Vijftien foute feiten uit de geschiedenis

De mensheid heeft een zeer rijke geschiedenis. Maar wat de geschiedenis ons heeft geleerd is dat overal waar mensen werken, fouten worden gemaakt. Zo zijn er ook ongemerkt steeds meer fouten, misvattingen en halve waarheden in onze geschiedenis geslopen. Soms gebeurde dit per ongeluk omdat er iemand niet zat op te letten, het wellicht niet helemaal goed begreep of het niet goed had onthouden. Soms was het omdat de taal een barrière bleek te zijn, maar het kwam ook voor dat het bewust werd gedaan om mensen te misleiden en de geschiedenis naar eigen hand te zetten. In dit artikel zullen we vijftien van de meest bekende geschiedenis-weetjes uit de doeken doen.

Misvattingen

Je kunt deze lijst op verschillende manieren gebruiken. Bijvoorbeeld om je kennis te verbreden, je geschiedenis leraar in te palmen, misvattingen van anderen te corrigeren of gewoon als leuke weetjes voor op een verjaardag. Hoe je het ook brengt, mensen zullen versteld hoe anders de geschiedenis eigenlijk soms in elkaar zit dan dat we vaak denken.

±2000 BC De doedelzak komt uit Schotland

Als iemand gevraagd wordt waar de doedelzak vandaan komt, zal steevast Schotland genoemd worden. Dit is echter onjuist. Aangenomen wordt dat de doedelzak ongeveer twee eeuwen voor het begin van onze jaartelling is ontstaan in het Indus-gebied (het huidige India en Pakistan) en door veldtochten is verspreid over het Midden-Oosten en later Europa. Doordat de doedelzak zo over de wereld verspreid raakte ontstonden er vele verschillende varianten. De bekendste is de Schotse doedelzak dat vanwege het harde geluid werd ingezet tijdens oorlogsvoering. De Schotse doedelzak is zo bekend doordat het instrument tot op de dag van vandaag een belangrijk onderdeel is van de Schotse militaire muziekkorpsen.

±300 BC De Kolossus van Rhodos stond wijdbeens over de de haveningang van Rhodos

Het verhaal gaat dat de Kolossus van Rhodos rond 300 voor Christus gebouwd zou zijn en de haveningang van Rhodos overkoepelde. Men zou enkel de haven in en uit gekund hebben door tussen zijn benen door te varen. Het verhaal staat echter ter discussie aangezien er nogal wat haken en ogen aan zitten. Zo zou de vermeende hoogte van het beeld niet in verhouding staan met de breedte van de ingang van de haven. Ook zouden de voornamelijk wat grotere schepen teveel hinder van zo’n overkoepelde ingang ondervinden. Het beeld, dat overigens vervaardigd was uit koper, zou een aantal decennia na de bouw alweer ingestort zijn tijdens een zware aardbeving. Vele eeuwen later zouden veroveraars de brokstukken hebben buitgemaakt en weggevoerd hebben naar het Midden-Oosten. Wat er daarna met de brokstukken is gebeurd is verder niet bekend.

±700 BC Griekse en Romeinse beelden waren altijd wit

Wanneer iemand spreekt over Griekse of Romeinse beeldhouwkunst denken de meeste mensen direct aan de prachtige levensgrote witte marmeren beelden en bustes. Maar in tegenstelling tot wat iedereen denkt waren deze beelden niet altijd wit. De beelden werden namelijk nadat ze gemaakt waren vaak prachtig beschilderd en versiert. Dat wij voornamelijk alleen de witte beelden kennen komt doordat de verf in de loop der tijd is vergaan. Toen veel beelden werden ontdekt vond men de kleuren daarnaast van weinig belang – dit was ondergeschikt aan de schoonheid van het beeld zelf. Daarbij was het zeer lastig de kleuren überhaupt te kunnen bepalen. Met de technologische ontwikkelingen van vandaag de dag kunnen we wel redelijk nauwkeurig vaststellen welke kleur een onderdeel van een sculptuur had. Dit kan dankzij het onderzoeken van kleine pigment-resten die zich in de beelden vastgezet hebben. Naast geverfd te zijn zouden ook veel beelden met sieraden en accessoires versierd zijn geweest, dit is namelijk te zien aan speciale bevestigingspunten op veel beelden.

±800 - ±1000 Helmen van Vikingen hadden hoorns of vleugels

Op veel tekeningen, prenten en schilderingen bevatten de helmen en hoofddeksels van vikingkrijgers grote afschrikwekkende hoorns of statige vleugel-achtige ornamenten. Dit is historisch onjuist omdat er geen authentieke vikinghelmen bekend zijn die hoorns of vleugels bevatten. De mogelijkheid bestaat dat tijdens speciale rituelen hoofddeksels met ornamenten werden gedragen, maar hiervoor is geen sluitend bewijs beschikbaar.

1274 Marco Polo introduceerde spaghetti in Italië

Het verhaal gaat dat Marco Polo na zijn expeditie naar China eind 13e eeuw spaghetti introduceerde in de Italiaanse keuken. Het klopt dat toen Marco Polo in 1274 in China arriveerde de Chinezen zeer gespecialiseerd waren in het maken van pasta’s en hij hier veel kennis over heeft opgedaan. Door een verwijzing in een van zijn boeken naar een soortgelijke pasta die hij at na thuiskomst in Italië is het geloof ontstaan dat Marco Polo dit heeft geïntroduceerd. Echter zijn er aanwijzingen dat pasta’s al honderden jaren eerder bekend waren in Italië en omringende landen. Naast beschrijvingen van vroege onderzoekers wijzen ook de afkomst van planten en gewassen op het feit dat pasta’s al ver voor Marco Polo’s reis bekend waren. Wel lijkt de populariteit van pasta’s na Marco Polo’s reizen te zijn toegenomen.

±1500 Columbus dacht als eerste dat de aarde een bol was

In het algemeen wordt aangenomen dat de mensen vóór de eerste ontdekkingsreizen nog dachten dat de wereld plat was, en dat Columbus een van de eerste was die uitging van een ronde aarde. Ondanks dat dit in vele geschiedenisboeken is opgenomen, is dit historisch gezien echter een achterhaald idee. In de 6e eeuw voor Christus stelde Pythagoras namelijk al dat de aarde en andere planeten bollen moesten zijn. Onder andere Plato (5e eeuw voor Christus) en Aristoteles (4e eeuw voor Christus) gingen mee in deze theorie. Eratosthenes deed in de 3e eeuw voor Christus zelfs al een verbazingwekkend goede poging de omtrek van de aarde te berekenen. Het idee van een platte aarde is voornamelijk afkomstig van de kerkelijke gemeenschap uit de 3e eeuw na Christus, omdat een bolvormige aarde niet zou stroken met de opvattingen uit de bijbel. Ook een omgekeerde zwaartekracht zorgde voor verwarring en ongeloof over een ronde aarde. Met de opkomst van de Renaissance en toenemende astronomische kennis in de 12e eeuw na Christus zwakte de opvatting van een platte aarde echter weer af en stapte iedereen weer over naar het idee van een bolvormige aarde.

±1500 - ±1856 Kapers waren piraten

Piraten en zeerovers plunderden schepen om in hun onderhoud te voorzien voor zelfverrijking. Kapers deden in principe hetzelfde werk, maar dan niet voor zichzelf maar een opdrachtgever, vaak de overheid van een land. Kapers hadden zogenoemde “Kaperbrieven”, die als een soort van contract dienden tussen de kapers en de overheid. Kapers kregen hiermee toestemming om vijandige schepen aan te vallen zonder het risico te lopen bestraft te worden door de overheid van het land waar ze voor werkten. Als ze werden verslagen door een ander land liepen ze echter wel het risico om als piraat gestraft te worden – hierop stond meestal de doodstraf. De buit die de kapers binnenhaalden gingen vaak voor een groot gedeelte rechtstreeks de staatskas van de opdrachtgevende overheid in. Ondanks dat ze dus in principe hetzelfde werk deden, waren kapers dus geen echte piraten.

1517 Maarten Luther spijkerde zijn 95 stellingen op de deur van de kerk

Het is waar dat Luther 95 stellingen schreef om misstanden binnen de kerk aan de kaak te stellen. Er is echter geen sluitend bewijs dat hij ze daadwerkelijk aan de kerkdeur nagelde. Luther zou namelijk de documenten met zijn stellingen eerst naar de plaatselijke bisschop hebben gestuurd, en kort daarna naar de aartsbisschop zodat ze hun mening hierover konden geven. Er zijn brieven bewaard gebleven waaruit zou blijken dat Luther niet in confrontatie wilde komen met de kerk, maar slechts de situatie wilde verhelderen en de misstanden uit de doeken te doen. Door de stellingen op de deur van de kerk te timmeren zou er juist onrust binnen de kerk kunnen ontstaan, iets wat Luther juist wilde voorkomen.

1769 - 1821 Napoleon’s rechterarm was korter

Op vele schilderijen staat Napoleon Bonaparte afgebeeld met zijn rechterhand in zijn jas. Er zijn vele theorieën over waarom hij dat deed. Een vaak gehoorde theorie is dat Napoleon’s rechterarm korter zou zijn dan zijn linker, en hij met deze houding het verschil probeerde te verbergen. Dit is echter zeer onlogisch aangezien de schilders vaak in opdracht van Napoleon werkten, en hier makkelijk rekening mee hadden kunnen houden door het iets aanpassen of te compenseren. Het is aannemelijker dat deze houding als “statig” of “chique” gezien werd, omdat er ook schilderijen bekend zijn waarop personen in deze houding zijn afgebeeld ver voor de geboorte van Napoleon.

1789 De Bastille werd bestormd

Het begin van de Franse revolutie wordt in vele boeken aangeduid met de bestorming van de Bastille Saint-Aintoine in Parijs op 14 juli 1789. Volgens de verhalen heeft een grote groep burgers op heldhaftige wijze een zwaar gebarricadeerd fort in zeer korte tijd kunnen veroveren en de gevangenen in het fort bevrijd. De realiteit is echter beduidend minder heldhaftig. Onder de bevolking groeide namelijk het idee dat er een aanval op handen zou zijn waarvoor mensen wapens nodig dachten te hebben om zich te kunnen verdedigen. Een aantal vertegenwoordigers van de bevolking gingen dan ook onderhandelen met de staf van de Bastille, dat overigens wegens de hoge kosten op het punt stond gesloopt te worden, over de overdracht van wapens en munitie. Door ongeduld en verwarring onder de toegestroomde burgers werden er een aantal schoten gelost waardoor de boze menigte het hof van de Bastille op renden. Bij het gebrek aan mankracht en het zicht op een wederzijds bloedbad gaf de leiding van de Bastille zich niet al te lange tijd daarna over en opende de poorten, ondanks dat hun voorwaarden voor de overgave niet geaccepteerd werden.

1811 Gekke en humoristische achternamen danken we aan Napoleon

We kennen vele gekke achternamen, maar in tegenstelling tot wat veel mensen denken hebben we die niet te danken aan de achternamenregistratie van Napoleon. Onder Napoleon begon in 1811 de zogenoemde persoonsregistratie; vanaf dat moment moest iedere geboorte, elk huwelijk en ieder overlijden gemeld en geregistreerd worden om de bevolking beter te kunnen handhaven. Voor deze registratie werd iedereen de mogelijkheid gegeven zijn of haar achternaam te registreren. Volgens vele verhalen vond een groot deel van de bevolking dit maar onzin, en koos opzettelijk de meest vreemde namen om het bewind van Napoleon een hak te zetten. Historisch gezien klopt dit echter niet, omdat vrijwel alle “gekke” of humoristische namen terug te voeren zijn op verbasteringen van woorden, beroepen of bijnamen die al ver voor de komst van Napoleon bekend waren. Familienamen werden namelijk wegens de toenemende bevolkingsgroei al sinds de middeleeuwen gebruikt – de registratie was dus in principe alleen een vastlegging van de bestaande situatie.

±1850 – ±1900 Alle cowboys hadden revolvers

In de bloeitijd van de echte cowboys, de tweede helft van de 19e eeuw, waren de cowboys letterlijk “koeien-jongens”. Ze zorgden er voor dat grote kuddes vee in bedwang gehouden werd en dreven het vee op tussen verschillende landgoederen of naar stations om het vee in treinwagons te laden. Hiervoor werd voornamelijk een lasso gebruikt, en geen revolvers of pistolen. Daarnaast waren vuurwapens niet goedkoop, en ook munitie was behoorlijk aan de prijs. Naast de hoge kosten voor munitie was oefenen met schieten in de baas zijn tijd ook geen optie, dus de cowboys die wel een handvuurwapen tot hun beschikking hadden konden hier vaak niet extreem goed mee over weg.

1858 “Big Ben” is de naam van de klokkentoren van Palace of Westminster

Wanneer men spreekt over de “Big Ben” weet iedereen welke toren bedoeld wordt. Echter is “Big Ben” niet de naam van de toren, dat is namelijk St. Stephen’s Tower. Mensen die dat weten zullen zeggen dat Big Ben de naam van de klok in de toren is, maar ook dat klopt niet. De klok zelf heet namelijk de “Great Clock of Westminster”. De naam “Big Ben” is gegeven als bijnaam aan de grote bel in de top van de toren. De officiële naam is overigens de “Great Bell of Westminster”, de bijnaam is waarschijnlijk een verwijzing naar Sir Benjamin Hall die nauw betrokken was bij de bouw van de toren en de plaatsing van de bel.

1945 Op 5 mei werd Nederland bevrijd

De Duitse admiraal Hans-Georg Von Friedeburg gaf op 4 mei aan te capituleren. De capitulatie zou de eerstvolgende dag, 5 mei, van kracht worden. Op 5 mei zou de Duitse opperbevelhebber Johannes Blaskowitz in Hotel De Wereld in Wageningen de voorwaarden van de capitulatie ondertekenen. Blaskowitz vroeg echter bedenktijd, waardoor de voorwaarden van de capitulatie uiteindelijk pas op 6 mei werden ondertekend in een boerderij even buiten Wageningen.

1969 Neil Armstrong’s eerste zin op de maan bevatte een fout

Er bestaat veel discussie over de wel of niet foutieve uitspraak van Neil Armstrong wanneer hij de legendarische zin “That's one small step for a man, one giant leap for mankind” uitspreekt op het moment dat hij op 21 juli 1969 als eerste mens voet op de maan zet. Op de geluidsopname is namelijk het woordje “a” (in het Nederlands “een”) niet hoorbaar, waardoor de zin vertaald wordt naar “Dat is een kleine stap voor de mens, (maar) een grote stap voor de mensheid” – een relatief onlogische, dubbelzinnige zin. Velen zeggen dat Armstrong bijvoorbeeld door de zenuwen of de spanning het woord vergeet uit te spreken, anderen zijn van mening dat hij het wel degelijk, doch snel, uitsprak maar de geluidsoverdracht in 1969 niet voldoende was om het te registreren. Recente analyse van het geluidsfragment heeft echter uitgewezen dat de beroemde “a” wel degelijk is uitgesproken en overgedragen is, maar slechts minder dan 40 milliseconde duurde en daardoor onhoorbaar was.