Wilhelmina van Pruisen (1774-1837), koningin der Nederlanden

Frederica Louisa Wilhelmina was sinds haar geboorte prinses van Pruisen en groeide op aan het koninklijk hof van haar ouders in de Duitse steden Postdam en Berlijn. Op zeventienjarige leeftijd werd zij uitgehuwelijkt aan haar neef, Willem Frederik van Oranje-Nassau, die haar in het jaar 1815 koningin der Nederlanden zou maken. Voor het zover was moest Wilhelmina nog diverse ontberingen doorstaan. Zo moest ze in het holst van de nacht naar Engeland vluchten en werd enige tijd later gedwongen om op de vlucht te slaan voor de troepen van de Franse generaal Napoleon. Na de kroning van haar man tot koning van de Nederlanden brak er voor Wilhelmina een periode aan waarin ze het was rustiger aan kon gaan doen.

Inhoud

• Familie van Pruisen
• Verbanning
• Onzekere toekomst
• Soeverein Vorst der Nederlanden
• Nagedachtenis

Familie van Pruisen

Frederica Louisa Wilhelmina - roepnaam Wilhelmina - werd geboren op 18 november 1774 in de Duitse stad Postdam. Wilhelmina was het derde kind van de Pruisische koning, Frederik Willem II (1744-1797), en zijn vrouw, koningin Frederika Louisa van Hessen-Darmstadt (1751-1805). In de jaren voor de geboorte van Wilhelmina had moeder Frederika al het leven geschonken aan haar twee oudere broers, Frederik Willem (1770-1840) en Lodewijk (1773-1796), en na Wilhelmina werd het gezin nog uitgebreid met de komst van Augusta (1780-1841), Hendrik (1781-1846) en Willem (1783-1851). Aangezien Wilhelmina de oudste dochter was kreeg ze direct na haar geboorte de titel van prinses van Pruisen en haar oudere broer Frederik Willem was de eerste in lijn voor het opvolgen van de Pruisische troon.

Jeugd Wilhelmina

Over Wilhelmina's jeugd was niet zo heel veel bekend, behalve dat haar opvoeding zeer streng was. Aangezien Wilhelmina's oudoom, de voormalig koning van Pruisen Frederik de Grote (1712-1786), zich zeer verantwoordelijk voelde voor zijn familie zag hij er op toe dat Wilhelmina en haar broers en zus een goede en uitgebreide opleiding kregen. Voor Wilhelmina betekende dit dat haar dagen werden gevuld met taallessen, leren handwerken en schilderen en met name voor de schilderkunst bleek Wilhelmina zeer veel aanleg te hebben. Volgens bronnen aan het Pruisische Hof stond Wilhelmina, door haar familie liefkozend 'Mimi' genoemd, al op jonge leeftijd bekend om haar schoonheid en lieflijke karakter en werd dan ook gezien als een aantrekkelijke huwelijkskandidaat.

Huwelijk

Op zestienjarige leeftijd werd Wilhelmina door haar ouders uitgehuwelijkt aan haar neef, Willem Frederik van Oranje-Nassau (1772-1843), de toekomstige prins van Oranje, vorst van Nassau-Dietz en erfstadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Willem Frederik was de zoon van de huidige erfstadhouder van de Nederlanden, Willem V van Oranje-Nassau (1748-1806), en zijn vrouw, de Engelse Princess Royal, Anna van Hannover (1709-1759), maar de familie van Oranje-Nassau stond op dat moment onder grote druk. Om de macht van de familie in de Nederlanden weer te vergroten waren beide families het eens geworden om hun kinderen, Willem Frederik en Wilhelmina, met elkaar te laten trouwen. Waar Willem Frederik als man nog enige stem had gehad in zijn eigen huwelijk, had Wilhelmina als vrouw dit niet en ze ontmoette haar aanstaande man dan ook voor het eerst bij het altaar om hem haar jawoord te geven.

Verbanning

Op 1 oktober 1791 werd het huwelijk tussen Willem Frederik van Oranje-Nassau en Wilhelmina van Pruisen voltrokken in de Duitse stad Berlijn en om de verbintenis te vieren werd er zeventien (!) dagen lang feest gevierd. Na afloop van de festiviteiten vertrokken Willem Frederik en Wilhelmina naar de Nederlanden waar ze hun intrek namen in paleis Noordeinde in de Hollandse stad Den Haag. Ondanks dat het huwelijk was gearrangeerd konden Willem Frederik en Wilhelmina het best goed met elkaar vinden en ze wisten dan ook al redelijk snel een vriendschappelijke band met elkaar op te bouwen. Wel viel het Wilhelmina erg zwaar dat haar man zo weinig thuis was vanwege de vele verplichtingen die zijn toekomstige taak met zich meebracht en ze kon de eerste maanden in de Nederlanden dan ook maar moeilijk wennen. Ruim een jaar na hun huwelijk schonk Wilhelmina het leven aan een gezonde zoon en wettelijk opvolger die de naam Willem Frederik George Lodewijk (1792-1849) kreeg en de geschiedenisboeken zou ingaan als koning Willem II.

Op de vlucht

Net toen Wilhelmina haar draai een beetje begon te vinden nam de onrust in het Hollandse gewest in hoog tempo toe en de tegenstanders (de patriotten genoemd) van het stadhouderschap en de familie van Oranje-Nassau kwamen massaal in opstand. Schoonvader Willem V wist de opstand in eerste instantie neer te slaan waardoor zijn tegenstanders werden gedwongen te vluchtten naar Frankrijk. Maar toen zij met hulp van de Fransen een nieuwe poging deden om stadhouder Willem V van zijn troon te werpen werd de situatie in Holland onveilig. Met name Wilhelmina trok zich de spanningen erg aan en aangezien ze zwanger was van haar tweede kind besloot haar man, Willem Frederik, om haar te verhuizen naar het rustiger gelegen paleis Soestdijk. Dat de bedreigingen en spanningen Wilhelmina niet in de koude kleren waren gaan zitten bleek wel toen ze enkele weken na haar aankomst op Soestdijk een miskraam kreeg.

Engeland en Duitsland

Terwijl Wilhelmina herstellende was van haar miskraam liep de situatie in Holland volledig uit de hand en de Fransen wisten de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ten val te brengen. Aangezien de leden van de familie van Oranje-Nassau hun leven niet langer meer zeker waren vluchtten ze in januari 1795 per schip naar Engeland. Daar aangekomen werd de gehele familie opgevangen door de Engelse koning George III (1738-1820), maar in april 1796 besloten Willem Frederik en Wilhelmina te verhuizen naar Wilhelmina's ouders in Berlijn. Aan het Pruisische Hof probeerde Wilhelmina tot rust te komen en tegen alle verwachtingen in schonk ze het leven aan een gezonde zoon die de naam Willem Frederik Karel - roepnaam Frits - (1797-1881) kreeg. Terwijl Willem Frederik en zijn vader bleven vechten voor hun bezittingen in de Nederlanden schonk Wilhelmina in 1800 opnieuw het leven aan een gezond kindje, een meisje, die de naam Wilhelmina Frederika Louise Paulina Charlotte - roepnaam Paulina - (1800-1806) - kreeg.

Onzekere toekomst

Waar de familie van Oranje-Nassau volledig berooid de Nederlanden was ontvlucht begon vanaf het jaar 1800 het tij te keren. Willem Frederik en zijn vader hadden compensatie gekregen voor het verlies van hun Nederlandse bezittingen en Willem V was in het bezit gekomen van een aantal landgoederen in Duitsland. Om zijn zoon en schoondochter de kans te geven een eigen leven te leiden kregen zij het landgoed Fulda, gelegen in de Duitse deelstaat Hessen, van hem in bruikleen waarna zij als vorst en vorstin van Fulda konden toetreden tot de Duitse adel. Helaas weigerde Willem Frederik om toe te treden tot de Duitse Rijnbond: een confederatie van zestien Duitse staten die onder leiding stonden van de Franse generaal Napoleon Bonaparte (1769-1821), en raakte hierdoor het landgoed in 1806 weer kwijt. Tot overmaat van ramp had Wilhelmina op 30 augustus dat jaar ook nog een miskraam gehad en terwijl zij nog herstellende was moest ze vluchtte voor de Franse troepen die Fulda in kwamen nemen.

Scheiding

Gedurende haar vlucht werd haar dochtertje Paulina ernstig ziek en in december dat jaar overleed de kleine meid op zes jarige leeftijd. Het verlies van nog een kind maakte dat Wilhelmina bijna haar verstand verloor en haar hofdames vreesden voor haar gezondheid. Inmiddels bleek de Franse generaal Napoleon Bonaparte niet te stoppen en hij had inmiddels ook Pruisen in handen gekregen en mede hierdoor de hand in het gaan en staan van de leden van de koninklijke familie. Wilhelmina moest toestemming vragen aan Napoleon in eigen persoon om naar Berlijn te reizen waar ze na aankomst haar intrek nam bij haar familie die daar in ballingschap werd gehouden. Gedurende haar vlucht en het overlijden van haar dochter was Willem Frederik aan het strijden geweest in de Nederlanden en pas nadat zijn vrouw veilig was aangekomen in Berlijn, kreeg hij toestemming om haar te bezoeken. Na zijn eerste bezoek besloot Willem Frederik om hun oudste zoon, Willem II, mee te nemen naar Engeland, iets waar Wilhelmina het niet volledig mee eens was. Gezien alle ontberingen die ze had moeten doorstaan wilde ze haar kinderen het liefst zo dicht mogelijk bij zich houden maar voor de toekomst van Willem II besloot ze hem toch met zijn vader mee te laten gaan.

Toekomst in Polen?

In de jaren 1806 tot en met 1810 verbleef Wilhelmina met haar tweede zoon bij haar familie in Berlijn terwijl haar man, Willem Frederik, met haar oudste zoon in Engeland zat en de scheiding viel Wilhelmina zeer zwaar. Ze was in de loop der jaren veel om haar man gaan geven en vond het moeilijk om het nu zonder zijn aanwezigheid te moesten stellen, mede omdat ze niets wist hoe lang hun scheiding zou duren. Gelukkig was Willem Frederik regelmatig in de gelegenheid om haar te komen bezoeken en als 'gevolg' van één van deze bezoekjes werd in 1810 hun dochter Wilhelmina Frederica Louisa Charlotte Marianne - roepnaam Marianne - (1810-1833) geboren. De geboorte van hun dochter leek Wilhelmina nieuwe energie te geven en met hulp van haar broer besloot ze iets aan de zwakke financiële positie van haar en haar man te doen. Ze kocht - voor een schappelijke prijs - een aantal landgoederen van haar broer, gelegen in de Poolse plaatsen Posen en Silizië, zodat deze in de toekomst als een bron van inkomsten - en eventueel - als veilig onderkomen konden dienen.

Soeverein Vorst der Nederlanden

In het jaar 1813 wist een coalitie bestaande uit de landen Rusland, Oostenrijk, Engeland en Pruisen, de Franse generaal Napoleon te verslaan en na hun overwinning stonden ze voor de moeilijke taak om Napoleon's gebieden weer terug te geven aan de rechtmatige 'eigenaren'. Aangezien Willem Frederik en - zijn inmiddels overleden vader Willem V - altijd waren blijven strijden voor hun Nederlandse bezittingen gingen er in de Nederlanden zelf al snel stemmen op om Willem Frederik te vragen de soevereiniteit van het nieuwe vorstendom op zich te nemen. Met hulp van zijn moeder en diverse trouwe onderdanen lukte het Willem Frederik om terug te keren naar de Nederlanden waarna ook Wilhelmina en haar kinderen direct uit Berlijn vertrokken. In december 1813 werd Willem Frederik officieel gekroond tot soeverein vorst Willem I der Verenigde Nederlanden en in de weken daarna keerden zowel zijn eigen gezin, als zijn moeder en zus, terug naar Den Haag.

Koning en koningin der Nederlanden

In de twee jaar die volgden was Willem Frederik vooral druk bezig met het opbouwen van het nieuwe koninkrijk en op 16 maart 1815 kroonde Willem Frederik zichzelf tot koning Willem I der Verenigde Nederlanden. Aangezien de Nederlanden in die periode nog bestond uit de huidige landen Nederland, België en Luxemburg verbleven Willem I en zijn gezin in de wintermaanden in Den Haag en Brussel en in de zomermaanden op paleis 't Loo of in het Belgische Laken. Met de afscheiding van België in het jaar 1830 kwam er aan al het verplichte reizen een eind en Wilhelmina trok zich terug in Den Haag of in Apeldoorn. Vanaf het jaar 1820 begon ze te kwakkelen met haar gezondheid en begon zich langzaam terug te trekken uit de openbaarheid. Op de keren dat ze zich nog wel onder het volk begaf schrok men van haar broze gezondheid en bleke uiterlijk. In haar laatste jaren hield Wilhelmina zich vooral bezig met liefdadigheid en haar grote liefde voor de schilderskunst en reisde regelmatig naar Berlijn om haar familie daar te bezoeken.

Overlijden

In het voorjaar van 1837 maakte Wilhelmina voor de laatste keer de reis naar Berlijn om de doop van haar kleinzoon bij te wonen en en in april dat jaar bezocht ze samen met Willem I de Amsterdamse schouwburg. Dat haar gezondheid haar in de steek liet bleek duidelijk uit haar vervallen uiterlijk, gebogen houding en moeilijke tred. In oktober reisde ze voor de laatste keer met haar man mee van Apeldoorn naar Den Haag maar de reis had haar zo uitgeput dat haar gezondheid bij aankomst in Den Haag in hoog tempo achteruit ging. Op 12 oktober 1837 blies koningin Wilhelmina op de leeftijd van 63 jaar haar laatste adem uit terwijl haar man Willem Frederik, haar zonen Willem II en Frederik en haar kleinzoon Willem aan haar bed stonden. Twee weken na haar overlijden werd Wilhelmina bijgezet in de grafkelder van de familie van Oranje-Nassau in de Grote Kerk van Delft.

Nagedachtenis

Koningin Wilhelmina werd herinnerd als een vrouw die innig werd geliefd door haar familie en vrienden en als een vrouw die minder werd geliefd door haar onderdanen. Aangezien Wilhelmina er voor koos om op de achtergrond te blijven had ze nauwelijks contact met mensen buiten haar familie of hofhouding waardoor het Nederlandse volk haar omschreef als kil en afstandelijk. Volgens de personen die dicht bij haar stonden was ze juist het tegenovergestelde en tevens een zeer toegewijde moeder. Ondanks het feit dat Wilhelmina's rol in de Nederlandse geschiedenis op het eerste gezicht niet zo groot was, was zij juist van cruciaal belang voor het voortbestaan van de Oranje-dynastie. Mede door het vermogen en de macht van de familie van Pruisen wisten Willem Frederik en zijn gezin hun periode in ballingschap door te komen en tevens was Wilhelmina ook de vrouw die hem niet één, maar twee opvolgers schonk.

Lees verder

• Dames van Oranje: De dames van het Huis Oranje-Nassau (special)