Het ongrijpbare Atlantis

Atlantis is van alle tijden. In de meeste culturen heeft dit eilandenrijk een rol gespeeld in de sagen en legenden. Plato deed zogezegd als eerste verslag. Dit verzonken continent symboliseert – toen en nu – voorspoed en vooruitgang. Wellicht is dat de reden waarom de mens er door de eeuwen heen zo hardnekkig in is blijven geloven. Historisch gezien is er immers geen enkel bewijs dat Atlantis ooit bestaan heeft. Van een teloorgang zou dus al helemaal geen sprake kunnen zijn. Als men Plato mag geloven, symboliseert Atlantis volmaakte harmonie. Een eiland waar alle mensen gelukkig zijn en in vrede werken aan een technologisch hoogontwikkelde samenleving. Ook in deze tijd is dat een nobel streven dat het waard is een plekje te verwerven in het collectief bewustzijn.

Inhoud

• Atlantis – de mythe
• Aards paradijs
• Of toch Griekenland?
• Waar ligt Atlantis?

Atlantis – de mythe

De Griekse filosoof en schrijver Plato (427-347 v.C.) heeft er in zijn tijd voortdurend op gewezen dat zijn verhalen over Atlantis geen verzinsels zijn. Zowel in zijn natuurfilosofische verhandeling Timaeus als in de filosofische dialoog Critias maakt hij gewag van een oorlog tussen Atlantis en Athene. En hij heeft het uiteraard over Solon, de Griekse staatsman die tijdens zijn omzwervingen in Egypte allerlei wetenswaardigheden omtrent het verzonken eilandenrijk had vernomen.

Is Atlantis een continent?
Plato noemde Atlantis zelfs een continent. De eilanders zouden achter de ‘Zuilen van Hercules’ hebben gewoond, de huidige Straat van Gibraltar. Dat roept uiteraard vragen op over de ligging van Atlantis, volgens Plato een oord met bergen, rivieren, kortom alles wat men in een ‘gewoon land’ ook zou aantreffen. De ringvormig gebouwde hoofdstad zou op een heuvel hebben gelegen met een Poseidontempel als religieus centrum.

Aards paradijs

De vraag is door welke personen of gebeurtenissen Plato zich nog meer liet inspireren. Volgens hem zou Atlantis door een natuurramp van de aardbodem zijn verdwenen. Plato is een belangrijke, zo niet de enige informatiebron als het gaat om Atlantis. Volgens sommige onderzoekers liet hij zich ook inspireren door aardbevingen die zich op verschillende Griekse eilanden hadden voorgedaan, en zelfs door het eveneens mythische verhaal over zondvloeden. Er doen allerlei speculaties de ronde over de ligging van Atlantis, dat volgens Plato groter zou zijn dan Noord-Afrika en Klein-Azië samen.

Is Atlantis een mythe?

Er zijn vermoedens dat Atlantis mogelijk in de Atlantische Oceaan heeft gelegen, wellicht zelfs voor de kust van Florida, waar op de zeebodem aanwijzingen zijn gevonden over een verdwenen cultuur, maar niet meer dan dat. Typisch is het paradijselijke karakter van Atlantis. Plato spreekt over 'voedsel in overvloed’, ‘veel natuurlijke hulpbronnen’ en ‘sappige weiden met een keur aan vee’, en een bevolking die in ‘volstrekte harmonie’ met zichzelf, met elkaar en met de omgeving leefde. Dat doet menigeen de wenkbrauwen fronsen, vooral door het utopische karakter van dit soort beschrijvingen. Het heeft immers alle ingrediënten van een mythe.

Of toch Griekenland?

In Critias vertelt Plato dat Atlantis, conform de huidige tijdrekening, rond 9500 v.C. werd weggevaagd door een zondvloed. En dat volgens Egyptische priesters pakweg 9000 jaar vóór Solon een oorlog zou hebben gewoed tussen Atlantis en Athene, terwijl er pas rond 2000 v.C. sprake is van ‘de oude Grieken’ zoals men hen uit de overleveringen kent.

Griekse goden

Ook is het wonderlijk dat Atlantis de aandacht had van de Griekse goden. Het zou dus best kunnen dat het mythische eiland simpelweg deel uitmaakte van het huidige Griekenland. En dat die oorlog niet 9000 maar 900 vóór Solon heeft plaatsgevonden, ongeveer 1500 v.C.. Santorini werd in die periode geteisterd door vulkaanuitbarstingen. Mogelijk was Atlantis een Grieks eiland met een in alle opzichten geïdealiseerde samenleving. In elk geval zou dat de verklaring kunnen zijn van de hegemonie van de Griekse goden op dat eiland.

Waar ligt Atlantis?

Toch houdt Plato in zijn verhandelingen hardnekkig vol dat in de genoemde oorlog Atlantis een heel eind van Athene vandaan lag. Zelfs achter de ‘Zuilen van Hercules’, ofwel in de Atlantische Oceaan. De oude Grieken beschouwden de ‘wereld achter de Zuilen’ echter als een allesomvattende zee, die zover reikte dat het buiten het kenbare lag. Een wereld die nog ontdekt moest worden. In dat licht bezien kon Atlantis overal hebben gelegen, zelfs in India.

Hypothesen

Wereldwijd zijn er talrijke hypothesen gevormd over de mogelijke ligging van het mythische continent. Variërend van Scandinavië, de Noordzee, de Azoren tot Cuba, Spanje en Antarctica. Van een wetenschappelijke onderbouwing is tot nu toe echter nog geen sprake.

Ongrijpbaar

Atlantis is nog steeds zo ongrijpbaar en omstreden als Eldorado, een geïdealiseerde samenleving op een fictief eiland, ofwel Utopia. Hoewel... de Griekse filosoof Plato was zeer stellig, zeer serieus als het om Atlantis ging. Hetzelfde geldt voor Madame H.P Blavatsky in haar De geheime leer. Ook zij beweerde dat Atlantis geen verzinsel is, waarbij ze zich baseerde op de kronieken van de oude Grieken. Tegenwoordig blijft 'de hoop' volop knagen. Het noopt menigeen – van wetenschapper tot avonturier – tot een naarstige zoektocht.

Lees verder

• Waar ligt Eldorado (goudland)?
• Avalon – het nevelrijk van koning Arthur
• Bestaat Shangri-La echt?
• Egypte, het 'geschenk van de Nijl'
• Chinese terracottaleger voor bange keizer