De hardnekkige mythe van het gevleugelde paard

Mythische wezens zijn van alle tijden en culturen. Ontsproten aan de fantasie geven ze op hun beurt de menselijke verbeelding vleugels. Een van die wezens is het vliegende paard, al dan niet met een hoorn op het voorhoofd. Door de eeuwen heen hebben talloze schilders en andere kunstenaars zich ermee beziggehouden en van het gevleugelde paard een thema gemaakt. De vraag werpt zich op waarom de mens door de tijdsgewrichten heen deze gevleugelde dieren zo belangrijk vond. Het antwoord op die vraag ligt meestal in de mythen zelf verborgen.

Inhoud

• Pegasus – het meest bekende gevleugelde paard
• Het Germaanse luchtpaard Sleipnir
• Romeinse legioenen
• Pegasus en Medusa
• De mythe
• Het gevleugelde paard vereeuwigd door kunstenaars

Pegasus – het meest bekende gevleugelde paard

Gevleugelde paarden komen in alle vroege culturen voor. De Vikingen hadden Sleipnir, het paard waarmee Odin tussen hemel en aarde pendelde. Volgens een islamitische legende werd de profeet Mohammed tijdens een van zijn visioenen op het gevleugelde paard Al Buraq naar Jeruzalem gebracht. De Tibetaanse traditie kent het windpaard, dat in het Tibetaans boeddhisme de kern vormt temidden van vier dieren die de vier windrichtingen verzinnebeelden.

Wonderpaard
Al deze luchtpaarden uit vervlogen tijden moeten het qua bekendheid echter afleggen tegen de beroemde Pegasus, het wonderpaard uit de Griekse mythologie. Zelfs de eenhoorn kan daar niet tegenop, de variant van het vliegende paard waarmee de mythologische geschiedenis van de meeste volkeren doorspekt is.

Het Germaanse luchtpaard Sleipnir

De IJslandse historicus Sturluson (1178-1241) kende de geloofswereld van de Vikingen als geen ander. In zijn literaire werk Proza-Edda over de Noordse mythologieën heeft hij de heidense (mondelinge) overleveringen die tot in de middeleeuwen in zijn geboorteland rondwaarden vastgelegd. Daarin komt ook het magische paard Sleipnir voor. Oppergod Odin had een reus opdracht gegeven om zijn burcht Asgard te versterken. De reus mocht een nacht met de liefdesgodin Freya doorbrengen als het hem lukte de burchtmuren binnen drie jaar te versterken.

Goden
De goden wilden hun belofte van solidariteit aan Odin uiteindelijk niet gestand doen. Een van hen veranderde zichzelf in een mooie merrie, die de magische hengst waarmee de burchtstenen werden aangesleept het bos in lokte. De merrie baarde Sleipnir, een luchtpaard met acht benen, maar volgens sommige overleveringen zonder vleugels. Sleipnir zou het beroemde paard worden waarmee Odin hemel en aarde bereisde en gesneuvelde strijders naar zijn hemelburcht bracht.

Romeinse legioenen

Toen de Romeinse legioenen door Europa trokken, hadden de generaals in symbolische zin heel wat te stellen met Sleipnir, het Germaanse gevleugelde wonderpaard van Odin. Dit magische luchtpaard verzinnebeeldde immers het Germaanse/Noordse geloof dat krijgers alleen na dapper gevochten te hebben toegang tot het huis (hemel) van Odin kregen. Dat zou mede de strijd hebben verhevigd in Germania, waarbij de Germaanse krijgers als een soort kamikazes van weleer de vaak ongelijke strijd met de Romeinen aangingen. In sommige Germaanse culturen werd dat geloof nog eens aangescherpt door de regel dat een Germaanse krijger alleen in de hemel kwam als hij tijdens die overgang van leven naar dood ook zijn wapen in de hand kon houden.

Pegasus en Medusa

Volgens de Griekse mythologie kwam Pegasus tevoorschijn uit het bloed van Medusa, de ooit betoverend mooie Griekse halfgodin bij wie het fraaie kapsel door Athena in een slangennest werd veranderd. Uiteindelijk werd Medusa vermoord en onthoofd door Perseus, die wonderbaarlijk genoeg niet versteende bij de aanblik van de monsterlijke slangenhoofdige Gorgoonse. De Corinthiër Bellerophon ontving van de godin Athena gouden teugels waarmee hij Pegasus kon vangen en temmen. Met dit wonderpaard versloeg hij het vuurspuwende monster Chimaera.

De mythe

Volgens de mythe wilde Bellerophon daarna naar de hemelberg Olympus vliegen, maar dat lieten de goden niet toe. Zeus gaf opdracht Bellerophon ten val te brengen. Pegasus wierp hem van zijn rug, waarna het hemelse luchtpaard steeds hoger en hoger vloog en uiteindelijk in het sterrenbeeld Pegasus veranderde. Bij de oude Grieken symboliseerde Pegasus de onsterfelijkheid van de menselijke ziel. Het is zo’n krachtig symbool dat Pegasus zelfs werd opgenomen in het embleem van ruimtecapsule Apollo 13 van de NASA.

Het gevleugelde paard vereeuwigd door kunstenaars

Talloze kunstenaars hebben van het gevleugelde paard een thema in hun werk gemaakt. Een bekend voorbeeld daarvan is een schilderij van de Italiaan Battista Tiepolo (1696-1770). Zijn plafondschildering (ca. 1750) is te bewonderen in het Venetiaanse Palazzo Sandi Porto en toont Bellerophon die op Pegasus het vuurspuwende monster Chimaera verslaat.

Vitaliteit
In alle verhalen en schilderijen straalt het gevleugelde paard wendbaarheid, kracht en vitaliteit uit. Wellicht is dat een van de redenen waarom de mens in de mythen en verhalen bepaalde paarden vleugels gaf om de genoemde kwaliteiten naar voren te halen en wellicht op overdreven wijze te benadrukken.

Lees verder

• Heeft de kabouter echt bestaan?
• Het monster van Loch Ness – mythe of werkelijkheid?
• Wanneer kregen de engelen vleugels?
• Grootvoeten op het spoor – Yeti (verschrikkelijke sneeuwman)
• Grootvoeten op het spoor – Sasquatch (Bigfoot)