De mysteries rondom de raadselachtige sfinxen

In de grote piramidencomplexen vindt je de reusachtige sfinxen. De leeuwachtige figuren met de typische egyptische hoofddracht spreken tot de verbeelding. In tekenfilms veranderen ze in sterke hoeders van de overledenen en de piramiden. Maar hoe zit het nu eigenlijk echt? Hoe oud zijn de sfinxen en wat was hun funktie eigenlijk?

Het raadsel van de sfinx

Eén van de grootste en meest indrukwekkende sfinxen die door de egyptenaren werd gebouwd is die van Gizeh. Deze reusachtige beeltenis van een liggende leeuwachtig figuur die de suggestie wekt elk moment weg te kunnen springen, draagt het hoofd van een oude Egyptische koning. Het hoofd draagt een typrische Egyptische nemes, een gestreepte en geplooide hoofdtooi waarvan de twee voorste flappen over de borst vallen. Deze sfinx heeft een lengte van 73 meter en heeft een hoogte van 20 meter. Hij ligt in een diep gat. Het beeld is grotendeels uit de rotsen in de omgeving gehouwen. Vermoedelijk zijn er ook delen aan gemetseld maar dit is nog nooit officieel aangetoond.

Het plateau waar de sfinx op ligt is uit harde en zachte lagen kalksteen opgebouwd. Het hoofd bestaat uit met name een harde laag die echter wel door verwering afgebrokkeld is. In de voorbijgaande eeuwen zijn deze brokstukken weer 'hersteld' door metselwerk maar dit was geen groot succes.

De neus van de sfinx van Gizeh ontbreekt. Dit is door vandalisme veroorzaakt en men heeft dit nooit kunnen herstellen. Men heeft geprobeerd door metsellagen aan te brengen de sfinx voor verdere verwering te behoeden. Maar daar komt bij dat ook de schade van de zandstormen destratieus zijn. Soms raakt een sfinx geheel bedolven en moet deze weer uitgegraven worden. Maar het zand veroorzaakt altijd schade bijvoorbeeld door het schuren. Vierkantere vormen dreigden dan ronder te worden. Toch werd de bedolving onder het zand soms ook als een natuurlijke bescherming gezien tegen andere schade-veroorzakers.

Men gaat ervanuit dat de sfinxen in hun begin tijd in mooie felle kleuren waren beschilderd. Waarschijnlijk was het hoofd en het lichaam rood. De strepen van de neme waren geel en blauw in de lengte gestreept. Dit was vermoedelijk een erg mooi gezicht, de kollosale sfinx in die felle kleuren tegen dat zand op de achtergrond. Zelfs tot op heden worden de sfinxen, ondanks dat ze inmidels zo beschadigd zijn, als erg romantisch ervaren.

Maar waarom waren deze sfinxen er? Wat was hun funktie? En hoe oud zijn ze nu eigenlijk precies?

Hoe oud is de sfinx?

Eén van de belangrijkste vragen rondom de sfinx is hoe oud deze is. En wie heeft ze gebouwd? Sommigen beweren dat ze, evenals de piramiden, werden gebouwd door buitenaardsen. Maar dat is geen optie voor de archeologen die met name met feitenkennis werken en niet met vage geruchten en aannames, tenzij ze (deels) aantoonbaar zijn.
Maar is de sfinx dan misschien uit de oertijd? De sfinxen bevinden zich te midden van de piramiden van de koningen Cheops, Chefren en Mykerinos. Sommigen beweren dat het gewoon toeval is dat de sfinx in het midden staat van deze piramiden. Zij denken dat de beelden al tussen 7000 en 5000vChr. gemaakt zijn in de vorm zoals we ze nu kennen en dat de piramiden er pas later bij werden gebouwd. Mogelijk juist vanwege de sfinx. De oudste piramide is die van Cheops en werd tussen 4500 en 2500 vChr. gebouwd.

Robert Schoch, een archeloog, beweerde dat de piramiden daadwerkelijk zo oud moeten zijn en haalt als bewijs de verwering van de beelden aan. Hij is er van overtuigd dat die verweringen zijn veroorzaakt door een ander klimaat en dat de vele regenval oorzaak is van de verwering van de sfinx met name langs het lichaam. Veel archelogen zijn het niet met hem eens.

Sommigen denken dat dat de sfinx in de vierde dynastie werd gebouwd. Zij denken dat de Egyptenaren simpelweg nog niet eerder technisch in staat waren om dit soort bouwwerken te maken. Daarnaast hebben kunsthistorische vergelijkingen, ook op de computer, aangetoond dat de beelden van koning Cheops en de sfinxen uit het zelfde materiaal en uit dezelfde tijd afkomstig zijn. Dus eigenlijk is er helemaal geen mysterie rond de leeftijd van de sfinx.

Wat is de funktie van een sfinx?

Dit is wat moeilijker om te beantwoorden. Veel archelogen en onderzoekers denken dat de bouwwerken van de sfinxen al van het begin af aan vast lagen. Ze hebben vaak zo'n prominente plaats bij de piramiden dat het bijna niet voor te stellen is dat het niet het geval zou zijn. Daarmee zou een bewijs geleverd zijn dat de sfinx er gewoon bijhoorde. Mogelijk bleef er een hoop 'afval' achter in een enorme berg en leek het praktischer om dit dan om te bouwen naar een sfinx.

De 'sfinxtempel' werd vooraf ontworpen voor het bijplaatsen bij de beeldhouwwerken bij de piramide van Chefren. Mogelijk een bewijs dat de gezamenlijke rol van de tempel en de sfinx duidt op een rol in de cultus van de schepper en zonnegod Atoem en de sfinx. Ook kan het zo zijn dat het de koning in sfinxvorm uitbeeld. Het feit dat de 'sfinxtempel' met de zon kan worden verbonden is nog geen bewijs dat de tempel ook echt bij de sfinx hoorde. Zo deelt deze tempel niet de gezamenlijke centrale as met die van de sfinx. Je zou kunnen aannemen dat wanneer ze echt bijelkaar hoorden dit wel het geval had moeten zijn. Zeker als ze tegelijkertijd werden ontworpen.

Mogelijk is de daltempel met de hele sfinxtempel verbonden, niet alleen met de sfinx. Deze tempels kunnen niet letterlijk met elkaar verbonden worden, maar zij liggen wél op dezelfde as. Bovendien lijken beide tempels sterk op de piramidetempel van Chefren.

Misschien moet de sfinx bekeken worden als een soort bewaker of hoeder. In deze rol werden ze ook aangetroffen op de uitgesneden reliëfwerken van sfinxen die bij de oude ingangen van de latere uitgangen van de latere piramidecomplexen van het Oude Rijk. Daar vertrappen en verscheurden ze de vijanden. Deze hadden geen kans tegen de leuwachtige sfinxen. De vijanden staan in dat geval symbool voor de negatieve krachten die de kosmos aanvallen. De piramiden en de sfinxen staan dan voor de beschermende faktor die zij hadden tegen de bovennatuurlijke krachten die mogelijk de overleden koning zou kunnen storen.

De grote sfinx die aan het einde van de staatsieweg van Chefren te vinden is, weerlegt dit idee weer. Wanneer bij deze ingangen ook sfinxen werden aangetroffen is er geen cultus rondom de sfinxen geweest maar rondom de persoon Chefren. Hierover werd gesproken in latere documenten.

Kortom, wat nu werkelijk de funktie was van een sfinx zal wellicht nooit bekend worden en voor altijd een raadsel blijven.

Lees verder

• Cleopatra: legende of niemendal?
• Hot & sexy: lambada!
• De piramide en de rol van de sterren