Leo Gestel: veelzijdig modernist

Leo Gestel (Woerden, 22 november 1881 - 26 november 1941, Hilversum) was een Nederlandse kunstschilder. Samen met Jan Sluijters en Piet Mondriaan wordt hij gerekend tot de modernisten. Zij vernieuwden de schilderkunst aan het begin van de twintigste eeuw met opzienbarende werken, fel van kleur, uitbundig en soms provocerend. Behalve als schilder werkte Gestel ook als boekillustrator en maakte hij illustraties voor kranten. Leo Gestel werd 60 jaar en maakte een groot aantal werken. Helaas is een deel daarvan bij een brand verloren gegaan.

Jeugd

Leo Gestel was de zoon van Willem Gestel en Emmetje Scholten. Zijn vader was huisschilder maar ook directeur van de Avondtekenschool in Woerden. Naast zijn vader stimuleerde een oom van Leo, Dimmen Gestel, hem om te gaan tekenen. Na de driejarige HBS ging Leo naar een school voor tekenonderwijs. Later volgde hij ook avondlessen aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten. De naam Leo was niet zijn officiële naam. Eigenlijk heette hij Leendert.

Leo komt van Leonardo da Vinci

Zijn vrienden noemden hem echter - vanwege zijn enorme tekentalent - Leonardo, naar Da Vinci -, wat er toe leidde dat hij de naam Leo aannam. In 1904 ging Leo Gestel werken in een atelier in de Amsterdamse Tweede Jan Steenstraat, de 'Jan Steenzolder'. Uit zijn werk blijkt een zeer veelzijdig talent. Hij doorliep allerlei fasen van ontwikkeling. Zijn vroegste werk is nog traditioneel, zoals de schilders van de Haagse School schilderden. Vervolgens maakte hij werken in de trant van het impressionisme, pointillisme, luminisme, kubisme en expressionisme. Hij kon het allemaal.

Naar de natuur

Leo Gestel leerde tekenen van zijn vader en oom. Dat hij ook lessen aan de Academie had gevolgd blijkt uit zijn gehele oeuvre, maar vooral uit zijn vroege werken. Hij schildert dan nog op een realistische manier. Als model dienen vaak zijn eigen zussen en moeder. Ook schildert hij in de omgeving van zijn woonplaatsen, eerst Woerden, later Amsterdam en Bergen.

Pointillisme

Pointillisme is de schilderstijl waarbij voorstellingen worden weergegeven door een grote hoeveelheid stippen of streepjes naast elkaar. Verf werd niet langer eerst gemengd en vervolgens op het doek aangebracht. Nee, kleuren worden als stippen naast en door elkaar op het doek aangebracht waardoor het optisch zo lijkt dat een nieuwe kleur ontstaat. Zo moest de verf spreken.

Invloed Franse impressionisten

Deze techniek werd voor het eerst toegepast aan het eind van de 19e eeuw, in eerste instantie door de Franse impressionisten. Schilders als Jan Sluijters en Leo Gestel, die op zoek waren naar vernieuwingen in de schilderkunst hebben ook geëxperimenteerd met het pointillisme.

Luminisme

Luminisme is de kunststroming die het accent legt op de weergave van licht(stralen). Het woord lumen (Latijn) betekent licht. Leo Gestel behoorde als kunstenaar tot deze stroming die aan het begin van de twintigste eeuw korte tijd in de mode was. Het luminisme kwam voort uit het pointillisme. Kenmerkend zijn de felle kleuren en de snelle werkwijze. Felle streepjes werden snel op het doek gezet. Zo werd beoogd een stralend lichteffect te creëren. Het luminisme is behalve aan het pointillisme sterk verwant aan het fauvisme. Ook in deze stroming werd met felle kleuren gewerkt.

Fauvisme

Bij de fauvisten gaat het om de inwerking van kleuren op het netvlies. Zij maken gebruik van felle onvermengde kleuren. Tegen deze voor die tijd nieuwe manier van werken ontstond nogal wat weerstand bij de gevestigde orde. De naam fauvisme is terug te voeren op het Franse fauve, dat wild betekent. Zo werden de fauvisten ook gezien, als wilden. Leo Gestel was ook in deze schilderwijze een meester.

Kubisme

In 1914 ging Leo Gestel met zijn vrouw en een bevriend stel naar Mallorca. Beïnvloed door het kubisme van Picasso vervaardigde hij daar prachtige kubistische landschappen in heldere kleuren. De naam kubisme doet al vermoeden dat wij hier te maken hebben met geometrische driedimensionale figuren. De kubisten gaven de werkelijkheid weer, maar wel in de vorm van kubussen, kegels en bollen.

Werken in vlakken

Zo bouwde Gestel landschappen op van gekleurde vlakken. Ook zijn kubistische bloemstillevens zijn prachtig. In sommige van zijn werken is de link met de realiteit bijna helemaal zoek en lijkt er niet meer te zijn dan een bonte verzameling kleurvlakken. Gestel zou echter spoedig weer terugkeren naar een meer realistische manier van werken.

Belgische vluchtelingen

Na zijn terugkeer uit Mallorca in 1914 werkte Gestel in zijn atelier in Amsterdam. Ook verbleef hij regelmatig in het Noord-Hollandse kunstenaarsdorp Bergen. Hier schilderde hij landschappen en bloemstillevens die veel dichter bij de realiteit stonden dan zijn Mallorcaanse werken. Het was oorlogstijd. Van de kleuren van Mallorca was niets meer over.

Sombere kleuren door depressieve periode

Gestel ging werken met donkere kleuren. Wellicht had zijn geestestoestand hier iets mee te maken. Gestel leed aan depressies en maakte een moeilijke periode door. Hij maakte een grote serie tekeningen van Belgische burgers die op de vlucht waren voor de Duitsers. Het betekende een kentering in zijn werkwijze.

Brand

Gestel was een reislustig mens. Hij maakte reizen naar Italië, Duitsland en ook binnen Nederland was hij veel onderweg. Hij werkte veel in Bergen. In 1929 werd door een brand in zijn Amsterdamse atelier een groot deel van zijn werk vernietigd. Hij vestigde zich daarna in Blaricum aan de Atelierweg. In zijn latere pastels en tekeningen is Gestel na veel omzwervingen weer bij het realisme beland. Inmiddels liet zijn gezondheid te wensen over. Hij leed aan een maagkwaal. Gestel werd slechts 60 jaar oud. Gezien zijn leeftijd en de vernietiging van een groot deel van zijn werk is het bijzonder hoeveel werk er van hem is overgebleven.

Lees verder

• Breitner, schilder en fotograaf
• Kees van Dongen, schilder pur sang van vrouwen en vertier
• Kees Verweij, kunstschilder
• De Haagse School: impressionistische schilders in Nederland
• Neo-impressionisme: een omwenteling in de schilderkunst