Mummie, een magisch historisch medicijn

Geneeskrachtige middelen uit het verleden. Ge kunt het zo gek niet bedenken, of het is ooit in de geneeskunde in gebruik geweest. Zo leefde de gedachte dat de levenskracht van een mens vergroot werd door het nuttigen van geconserveerde lijken, mummies genaamd.

Het woord mummie of mumia

Het woord komt waarschijnlijk van het Arabisch mum, en betekent „was" maar zou volgens sommigen ook afgeleid kunnen zijn van amomum, een parfum. Het Perzisch woord mumiya betekent „bitumen" of „mineraal pik" Mummie of mumia wordt nu vooral gebruikt in de betekenis van „gebalsemd of geparfumeerd lichaam"

Conserveermiddelen

Om lijken te bewaren moesten natuurlijk conserveermiddelen gebruikt worden, dat waren volgens de klassieke auteurs uit de Oudheid en volgens scheikundige analyses aluin, bijenwas, bitumen of asfalt, cederolie (jeneverbes) maar ook cassia, kaneel en andere specerijen werden gebruikt. Verder ook houtteer, houtpik, harsen en gomharsen o.a. myrrhe.

Mummies uit Egypte en anderen

Oorspronkelijk werden alleen oude mummies uit Egypte gebruikt. Deze waren vrij kostbaar en vrijwel alleen beschikbaar voor hooggeplaatste personen. Frans I, koning van Frankrijk in de 16de eeuw, droeg altijd een mengsel van mummie en rabarber bij zich. Bij een ongeval kon hij dit meteen innemen.

Later gingen apothekers zelf nieuwe lijken balsemen om goedkoper 'medisch materiaal' te bekomen. De schaarste van het materiaal gaf aanleiding tot vreemde activiteiten. Zo verhaalt de chirurg Ambroise paré (1510-1590) van een Jood uit Alexandrie die een huis vol mummies had, waarbij de lijken op elkaar lagen gestapeld. Op de vraag van Guy de la Fontaine (1564) of dat oude Egyptische mummies waren, ant­woordde de Jood: 'datter nog gheen vier jaar gheleden en was, dat alle dese lichamen noch geleefd hadden en dattet lichamen van slaven ende van anderen waren, die hij selve also beryt hadde' (geciteerd door Van Andel, 1928). Overigens beschrijft Paré dat men ook in Frankrijk fabrikanten van mummies aantrof die 's nachts de misdadigers van de galg halen, hen van hersenen en ingewanden ontdoen en daarna met pek (asfalt) volgieten en dan enige maanden laten staan tot de lichamen met pek verzadigd zijn.'

Bereiding en geneeskracht van mummies

Men verwachtte de meeste geneeskracht van door ge­weld omgebrachte jonge mannen, maagden en ongeboren kinderen. Crollius (1580-1609) gaf het volgende recept voor het vervaardigen van een mummie: 'Neem een jonge krachtige man die men, nadat hij is terecht gesteld klein snijdt en verpulvert. Bestrooi hem dan met alöe en laat hem in brandewijn weken'. Het met aromatische stoffen doortrokken mummievlees werd als een kostbaar geneesmiddel beschouwd dat bij allerlei kwalen, met name bij inwendige aandoeningen, genezing kon geven. Dit was eeuwenlang een erkende en een gangbare therapie. Het was niet alleen de levenskracht die men door het innemen van de mummie vergrootte. ook de conserverende krachten van het pek, waarmee de lijken waren verzadigd, werd als geneeskrachtig beschouwd. Het waren dan ook eerder de myrrhe en andere kruidenaftreksels in de zwachtels van de mummies die mogelijk de voornaamste geneeskrachtige werking hadden. Bij het medicinaal voorschrijven van deze 'mummie-lappen' hadden de middeleeuwers de magie van de mummie op het oog, maar het was dus waarschijnlijk de gunstige werking van de mirre en andere natuurproducten die de geneeskracht veroorzaakte.

Mummie in de apotheek

Mummie als medicijn was nog tot in de 19de eeuw in gebruik. Nog in 1808 kreeg de koningin van Engeland een mummie ten geschenke. Ook in de Nederlandse apotheken was mummie te koop. Soms trof men bij apothekers hele armen of benen aan die met pek waren gebalsemd. Een Neder­landse apotheker verklaart in De Navorscher (1851) dat dit geneesmiddel nog geregeld werd gevraagd. Halver­wege de achttiende eeuw wordt het uit de rij der offi­ciële geneesmiddelen geschrapt. Van Andel schrijft dat de mummie Aegyptica in 1906 in Duitsland nog voor 20 mark per kilo in de groothandel verkrijgbaar was.

Voor zover ik weet worden er nu geen geneeskrachtige mummies meer verhandeld, toch is er nog enige verwantschap met sommige gebruiken in Afrikaanse en Aziatische landen, zoals het gebruik van dierlijke producten bijvoorbeeld neus-hoorn en testikels om de vitaliteit te verhogen. Of het gebruik in Europa van organotherapie en enzymatische verjongingsproducten.