Kenau, heldin of scheldwoord

Kenau Simonsdochter Hasselaer, een heldin uit de Tachtigjarige Oorlog. Ze behoorde tot de trots van Haarlem ten tijde van het beleg door de Spanjaarden. Samen met nog zo´n 300 andere vrouwen uit de stad heeft ze met man en macht gevochten om de Spanjaarden buiten de muren te houden.

Algemeen

Kenau, is dat nu een tang van een wijf, een scheldnaam, of is dit een vrouw die één van de weinige heldinnen is van de Vaderlandse geschiedenis. Tijdens het beleg van Haarlem tussen december 1572 en juli 1573 (door de Spanjaarden), heeft deze vrouw zeer moedig opgetreden tegen de belegeraars. Samen met honderden andere vrouwen uit de stad hebben zij hun mannetje gestaan. Het aanvoerderschap van Kenau is opgevallen bij vriend en vijand.

Wie was Kenau

Kenau is geboren in Haarlem 1526, als dochter van Simon Gerritszoon Brouwer, Burgemeester van Haarlem, en Guerte Coenendochter Hasselaer. Over haar jeugd is niet veel bekend, wel dat zij de tweede dochter was in een vooraanstaande Haarlemse familie. Ze had nog 2 zusters en 3 broers.

Op achttien jarige leeftijd, 1544, trouwde zij met Nanning Gerbrantszoon Borst, een scheepsbouwer. Zij gaan wonen in de Hagestraat, vlak bij het ouderlijk huis van Nanning in de Spaarnwouderstraat, waar zijn vader een scheepstimmerwerf had. Zij krijgen 4 kinderen:

• 1545, Geertruid of Guerte
• 1548, Margriet of Griete
• 1552, Lubbrich, de “jonge Guerte”
• 1555, Gerbrant

Tot januari 1562 komt de naam van Nanning Borst voor in de scheepsbrieven, overeenkomsten over de aanbesteding van schepen. Vanaf april dat jaar staan deze brieven op naam van de weduwe Borst, wat inhoud dat Nanning tussen januari en april 1562 gestorven moet zijn.

Kenau en de scheepswerf

Kenau zet het bedrijf, scheepswerf en houthandel, van haar overleden man voort, tussen 1562 en 1571 krijgt zij opdracht tot het bouwen van 16 karveelschepen. Dit was voor die tijd een modern schip, vooral bedoeld voor de binnenvaart. De werf lag waarschijnlijk achter haar woning aan de Spaarnwouderstraat. Zij noemde zich in de dagen heel zelfbewust scheepsmaexter.

Ten tijde van het beleg van Haarlem levert zij de stad een grote hoeveelheid scheepshout waarvan een galei gebouwd wordt, om de Spanjaarden op de Haarlemmermeer te bestrijden. Deze partij geleverd hout heeft de stad Haarlem overigens pas betaald aan haar nabestaanden. Kenau zelf heeft lange tijd over de betaling geprocedeerd met de stad. Pas na een uitspraak van
het Hof van Holland en onder druk van prins Maurits betaalde de stad de schuld.

Voor het beleg van de stad was Kenau een welgestelde vrouw. Zij kocht in 1571 een boerenwoning in Overveen en sloot hiervoor een lening af van 250 gulden, met een jaarrente van 15,50 gulden. De akte van deze schuld was onderpand voor het geleverde hout. Na het beleg zou de stad de schuld voor de aankoop van de woning op zich nemen.

Het beleg van Haarlem

De stad Haarlem werd belegerd door de Spaanse troepen van december 1572 tot juli 1573, toen de stad zich uiteindelijk overgaf.

Tijdens dit beleg heeft de weduwe, inmiddels al bijna 50 jaren oud, zich heldhaftig gedragen. Zij voerde een legertje van ongeveer 300 vrouwen aan, schoot vanaf de muren van de stad op de Spanjaarden, gooiden kokend hete olie naar beneden en gooiden met brandende pekhoepels.

Over de daadwerkelijke heldenkracht van Kenau wordt nog wel een getwijfeld. Maar Wouter Jacobszoon, een monnik uit Gouda die naar Amsterdam was gevlucht, noteerde op 4 juni 1573 in zijn dagboek dat hij had gehoord dat er twee vendels vrouwen in Haarlem meevochten op de stadsmuren.

De eerste schrijver over de Tachtigjarige Oorlog, Emanuel van Meteren, schrijft in zijn “Belgische ofte Nederlantsche historie van onsen tijden in 1599:

• Die van binnen (Haarlem) hadden ooc een cloecke vrouwe ende eerbaer weduwe, omtrent XLVI jaren out, Kennau genoemt, de dander vrouwen in allen noot aenvoerde ende met eenighe andere veel manlucke daden boven vrouwen aert bedreef op ten vijant, met spiessen, bussen ende sweert, als een man haer behelpende in vrouwelycke habijt

Tevens dateert er uit het jaar 1573 een Geuzenliedje dat waarschijnlijk wel genoeg zegt:

Kenau na het beleg

Na het beleg van Haarlem verliet zij de stad en ging met haar zuster en zwager naar Delft, daar kwam zij in contact met prins Willem van Oranje, haar zwager (Hadrianus Junius) was namelijk de lijfarts van de prins.

In 1578 kwam zij weer terug in Haarlem en nam haar taak als scheepmaakster weer op. Zij had een schip varen op Noorwegen, waar het scheepshout werd ingekocht. In 1588 besloot Kenau zelf mee te varen naar Noorwegen. Een laatste brief van 21 juni 1588 jaar heeft haar kinderen nog bereikt en daarna is er nooit meer iets van haar vernomen. Haar dochters waren ervan overtuigt dat Kenau slachtoffer was geworden van zeerovers.

Het schip waarop ze voer is een jaar later namelijk geheel vertimmerd teruggevonden. Volgens de schipper had het schip leeg op zee rondgedobberd en was het namens de koning van Denemarken uiteindelijk aan de schipper verkocht.