. Men nam hem daar gevangen en martelde hem, totdat hij uiteindelijk overleed. In de daaropvolgende periode kwam de Drenten nog wel in opstand, maar ze werden toen vernietigend verslagen.

Betekenis

Hoewel de Slag bij Ane op den duur in de praktijk de Drenten dus weinig had opgeleverd, werd het wel een slag met een enorme symbolische betekenis. De bisschop en de adellijke legers waren niet onkwetsbaar, zo werd bij deze veldslag bewezen, ze konden verslagen worden door 'het gewone volk'. Bij het plaatsje Ane staat sinds de zomer van 1967 een monument ter herinnering van deze veldslag. Het bestaat uit een aantal zwerfkeien en een Drentse tekst: 'Slag bi'j Aone, 28 juli 1227, zie vocht'n ok veur oenze vri'jheid.'

Straf

Toen de bisschop weer de macht over Drenthe had herwonnen, werd Drenthe gestraft voor het opstandige gedrag. Een onderdeel van de straf was, dat Drenthe een klooster moest bouwen. In eerste instantie werd dit gevestigd nabij Weijerswold (tussen Coevorden en Schoonebeek). Het klooster kreeg als naam Sancta Maria de Campe (Mariënkamp, het werd ook wel Maria in Campis genoemd).

Het ontstaan van Assen

In zekere zin is het ontstaan van de latere Drentse hoofdstad Assen een gevolg van de Slag bij Ane. De katholieke kerk was bij nader inzien namelijk ontevreden over de plek waar het klooster oorspronkelijk nabij Coevorden was gevestigd. Het stond daar op natte gronden, wat onder meer als gevolg had dat de landerijen van het klooster te weinig opbrachten. Daarom werd het klooster verplaatst naar een plek nabij Rolde, die 'Hassen' werd genoemd. Deze naam is later verbasterd tot Assen.

Annexactie: kloostergebouw wordt administratief centrum

In de 16e eeuw, tijdens de reformatie, raakte het klooster in verval. Er waren steeds minder nonnen en het gebouw werd nauwelijks nog onderhouden. In 1598 werden het klooster en haar bezittingen geannexeerd door de overheid van de Noordelijke Nederlanden, als gevolg van de kerkhervorming. In 1602 werd het klooster officieel opgeheven. Het leegstaande hoofdgebouw van de abdij werd vervolgens in gebruik genomen als vergaderplaats van het bestuur van Drenthe (voorheen vergaderden ze doorgaans in Rolde). Nu het voormalige klooster het bestuurscentrum van Drenthe was geworden, groeide er langzaam een nederzetting rond dit gebouw. In 1809 kreeg Assen stadsrechten van koning Lodewijk Napoleon. In 1814 werd het officieel de hoofdstad van de provincie Drenthe.

Guldensporenslag en de Slag bij Ane

De Slag bij Ane wordt vaak vergeleken met de beroemde Guldensporenslag van de Vlamingen tegen de Fransen in 1302. Er zijn opvallende overeenkomsten. In beide veldslagen slaagde een leger dat deels uit het 'gewone volk' bestond erin om een professioneel leger te verslaan, dat nochtans veel sterker bewapend was en onder leiding stond van de hogere adel. Ook de tactiek waarmee de beide veldslagen werden gewonnen lijkt sterk op elkaar. In Vlaanderen heeft de Guldensporenslag een mythische status gekregen. De dag waarop deze plaatsvond (11 juli) is de Vlaamse nationale feestdag. De Guldensporenslag is ook in talloze boeken beschreven, met als bekendste voorbeeld de roman 'De Leeuw van Vlaanderen' van Hendrik Conscience.