Prins Filips Willem van Oranje (1554-1618)

Filips Willem van Oranje was niet alleen de oudste zoon van Willem van Oranje, maar vermoedelijk ook de minst bekende van zijn zonen. Na de moord op zijn vader erfde Filips Willem de titel van prins van Oranje, maar werd - in tegenstelling tot zijn vader - geen stadhouder van de gewesten Holland, Zeeland en Utrecht. Omdat Filips Willem aan het hof van de Spaanse koning, Filips II, was opgegroeid besloot de Nederlandse Staten-Generaal om hem te passeren en deze functie aan zijn jongere broer, Maurits van Oranje, toe te kennen.

Inhoud

• Geboorte Filips Willem
• Leven in Spanje
• Eindelijk succes

Geboorte Filips Willem

Filips Willem van Oranje kwam op 19 december 1554 ter wereld op het kasteel van Buren, gelegen in de gelijknamige Nederlandse stad Buren. Filips Willem was het tweede kind, en de eerste zoon, van Willem I van Oranje (1533-1584) en zijn eerste vrouw Anna van Egmont (1533-1558), beter bekend als de gravin van Buren. Ruim een jaar voor de geboorte van Filips Willem had zijn moeder, Anna, al het leven geschonken aan een dochter die de naam Maria (1553-1554) had gekregen, maar het meisje overleed helaas al op jonge leeftijd. Toen Filips Willem twee jaar oud was werd het gezin uitgebreid met de komst van een zusje die (ook) de naam Maria (1556-1616) kreeg. En op vierjarige leeftijd overleed zijn moeder volledig onverwachts waardoor Filips Willem achterbleef met zijn vader en jongere zusje.

Jeugd van Filips Willem

De jeugd van Filips Willem stond vermoedelijk vooral in het teken van de de voortdurende afwezigheid van zijn vader aangezien deze een belangrijke diplomaat was aan het hof van keizer Karel V (1500-1558). Na het aftreden van keizer Karel trad vader Willem in dienst van dienst zoon, Filips II (1527-1598), de toekomstige koning van Spanje en de landheer der Nederlanden, maar de relatie tussen Willem I en zijn werkgever kwam al snel onder druk te staan. Hoe het de kleine Filips Willem en zijn zusje Maria in deze jaren verging is niet duidelijk, want Filips Willem kwam pas weer in beeld toen hij twaalf jaar oud was en werd ontvoerd door Filips II van Spanje. De reden hiervoor was gelegen in het feit dat Willem openlijk kritiek had geuit op het beleid van Filips II en meerdere pogingen had gedaan om een opstand tegen de landheer der Nederlanden te ontketenen. Filips had gereageerd door Willem te laten dagvaarden en al zijn bezittingen in de Nederlanden verbeurt te laten verklaren en het werd Willem duidelijk dat hij moest vluchten.

Ontvoering Filips Willem

Willem vluchtte met zijn gezin naar de Duitse stad Dillenburg alleen zijn oudste zoon, Filips Willem, ging niet met hen mee. Aangezien Filips Willem op dat moment studeerde aan de Universiteit van Leuven leek het Willem verstandiger om zijn zoon achter te laten mede ook omdat hij dacht dat zijn zoon op de Universiteit veilig zou zijn. Helaas bleek niets minder waar want op 14 februari 1568 verschenen de Spaanse troepen van koning Filips II voor de poorten van de Universiteit. Onder luid protest van de rector magnificus (hoogleraar-directeur) van de Universiteit namen de Spaans soldaten Filips Willem gevangen en brachten hem naar huis zodat hij wat spullen kon pakken. Twee dagen later werd hij door de Spaanse soldaten op een boot naar Spanje gezet om de aankomende tijd in Spanje door te brengen.

Leven in Spanje

Koning Filips wilde de jonge Filips Willem zo lang mogelijk bij zijn familie weg houden zodat de jongen zijn afkomst en zijn geboorteland zou vergeten en liet hem daarom zijn studie af maken aan de Universiteit van Alcalá de Henares. Ook werd Filips Willem gedwongen om afstand te nemen van zijn protestantse geloof en zich te bekeren tot het katholicisme, maar beide plannen lukten maar ten delen. Filips Willem bleef in het geheim contact onderhouden met zijn familie, en dan met name met zijn vader, en vergat zijn Nederlandse wortels niet. Wel deed hij zijn uiterste best op school en sprak dan ook meerdere talen, zoals Latijn, Spaans, Frans, Duits, Italiaans en Nederlands, vloeiend. Na het voltooien van zijn studie werd Filips Willem ondergebracht in het kasteel van Arévalo, maar aangezien dit al in de twaalfde eeuw was gebouwd, was het er weinig comfortabel. Hoe Filips Willem zijn dagen hier precies sleet, is onbekend, maar wel is duidelijk dat hij niet als een gevangene werd behandeld. Wel werd hij door koning Filips en zijn vertrouwelingen ver weg gehouden van alles dat met politiek of het bestuur van Spanje of de Nederlanden te maken had.

Nederlander in hart en nieren

Hoewel koning Filips meerdere pogingen ondernam om de banden tussen Filips Willem en zijn familie te verbreken, slaagde hij hier niet in. Ondanks het contactverbod schreef Filips Willem regelmatig naar zijn familieleden en had ook contact met zijn vader per brief. In plaats van zijn geboorteland te vergeten bewees Filips Willem keer op keer dat hij een Nederlander in hart en nieren was en steunde zijn vader dan ook onvoorwaardelijk in zijn strijd. Toen een Spaanse kapitein Filips Willem het nieuws kwam brengen dat zijn vader was vermoord door Balthasar Gerards (circa 1557-1584), kon deze het niet laten een aantal beledigende opmerkingen te maken. Filips Willem werd hierop zo boos dat hij de kapitein beetpakte en uit het raam gooide, een val die de man niet overleefde. Filips Willem weigerde zich overigens neer te leggen bij zijn gedwongen opsluiting, maar aangezien hij geen eigen inkomen had, had hij de financiële middelen niet om te ontsnappen.

Terug naar Nederland

Na het overlijden van zijn vader erfde Filips Willem niet alleen de titel van prins van Oranje - en het daarbij behorende vorstendom in Frankrijk -, maar werd ook de nieuwe graaf van de stad Buren en kreeg door deze bezittingen eindelijk een eigen inkomen. Na enig overleg met koning Filips besloot deze om Filips Willem in het jaar 1595 met de nieuwe landheer der Nederlanden - Albrecht van Oostenrijk (1559-1621) - mee te laten reizen, zodat hij zijn erfenis in de Nederlanden kon claimen. Maar na aankomst weigerde de Nederlandse Staten-Generaal om Filips Willem toegang te geven tot de Noordelijke Nederlanden, omdat ze hem niet vertrouwden. Filips Willem kon zijn erfenis hierdoor niet claimen en was afhankelijk van de hulp van de nieuwe landheer der Nederlanden. Albrecht besloot Filips Willem een plaats in de Nederlandse Raad van State te geven waarop de State besloten om Filips Willem officieel te erkennen als de prins van Oranje.

Eindelijk succes

In het jaar 1600 wist Filips Willem eindelijk een succesje te boeken toen hij door zijn familieleden werd erkend als erfgenaam en van hen de steden Zichem en Diets in beheer kreeg. In 1602 was Filips Willem in staat om zijn Blijde Intrede in Diest te maken en beloofde de inwoners om de stad te respecteren en de belangen van de inwoners te beschermen. De geestelijkheid en het stadsbestuur van Diest zworen op hun beurt trouw aan hun nieuwe leider; Filips Willem van Oranje. Filips Willems volgende doel was het terug krijgen van het prinsdom Orange van de Franse koning en om dit voor elkaar te krijgen huwde hij het nichtje van de koning, Eleonora van Bourbon-Condé (1587-1619). Het feit dat zij op de dag van hun huwelijk negentien jaar oud, en hij eenenvijftig jaar oud was, duidde erop dat dit puur een verstandshuwelijk was. Vermoedelijk was het enorme leeftijdsverschil ook de reden dat het huwelijk kinderloos bleef.

Broers van Oranje

Filips Willem had voor zijn huwelijk geen toestemming gevraagd aan zijn beschermheer, Albrecht van Oostenrijk, en deze reageerde dan ook weinig enthousiast toen hij het bericht ontving. Nu er een deuk in hun relatie was ontstaan durfde Filips Willems familie het aan om weer toenadering tot hem te zoeken en in 1607 legde Filips Willem - op eigen verzoek- een loyaliteitsverklaring af in de Staten-Generaal. Met deze verklaring wilde Filips Willem duidelijk maken dat hij nog steeds Nederlander was en de Nederlandse Opstand tegen koning Filips II steunde. Naar aanleiding van deze verklaring werd Filips Willem officieel gehuldigd als de graaf van Buren en in het jaar 1608 als de heer van Breda. Bij de huldiging in Breda waren Filips Willems halfbroers, Maurits (1567-1625) en Frederik Hendrik (1584-1647), aanwezig. Een bijzonder moment omdat het voor de eerste keer in hun leven was dat de drie halfbroers samen waren.

Laatste jaren

Nu Filips Willem door de Staten-Generaal werd erkend als officieel erfgenaam van Willem van Oranje betekende dit dat hij ook recht had op de familiebezittingen die waren gelegen in het noorden van de Nederlanden. Omdat deze tot die tijd in bezit waren geweest van Maurits en Frederik Hendrik besloten de drie broers om een 'tractaet van partage' te sluiten. Dit betekende dat de bezittingen van hun vader eerlijk werden verdeeld over de drie broers en aan het jarenlange getouwtrek om Willems erfenis kwam een einde. Lang kon Filips Willem hier echter niet van genieten want op 20 februari 1618 overleed hij volledig onverwachts nadat er een klysmabehandeling verkeerd was uitgevoerd. In zijn testament had Filips Willem laten opnemen dat hij in een aantal plaatsen begraven wilde worden, afhankelijk van welke plaats het dichts bij was als hij overleed en hij werd begraven in de Sint-Sulpitiuskerk te Diest. Al zijn bezittingen en titels liet hij na aan zijn halfbroer, Maurits, en zijn weduwe Eleonora stond met lege handen.