Pornografie in de Oudheid

Wie denkt aan de Grieken en de Romeinen, denkt veelal aan de beschaafde cultuur, de ontwikkelde taal en de gebouwen. Wellicht ook aan de dichters, de legeraanvoerders en de filosofen. Maar waar we zeker niet aan zullen denken is pornografie. Een schatrijke vondst in Pompeji veranderde ons beeld van de Oudheid.

Pompeji

In 1748 werd er begonnen met opgravingen in Pompeji door Roque Joaquín de Alcubierre en zijn team. Ze hoopten beelden, munten en andere begerenswaardige objecten te vinden die gaten in onze kennis van de oudheid zouden kunnen vullen. En een gat werd zeker gevonden; een stenen plaquette van een mannelijk geslachtsdeel kwam uit de bodem zetten. En dat was niet alles, er werden ook wandschilderingen gevonden waarop duidelijke afbeeldingen te zien waren van mensen die de liefde bedreven. Tijd om eens nader te bestuderen.

Ongeloof

Aanvankelijk werd de vondst geïrriteerd ontvangen. Dit sloot niet aan bij ons beeld van de oudheid en daarbij waren veel van de afbeeldingen ronduit aanstootgevend. De penissen waren enorm en de vrouwen erg flexibel, daarbij werd de actie geenszins verhuld. Wanneer de Oostenrijkse keizer Frans I het museum in Napels bezoekt waar de vondsten tentoongesteld worden, sommeert hij de curator de stukken in een geheim kabinet op te bergen, het Gainetto Segreto, zodat alleen mensen met de ‘juiste’ leeftijd het zouden kunnen bezichtigen.

De Romeinen en seks

Romeinen hebben nooit moeilijk gedaan over hun seksuele moraal. Zij keken zowat alles af van de Grieken (de Hellenistische wereld), omdat de Grieken de elite vormde in hun ogen, zij bepaalden wat modern was. Zo namen de Romeinen de vrije omgang met seks over, en dan voornamelijk de mannen. Zo was het rond het jaar nul redelijk gewoon dat een getrouwde man de prostitutie bezocht. Het binnengaan van een bordeel kon destijds nog zonder schaamrood op de kaken, niemand keek er vreemd van op. Nu moet daar wel eerlijk bijgezegd worden dat bordeelbezoek geen probleem vormde omdat de dames die daar werkzaam waren als eerloos werden beschouwd. Een unieke vondst in Pompeji betrof het aantreffen van een heuse parenclub (we hebben geen bewijs dat die elders in Rome ook bestonden, noch kunnen we aantonen dat ze er niet waren). De schilderingen op de muur laten volledig onbetwist wat de bezoekers kwamen doen in het Freudenhaus, allerhande standjes staan afgebeeld; achterlangs, voorlangs, liggend, staand en op de zij. Deze afbeeldingen zijn trouwens niet uniek, zij zijn teruggevonden op allerlei plaatsen in Rome en Griekenland. Het enige wat slechts spaarzaam is teruggevonden, zijn afbeeldingen van orale seks. De seks in zo’n bordeel duurde vermoedelijk rond de tien minuten; daarna kwam de volgende klant.

Ook in de literatuur vinden we genoeg aanwijzingen die aantonen dat over seks niet moeilijk werd gedaan. Nemen de Ovidius Ars Amatoria (de kunst van de liefde), dan lezen we ‘Wat lust oplevert, zijn luide zuchten uit de monden.’ In Metamorphosen raadt hij overigens wel aan niet teveel licht de slaapkamer in te laten komen, anders zou je alle onvolmaaktheden van het lichaam kunnen zien… Augustus heeft zonder succes geprobeerd de boeken van Ovidius en anderen aan banden te leggen, omdat de vrije moraal wellicht erg ver ging.

Machocultuur?

Een zeer prominent aanwezig object in de Griekse en Romeinse wereld is het mannelijk geslacht, vaak even groot afgebeeld als de drager zelf. De penis stond voor daadkracht, moed en slagvaardigheid. Priapus, de vruchtbaarheidsgod, was dan ook uitgerust met een meer dan gewone (en wenselijke?) lengte.

Deze trend en cultuuruiting werd gedurende de achttiende en negentiende eeuw evenzeer betwist als in de Oudheid zelf. De vraag bleef (en blijft) was de kunstenaar nou wel mag tonen en wat hij voor de lieve vrede beter achterwege zou kunnen laten. Met de instelling van het christendom als staatsreligie won de preutsheid het van de open moraal. Seksualiteit was nu alleen nog bestemd voor voortplanting, aldus de orthodoxie. Met de komst van de christenen werd orale seks volledig taboe, net als homoseksualiteit wat voorheen nooit een probleem was.

Kanttekeningen

Bij dit verhaal horen meerdere kanttekeningen, die ik u voor de volledigheid toch mee wil geven. De opgravingen hebben afbeeldingen naar boven gebracht uit de gehele oudheid. We kunnen niet zien of dateren hoeveel mensen het gezien hebben, en of er tijdens bepaalde tijden wellicht een doek voorgehangen is. Daarnaast had seksualiteit in de Oudheid een zeer belangrijk doel: Het promoten van de vruchtbaarheid. Dit was nodig om de bevolkingstand op peil te houden. Vandaar dat alle geslachten vergroot zijn weergegeven en vrouwen meestal heupen hebben met een absurde omvang. Desalniettemin valt niet te ontkennen dat de seksuele moraal in de Oudheid veel vrijer was dan in enige latere periode, mede vanwege de dominantie van de christelijke kerk die seks en alle uitingen ervan als taboe zag.