Kalverschieters - bijnaam van inwoners van Delft

De term 'Kalverschieters' is een eeuwenoude bijnaam van de inwoners van de stad Delft. Deze schimpnaam zou stammen uit de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Er zijn verschillende volksverhalen waarin men verklaart hoe de bevolking van deze Zuid-Hollandse stad aan de bijnaam 'Kalverschieters' zou zijn gekomen.

Het kalf en de Spanjaarden

Hoe gaat de bekendste versie van de ontstaansgeschiedenis van de bijnaam Kalververschieters? Dit verhaal zou zich hebben afgespeeld in het jaar 1574. Het gerucht ging toen dat het Spaanse leger van plan was om met een verrassingsaanval Delft in te nemen. Om hun stad te verdedigen stonden er dag en nacht extra veel bewapende burgers op de stadswallen van Delft. De spanning was hoog; men was extreem alert. Tijdens een nacht dachten de wachters dat ze iets verdachts zagen en hoorden. Ze begonnen voluit daarop te vuren.

Toen het in de vroege ochtend licht werd, konden de Delftse schutters bekijken wat ze hadden geraakt. En wat bleek? Daar lag een kalf totaal doorboord met kogels. Dat arme dier was degene die gezorgd had voor de 'verdachte geluiden en bewegingen' die de stadswachten hadden waargenomen.

Spaanse soldaten

Wat de inwoners van Delft op dat moment nog niet wisten, was dat eerder die nacht een groep Spaanse soldaten zo stil mogelijk richting Delft was gekomen. Daar hadden ze posities ingenomen vlakbij de stadswallen, met als doel om in de vroege ochtend daadwerkelijk een verrassingsaanval uit te voeren op de stad.

Op het moment dat de Delftse stadswachten middenin de nacht heel fanatiek op het 'verdachte kalf' begonnen te schieten, schrokken de Spanjaarden zich kapot. Ten onrechte waren ze in de veronderstelling dat zij zelf betrapt waren en dat de schoten voor hen bedoeld waren. In grote paniek waren de Spanjaarden op de vlucht geslagen. Het Spaanse plan voor deze verrassingsaanval op Delft werd vervolgen geannuleerd. Als gevolg van al deze gebeurtenissen zou de bevolking van Delft sindsdien dus de bijnaam 'Kalverschieters' dragen.

Niet in Delft maar Leiden?

Zoals eerder reeds vermeld werd, zijn er echter verschillende versies van het verhaal. Een andere bekende versie speelt zich niet af in Delft, maar in Leiden, tijdens het beleg van die stad in 1574. Het gaat echter wel om een groep schutters uit Delft, die daar aanwezig zijn om Leiden te verdedigen. Tijdens dat beleg werd een verrassingsaanval van een groep Spaanse soldaten ontdekt. De Delftse schutters moesten op hen schieten, maar volgens dit Leidse verhaal schoten die zo slecht, dat ze geen enkele Spanjaard raakten, doch wel een onschuldig kalf met kogels doorboorden. Als reactie op deze gebeurtenis zouden de Leidenaren aan de bevolking van Delft toen de bijnaam 'Kalverschieters' hebben gegeven.

Kalverschieters: schimpnaam of geuzennaam?

Is de bijnaam Kalverschieters een 'schimpnaam' (scheldnaam) of een 'geuzennaam' (erenaam)? Hoe men die bijnaam waardeert, is natuurlijk deels afhankelijk van de vraag: welke versie van het verhaal beschouwt men als 'de echte versie'? Veel inwoners van Delft verkiezen de eerstgenoemde versie van het verhaal. Zij hebben het in de loop der tijden 'Kalverschieters' als een ironische geuzennaam beschouwd: geheel per ongeluk hadden de Delftse stadswachten immers iets heel heldhaftigs gedaan, namelijk het wegjagen van het vijandige leger.

Veel inwoners uit omringende plaatsen, waaronder vooral de Leidenaren, hebben 'Kalverschieters' echter beschouwd als een 'schimpnaam' (spotnaam). Uit hun versie van het verhaal (de tweede versie) blijkt immers vooral hoe onhandig de inwoners van Delft met wapens waren.

Historische achtergrond

Er is bij historici niet een feitelijke gebeurtenis bekend, die aangewezen kan worden als de duidelijke, werkelijke oorsprong van de naam Kalverschieters. De bijnaam komt voor in allerlei uiteenlopende volksverhalen, schimpliedjes en gedichten. Opvallend is wel dat de bijnaam blijkbaar al kort na de vermeende gebeurtenis duidelijk ingeburgerd was. Dat is onder meer te zien aan een zestiende eeuws document, waarop verteld wordt dat iemand van Leiden naar Delft verhuist en daarmee dus een 'calfschieter' is geworden. Ook in de zeventiende en achttiende eeuw werd de bijnaam 'Kalverschieters' veelvuldig gebruikt voor inwoners van Delft. Daarna is die spotnaam echter langzaam maar zeker steeds wat meer in onbruik geraakt.

Standaardverhaal?

Veel kenners van volksverhalen betwijfelen ten zeerste of er wel een feitelijke historische kern in de sage over de 'Kalverschieters' zit. Het verhaal lijkt voor hen bijvoorbeeld qua structuur te veel op andere bekende, verzonnen verhalen die bedoeld zijn om de domheid van inwoners van een bepaalde plaats te bespotten. De kern van al die verhalen is, dat de inwoners van een plaats in paniek raken en gaan schieten (of water spuiten) op iets onschuldigs.

Muggenspuuters

Een voorbeeld van een ander bekend Nederlands verhaal uit dat genre is 'de Muggenspuuters uit Meppel'. Er wordt beweerd dat de inwoners van Meppel ooit dachten dat hun kerktoren in de fik stond; ze begonnen vervolgens water naar die toren te spuiten. Toen kwamen ze er pas achter dat er rondom de kerktorenspits niet een rookwolk hing, maar een zwerm muggen. Sindsdien worden de inwoners van Meppel 'Muggenspuuters' genoemd.

Verhalen die erg veel lijken op de sagen over de 'Kalverschutters' en de 'Muggenspuuters', worden over de hele wereld verteld, waarbij het telkens om andere plaatsen gaat, maar waarbij eigenlijk bijna nooit een feitelijk gebeurtenis ten grondslag ligt aan het verhaal.

Volksverhalen uit de Tachtigjarige Oorlog

De Tachtigjarige Oorlog was natuurlijk de kraamkamer van het land Nederland. Allerlei gebeurtenissen, maar ook allerlei geruchten die rond gingen in die historische periode, zijn de basis geweest voor talloze beroemde Nederlandse volksverhalen. Daartoe behoren ook diverse befaamde sagen die duidelijk wel een historische basis hebben, waaronder het Turfschip van Breda en de Hooiplukkker van Lochem.

Geschiedenis van Delft

De plaats Delft heeft stadsrechten sinds 1246. De stad is vernoemd naar een gegraven waterloop, die de naam 'Delf' droeg. Deze naam is afgeleid van het werkwoord 'delven', wat een synoniemen is van graven. Eeuwenlang behoorde Delft tot de grootste en belangrijkste steden van Holland. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog was Delft een centrum van verzet tegen het Spaanse bewind. Het was toen ook enige tijd de residentie van de Prins van Oranje.

De grote glorietijd van Delft duurde tot medio de zeventiende eeuw. In de daaropvolgende eeuwen is Delft qua belang en omvang ingehaald door andere Hollandse plaatsen, waaronder Den Haag en Rotterdam. In de 21e eeuw is Delft echter nog altijd een aanzienlijke plaats. Delft telt anno 2020 ruim 100.000 inwoners. Het beschikt over een prachtige historische binnenstad en een gerenommeerde universiteit: de TU Delft.

Andere bijnamen van inwoners van Delft

De inwoners van Delft kregen op den duur ook diverse andere bijnamen, die rechtstreeks waren afgeleid van de term kalfverschieters, zoals: kalfskoppen en kalverkoppen. Een andere bekende bijnaam van inwoners van Delft is 'porseleinkoppen', wat afgeleid is van het beroemde Delftse porselein (Delfts Blauw). Ook noemt men inwoners van Delft soms 'Jaapmaatjes'. Dat is een verwijzing naar de koekjes uit Delft die deze naam dragen.

Delftenaren versus Delvenaren

Binnen de bevolking van Delft heeft men overigens ook twee beroemde bijnamen om twee groepen inwoners van elkaar te onderscheiden. Mensen die in Delft geboren en getogen zijn, noemt men Delvenaren. Mensen die pas op latere leeftijd in Delft zijn komen wonen, noemt men Delftenaren.

Lees verder

• Bijnamen van inwoners van plaatsen in Drenthe