Han van Meegeren; meestervervalser

Han van Meegeren is een Nederlandse schilder die tegenwoordig voor hoge prijzen verkocht wordt, juist vanwege de vele vervalsingen die hij de wereld in gebracht heeft. Hoewel hij voornamelijk bekend staat voor zijn vervalsingen van Vermeer schilderijen, heeft hij ook andere oude meesters vervalst, zoals Frans Hals. Als meestervervalser staat Han van Meegeren tegenwoordig bekend als de sluwe, bekritiseerde schilder die de critici om de tuin wist te leiden.

Wie was Han van Meegeren

Han van Meegeren, met als volledige naam Henricus Antonius van Meegeren, werd 10 oktober 1889 te Deventer geboren en zou later bekend komen te staan als een van 's werelds beroemdste meestervervalsers. Zijn vervalsingen van oude meesters zoals Vermeer zouden wereldberoemd worden en menig museum sieren; voor sommige schilderijen althans totdat men erachter kwam dat het vervalsingen waren, voor sommige schilderijen misschien nog steeds. 30 december 1947 zou zijn leven teneinde komen

Het vroege leven van Han van Meegeren

Als klein kind had Han van Meegeren al een grote aanleg voor tekenen en schilderen, waarbij hij zelf vanuit zijn interesse deze kwaliteiten verder ontwikkelde. Ook zijn kennis van de grote Nederlandse meesters werd door hem zelf ontwikkeld, waarbij zijn vader, zoals wel vaker voorkwam bij de beroemde schilders van weleer, zoals Edvard Munch, fel gekant was tegen deze kunstzinnige uitingen. Zijn vader zorgde er uiteindelijk ook voor dat Han bouwkunde zou gaan studeren op de Technische Hoogeschool te Delft; deze studie maakte hij echter niet af.

Het begin van de carrière als vervalser

Na het stoppen van de studie bouwkunde, wierp van Meegeren zich volledig op zijn schilderkunsten. Zijn passie lag bij stijl die de oude meesters zoals Rembrandt en Vermeer die beheersten, maar helaas was er in zijn tijd geen vraag naar deze "ouderwetse" manier van schilderen. De moderne kunst was voor Han van Meegeren echter geen optie, hier lag zijn passie niet. Door het afwijzen van de moderne kunst en het schilderen in een eeuwenoude stijl, werd Han van Meegeren regelmatig gekleineerd en afgewezen voor exposities. Om de vele kunstcritici, die hem een hak hadden gezet, terug te pakken besloot Han van Meegeren om hun diep in hun expertise aan te grijpen; hij zou een valse Vermeer maken en hiermee de critici ontmaskeren als valse nietsnutten. Met name een zekere dr. Abraham Bredius zou hieronder moeten lijden, dé specialist in schilderijen van Vermeer.

Om een specialist als dr. Abraham Bredius om de tuin te leiden was er echter meer nodig dan een schilderij in de stijl van Vermeer; het schilderij moest er ook echt uitzien alsof het uit de tijd van Vermeer kwam. Om dit te bereiken, schafte Han van Meegeren een eeuwenoud doek aan en maakte hij zijn eigen verf naar oude recepten en gebruikte hij het soort penselen die Vermeer waarschijnlijk gebruikt had. Na het schilderen gebruikte hij fenolformaldehyde en een verhittingsproces om de verf een oud uiterlijk te geven. Om het craquelé te verkrijgen, dat oude schilderijen kenmerkte, rolde hij het schilderij ergens overheen om de harde verf te doen barsten. Als laatste vulde hij de barsten met inkt om het vuil dat in het craquelé zit te imiteren. Dit hele proces had hij niet overnacht verzonnen, maar was een proces van jaren. Het resultaat zou "De Emmaüsgangers" worden.

Als Han van Meegeren het schilderij zelf zou moeten tonen aan dr. Abraham Bredius, zou de kans groter zijn dat er enkele vermoedens zouden rijzen dat het een vervalsing was. Om deze reden gebruikte hij een advocaat, die al jaren had verkondigd dat er nog onontdekte Vermeer schilderijen moesten zijn, die het schilderij zou tonen aan dr. Abraham Bredius. Deze, samen met enkele andere critici, zagen de vervalsing niet en erkenden het als een echte Vermeer (overigens waren er wel enkele critici in Frankrijk die er een vervalsing in zagen). Hoewel het eerste plan was om het schilderij nu uit de doeken te doen als een vervalsing, om de critici een hak te zetten, zorgde een bod van een museum ervoor dat hij van gedachten veranderde. Voor een, voor Han van Meegeren, ongelooflijk hoog bedrag werd het schilderij uiteindelijk verkocht aan het museum. Van Meegeren besloot het bedrog niet uit te laten komen; als men zich zo makkelijk liet bedotten, verdiende men niet beter en kon hij er ook nog een leuk centje aan overhouden.

Later zou Han van Meegeren nog meer vervalsingen produceren, onder andere van Frans Hals. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog produceerde Han van Meegeren nog enkele vervalsingen, allen Vermeers.

Arrestatie van Han van Meegeren

De Nazi's verzamelden zoveel mogelijk kunstwerken uit de bezette landen, waarbij men kunstkenners inschakelden om de schilderijen juist te categoriseren en te behandelen. Eén van de schilderijen, uit Görings eigen collectie, was een onbekende Vermeer. Om de herkomst te kunnen vaststellen volgde men het spoor dat dit schilderij achterliet, dat rechtstreeks naar Han van Meegeren leidde. Vanaf daar zou Han van Meegeren in een lastig parket komen; hij kon immers niet vertellen waar het schilderij vandaan kwam, zonder zelf te bekennen dat het door hem geschilderd was. Deze actie zou echter door de Nederlanders, na de bevrijding, gezien worden als een daad van collaboratie.

Om onder deze aanklacht uit te komen moest hij ook aan de Nederlandse autoriteiten verklaren dat hij zelf de schilder was geweest. Deze moesten echter overtuigd worden door het schilderen van een vervalsing onder toezicht. De aanklacht van collaboratie werd omgezet in één jaar gevangenisstraf, vanwege het bedrog. Het einde van zijn straf zou hij echter niet meemaken; hij stierf op 30 december 1947 aan een hartinfarct.

Huidige prijzen van Han van Meegeren

Tegenwoordig zijn de vervalsingen van Han van Meegeren zeer gewild bij enkele verzamelaars, wat ervoor zorgt dat deze schilderijen hoge prijzen opbrengen. Ook schilderijen onder zijn eigen naam liften op deze prijzen mee, waarbij deze prijzen opbrengen waar Han van Meegeren zelf waarschijnlijk slechts van kon dromen.