Daar ligt het Straatje van Johannes Vermeer

Het wereldberoemde schilderij van de Hollandse schilder Johannes Vermeer heeft een adres. Eindelijk. Er is lang over gespeculeerd, gedacht, getwijfeld en onderzoek naar verricht, want in welke straat stond Vermeer nu toch anno 1658 te schilderen? Nieuw archiefonderzoek van Professor Dr. Frans Grijzenhout wijst in 2015 uit dat Vermeer de huizen aan de Vlamingstraat 40 en 42 te Delft heeft geschilderd.

Gezicht op huizen in Delft

Oftewel ‘Het straatje’ is een schilderij van Johannes Vermeer. Hij schilderde dit stadsaangezicht omstreeks 1658. Het is een van de twee Delftse stadsaangezichten van Vermeer die wereldwijd bekendheid hebben verworven. Op het doek van ‘Het straatje’ zijn twee delen van huizen te zien, verbonden door een poortje. Ergens in Delft. Delft was de stad waar Johannes Vermeer was geboren en getogen. Maar waar in Delft schilderde hij toch dit beroemde werk? Een vraag die honderden jaren onbeantwoord bleef.

Johannes Vermeer uit Delft

De precieze geboortedag van Vermeer is niet bekend; wel is bekend dat hij op 31 oktober 1632 werd gedoopt in de Nieuwe Kerk in Delft. In zijn jeugd woonde hij onder andere aan de Voldersgracht en aan de Markt in Delft. In 1653 trouwde hij met Catharina Bolnes. In 1660 trok de familie in bij zijn schoonmoeder aan de Oude Langendijk in Delft.

Johannes Vermeer, schilder in opdracht

Men gaat ervan uit dat Vermeer om en nabij 45 schilderijen heeft gemaakt, waarvan er 35 bewaard zijn gebleven. De theorie is dat Vermeer vooral in opdracht schilderde. Echte befaamdheid en erkenning voor zijn talent verwierf Vermeer pas vele jaren na zijn dood. Zo wordt hij nu wereldwijd geroemd om werken als ‘Het meisje met de parel’ en ‘Het Melkmeisje’. En dus ook de twee stadsaangezichten van Delft.

Maar welke huizen schilderde Vermeer dan in Delft?

Deze vraag hield historici en kunstliefhebbers jarenlang in de greep. Lange tijd is gedacht dat het Straatje te vinden was aan de Nieuwe Langedijk. Sterker nog, in Delft lag deze weg om die reden dan ook al jaren in de route van historische bezienswaardigheden. Dankzij nieuw archiefonderzoek van Prof. Dr. Frans Grijzenhout is in 2015 niettemin komen vast te staan dat het ging om de huizen aan de Vlamingstraat 40 en 42. Huizen die er zelf sinds eeuwen niet meer staan. Was het werk door Vermeer geschilderd rond 1658; de huizen die nu aan de Vlamingstraat 40 en 42 staan zijn van het bouwjaar tussen 1750 en 1780. Alleen het poortje verraadt nog het tijdperk waarin Johannes Vermeer leefde.

Nieuw archiefonderzoek naar het Straatje van Vermeer, door Prof. Dr. Frans Grijzenhout

Prof. Dr. Frans Grijzenhout is hoogleraar Kunstgeschiedenis nieuwere tijd aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder dook hij ook al de geschiedenis van Delft in. Toen samen met prof. Niek van Sas. Zij schreven in 2006 het boek De burger van Delft. In zijn huidige boek Het Straatje van Vermeer. Gezicht op de Penspoort in Delft zet hij uiteen hoe hij op het adres Vlamingstraat 40 en 42 in Delft is gekomen.

Een duik in de archiefkast van Delft... en gegoogled naar het Straatje van Vermeer

Professor Grijzenhout raadpleegde onder andere De legger van het diepen der wateren binnen de stad 1667. Dit was een register waarin werd bijgehouden hoeveel belasting de Delftse grachtenpandhouder moest betalen voor het uitdiepen van de gracht en het onderhoud van de kade voor zijn deur. In het register is dermate gedetailleerd uiteengezet hoe breed de huizen en de tussenpoorten waren in de tijd dat Vermeer in Delft leefde. Zo kon worden berekend en vastgesteld dat de scène zoals Vermeer deze had geschilderd aan de Vlamingstraat 40 en 42 stonden. Verder onderzoek, zelfs met de hulp van Google maps, gaf uiteindelijk definitief uitsluitsel over de vraag waar de betreffende huizen met het poortje stonden.

Tante aan de Penspoort in Delft

Met dit onderzoek lijkt definitief een antwoord te zijn gegeven op de vraag waar zich toch daadwerkelijk het Straatje van Vermeer bevindt. Het resultaat geeft niet alleen een nieuw adres; het geeft ook nieuwe inzichten. Zo leverde nog verder onderzoek op dat het rechterhuis op het schilderij in eigendom was van de tante van Vermeer, een halfzus van zijn vader, te weten Ariaentgen Claes van der Minne. Zij woonde daar met haar 5 kinderen en leefde van de verkoop van pens. Dit was ook de reden waarom het betreffende poortje op het doek ook wel de Penspoort werd genoemd. Grijzenhout zegt hierover: “Hij heeft het liefdevol geschilderd. Daaruit zou je kunnen opmaken dat de familieomstandigheden beter waren dan altijd is gedacht”*. Daarbij komt dat zowel de moeder als de zus van Vermeer aan dezelfde gracht in de Vlamingstraat woonden, namelijk schuin aan de overkant.

Tentoonstelling Straatje van Vermeer

Het straatje hangt sinds de jaren 1920 in het Rijksmuseum Amsterdam. Van 20 november 2015 tot en met 13 maart 2016 werd het archiefonderzoek van Prof. Dr. Grijzenhout gepresenteerd in het Rijksmuseum. Aansluitend was van 25 maart 2016 tot en met
17 juli 2015 de tentoonstelling over het onderzoek te zien in Museum Prinsenhof, te Delft. Ook werd het schilderij waar het allemaal om te doen is geweest voor die periode aan Museum Prinsenhof uitgeleend en daar tentoongesteld. Overigens niet zonder de nodige gemeentelijke debatten over de kosten hiervan.