Oorlog om Troje omstreeks 1183 v.Chr

Het vorstenhuis van Troje was nauw verwant aan de Grieken en had dan ook eeuwenlang nauwe contacten met het Griekse Mycenai. De oorzaak van de mythische oorlog om Troje wordt door deskundigen meer en meer gezocht in een commerciële machtsstrijd tussen het Rijk der Mycenaiers aan de ene kant en het Rijk der Hethieten, dat zich tot vlakbij Troje uitstrekte aan de andere kant. Beide waren Indo-Germaanse volkeren. De strategisch gelegen stad Troje (Wilusa) dat de Dardanellen beheerste lag daarbij in de invloedsfeer van de Hethieten. Troje lag daarbij aan het oostelijke eindpunt van een handelsroute, die ook over de stad Hattusa liep.

• Algemeen
• Mythische oorzaak van de oorlog om Troje
• De Grieken eisen genoegdoening
• Tweede afreis naar Troje omstreeks 1183 v.Chr
• Krijgshandelingen in de regio van Troje
• De belegering van Troje
• De inname van Troje
• Feitelijke onjuistheden

Algemeen

De stad Troje was gelegen op de grasvlakte van de streek Troas aan de voet van de berg Ida en werd omstreeks 2800 v.Chr. reeds bewoond. De bewoners noemden deze stad Wilusa. De Trojanen werden naar hun koning Tros tevens Teucri genoemd. Deze koning was van origine afkomstig uit de Balkan net als de Phrygiërs. De Grieken werden door Homèros (Homèreríoo=gijzelaar) uit Chios betiteld als Achaeërs, Danaërs en Argivers. In zijn Ilias beschrijft hij veelal vanuit een Grieks standpunt bezien de laatste 51 dagen van het laatste beleg van Troje. Deze stad was beschermd tegen de Myceense strijdwagens die wielen hadden met vier spaken, door 400-500 meter van de burcht greppels te graven 3 1/2 meter breed en 2 meter diep. In het Aigeïsch gebied was in de 13de eeuw de speer het wapen bij uitstek, ofschoon ook pijl en boog ook nog in zwang was. Tevens beschikte men over achtvormige manshoge zwaarden (sakos) en kleinere ronde zwaarden (aspis) met zeven lagen stierenhuid en bedekt met een dunne bronslaag.

Handelsbelangen

Deze belangen stonden naar alle waarschijnlijkheid aan de basis van de oorlog tussen Mycenaiers en Hethieten, uitgevochten op de streek rond Troje. Als andere reden van de oorlog om Troje wordt genoemd naast de machtsstrijd tussen Agamemnon en Achilleus, de overgang van het bronzen- naar het ijzeren tijdperk. Een en ander mede gelet op de ijzeren speerpunt die Pandaros, een bondgenoot van Troje gebruikte om Menelaos te beschieten. Dit feit was er verantwoordelijk voor dat het bestand tussen Grieken en Trojanen werd verbroken. Overigens werden voorheen uitsluitend bronzen speerpunten gebruikt.

Mythische oorzaak van de oorlog om Troje

De schaking van Helena zou volgens de mythe aan de basis hebben gestaan van de alom bekende oorlog om Troje. Een en ander kwam als volgt tot stand. Volgens het epos van Homèros van de achtste eeuw v.Chr. voer Paris (Alexander) de jongste zoon van koning Priamus van Troje op een diplomatieke missie vanuit zijn thuisland naar de stad Sparta. Aldaar aangekomen werd hij hartelijk verwelkomd door de koning van Sparta Menelaos. Na een tiental dagen diende deze vanwege zakelijke besognes af te reizen naar het eiland Kreta om in aanmerking te komen voor een erfenis van Atreus. In de tussentijd werd Paris verliefd werd op Helena de vrouw van Menelaos. Hij schaakte haar derhalve al dan niet vrijwillig en scheepte zich met haar in met bestemming Troje.

Daarbij werden naast vele bezittingen van Helena onder meer ook schepen meegenomen. Deze afreis ging niet langs de kortste route maar voerde via het eiland Kranaë naar de stad Sidon. Aldaar werd een aantal meisjes, gekocht of geroofd dat is onduidelijk, aan boord genomen. Later zouden die in Troje van de meegebrachte stoffen prachtige purperen gewaden maken. De schepen van Alexander arriveerden door deze omweg dan ook later in Troje, dan het inmiddels afgevaardigde Griekse gezantschap dat er op uitgestuurd was om de door Alexander geroofde goederen terug te eisen.

Daarentegen stelt de versie van Dictys van dit verhaal dat de heersende koning van Sparta Tyndareos een wettig huwelijk tussen zijn dochter Helena en Alexander had georganiseerd. Dit zou tevens verklaren waarom de Dioscuren, de tweelingbroers van Helena, niet deelnamen aan deze expeditie naar Troje. Volgens Dictys plunderden de Grieken regelmatig de regio van Troje.

Trojaburchten & zonnecultus

Een walburcht was een heiligdom die de mensen uit de regio bezochten om religieuze plechtigheden uit te oefenen. De burcht van de stad Troje ontleent haar naam aan de spiraal- of slakkenvormige trojaburcht, die veelal gesitueerd waren in het noordwesten van Europa. Ze komen echter voor tot in India. Dubbele spiralen symboliseren daarbij de jaarlijkse terugkeer van de zon. Het spiraalvormig pad van deze burchten voert naar een middelpunt met een boom, steen of beide, wat vrouwelijke principes zijn.

Dat middelpunt is tevens het heiligste deel van zowel trojaburcht als grafheuvel en dingplaats. Net als in diverse andere verhalen is er hierbij sprake van een goddelijke bouwmeester die een burcht bouwt om daarin een Godin of maagd gevangen te houden. Een en ander tot de zonnegod haar bevrijdt. Zo'n burcht wordt ook wel labyrint genoemd. In het geval van Troje zijn de Trojaanse schepen aan hun steven voorzien van zonnesymbolen en ook de naam Helena doet vermoeden dat de mythe betrekking heeft op de zonnecultus. De oude vorm van de naam Helena is Velena en deze naam wordt op verschillende wijzen verklaard. Velena kan afstammen van het Griekse felein=stralen/glanzen, maar ook van eileo=omhullen/ ingeslotene. Alle dergelijke mythen grijpen terug naar de oeroude voorstelling van de bevrijding of de bevruchting van moeder aarde door de zonnegod, wat het centrale thema is van het oude lentefeest.

De Grieken eisen genoegdoening

Allereerst werd door de Grieken een gezantschap naar Troje uitgevaardigd om Helena en de roofbuit terug te krijgen. Deze afgevaardigden werden ondergebracht bij Antenor, maar hun missie had echter niet het gewenste resultaat en het gezantschap, keerde onverrichter zake terug naar Griekenland. Aldaar gingen de Grieken zich elk in hun eigen omgeving opmaken voor de komende strijd. Doordat er extra schepen moesten worden gebouwd om het omvangrijke leger + proviand te kunnen herbergen, nam zulks ruim acht jaar in beslag. Voor hun vertrek stuurden de 43 Griekse burchtheren te vergeefs een tweede delegatie naar de stad Troje om het conflict alsnog te beslechten, overigens ook zonder resultaat.

Eerste afreis naar Troje 1192 v.Chr

Uiteindelijk voeren de verzamelde Grieken vanaf de kleine kustplaats Aulis en onder het opperbevel van de rijke Agamemnon, de koning van Mycenai, uit richting Troje. Door het stormachtige weer werden de schepen volgens het uit de zevende eeuw v.Chr. daterende epos van Stanisos (de Cypria) naar het gebied van de Mysiërs geblazen, alwaar de Grieken aan land trachtten te gaan. Dat ging niet zonder slag of stoot en ze werden gedwongen één dag verwoede strijd in de vlakte van de rivier de Kaïkos bij Pergamum en Theutheania met de troepen van koning Telephus te leveren. Deze koning was gehuwd met Astyoche een dochter van koning Priamus van Troje. Desondanks de korte tijdsduur vielen er veel slachtoffers, waarna beide partijen tot een wapenstilstand besloten. De doden werden gecremeerd en de botten begraven en daarna werd er vrede gesloten. Gedwongen door de slechte weersomstandigheden voeren de Grieken vervolgens na enige tijd op advies van Telephus weer terug naar het thuisland Boiotia.

Tweede afreis naar Troje omstreeks 1183 v.Chr

Deze afvaart vond bijna negen jaar later aan het begin van de lente plaats. Kennelijk miste Menelaos zijn vrouw niet zo erg.
Saillant detail sommige Griekse gebieden van de aanvallers (1186 schepen) die voor de tweede maal uitvoeren van uit Aulis, alwaar ze voordat ze uitvoeren aan de goden offerden, werden zelf in de periode van 1225-1190 v.Chr. door Zeevolken verwoest. Het betrof onder meer de steden Mycenai, Tirynthe, Pylos, Thebe, Orchemenos en Gla. Hoe het ook zij begunstigd door goede weersomstandigheden werd de 250 kilometer naar de regio van Troje binnen enkele dagen overbrugd, waarna de schepen op de wal werden getrokken. Daar stonden hun legerkamp bloot aan aanvallen van de buurstaten van Troje, ondanks een opgebouwde muur en een opgerichte verdedigingswal. Deswege splitste het leger van de Grieken zich om aan de ontstane situatie het hoofd te bieden gesplitst.

Krijgshandelingen in de regio van Troje

Een deel van het leger ging onder leiding van Aiax, zoon van de Koning van Salamis Telamon, de buurstaten te lijf, waarbij de steden Cycnus en Cilla werden veroverd. Vervolgens werden Pitya (aan de zwarte zee) en Zelea ingenomen en Gargara, Gergitha en Scepsis werden verwoest. Daarna zou hij het land der Phrygiërs binnengevallen zijn, wat nogal omstreden is omdat de Phrygiërs eerst 400 jaar later van de Balkan naar Klein-Azië verhuisden. De verovering van Lárisa in Syria is ook betwist.

Een ander deel van het leger onder Achilleus, die van origine afkomstig was uit Phtiotis uit het land Thessalia, veroverde met een aantal schepen de Griekse eilanden Skyros en het 120 km verderop gelegen eiland Lesbos (Issa), waarna onder meer Arisba werd ingenomen. Ook het eiland Tenedos pal voor de kust van Troas werd veroverd. Daarna overwon hij op het vaste land de stad Pedasos onder de koning Brises, waarna hij diens dochter Hippodamia gevankelijk meevoerde. Ook Hiërapolis werd ingenomen om vervolgens het land van de Ciliciërs met name de stad Lyrnessos binnen te vallen. Dit laatste lijkt ten ene male onmogelijk omdat Cilicië in het zuidoosten van Anatolia is gelegen. Uiteindelijk voegden de beide legers, die onder bevel stonden van Aiax en Achilleus, zich weer bij de hoofdmacht. Als leermeesters van Achilleus, de zevende zoon van Peleus en Thetis, worden genoemd Phoinix en Cheiron, welke laatste ook als zodanig genoemd wordt bij Iason, Thèseus en de Dioscuren. Beide acties zowel die van Aiax als die van Achilleus hebben veel weg van ordinaire rooftochten met als doel rijke buit te verzamelen. Een en ander was in die dagen zeker niet ongebruikelijk.

De belegering van Troje

Van een daadwerkelijke belegering van de burcht van Troje met zijn onneembare muren was totaal geen sprake. De strijd vond naar Keltisch voorbeeld overdag plaats op de vlakte voor Troje door middel van het inzetten van strijdwagens om troepen naar het strijdperk te vervoeren. Aldaar stelde de beide legers zich in slagorde tegen elkaar op om de gevechtshandelingen te starten. Regelmatig duelleerden aanvoerders van beide legers in maliënkolders tegen elkaar, waarbij beide legers zich strikt afzijdig hielden. Een en ander ook al naar Keltisch voorbeeld. Het is dan ook niet verwonderlijk dat sommige deskundigen, waaronder Wilkens, het strijdtoneel deswege situeren bij de Gog Magog heuvels in het Wash district van het oosten van Brittannië. Opgemerkt dient echter te worden dat ook de Doriërs het duel als praktisch middel kenden om een onderhavig conflict te beslechten. De uiteindelijke overwinning van de Grieken volgens Homèros lijkt meer op een geromaniseerd verhaal en is aan twijfel onderhevig. Zeker gezien het feit dat Homèros exact wist wat de Goden onderling beraamden en vanwege het feit dat een zoon van Priamus zijnde Helenus direct na de oorlog tot koning werd benoemd van de stad Epeiros. Deze stad lag in het noordwesten van Griekenland.

De inname van Troje

Het verhaal omtrent het houten paard dat gebruikt zou zijn om de stad in te nemen komt eerst in de Odysseia van Homèros voor en dan nog eenmalig. Het lijkt te zijn bedacht om de verovering van Troje gestalte te kunnen geven. Teneinde de muren van Troje te kunnen slechten komen eerder in aanmerking talloze aardbevingen die het Aigeïsch gebied en het oostelijke Middellandse-zeegebied in die periode gedurende zo'n vijftig jaar teisterden. Ook de roof van het oeroude beeld van Pallas Athene (Palladium) zou een verklaring kunnen zijn dat Troje kon worden ingenomen. Ten tijde van Troje bestond er overigens alleen gastvriendheid tussen personen en niet tussen landen. Dit maakte het mogelijk dat een gastvriend (xenos)in het buitenland ervoor zorgde dat personen daarheen hun toevlucht konden zoeken.

Ontspannende activiteiten tijdens beleg

In de avonduren waagden de belegerden Trojanen (Toroja) zich zelfs buiten de citadel en verpoosden zich aldaar met de Grieken. Ook werden door beide partijen in alle rust geofferd aan Apollon en Athèna, waarbij deze heiligdommen door een ieder werd ontzien. Ook tijdens de winter werden de gevechtshandelingen voor onbepaalde tijd stilgelegd, waarbij volgens Dictys in de regio landbouw werd bedreven. Lijkspelen werden georganiseerd om dappere gesneuvelde Grieken te verheffen tot hèros, waarbij de Grieken zich onderling maten in hun bekwaamheid in verschillende disciplines.

Feitelijke onjuistheden

De verzamelde vloot van de Grieken zou volgens Homèros zijn uitgevaren vanuit Aulis. Dit is onmogelijk omdat Aulis slechts een kleine havenplaats was die onmogelijk 1186 schepen kon herbergen. Mogelijk lag het overgrote deel van deze schepen voor anker in naburige grotere havens. Ook de presentatie rondom het offeren van Iphigeneia, de dochter van Agamemnon, om een gunstige wind af te dwingen en/of een besmettelijke ziekte te doen ophouden, lijkt onjuist. Het op het allerlaatste moment opdoemen van een reebok om het menselijk offer te vervangen, waarbij Iphigeneia meegegeven werd aan de toevallig aanwezige koning van de Scythen is ver gezocht. Temeer omdat daarna niets meer van haar vernomen werd. Een en ander lijkt in het leven geroepen om het offeren van mensen te verdoezelen, omdat zulks niet past in het kader van het afstammen van de Grieken van edele en roemruchte voorvaderen. Het gehele epos van Homèros tenslotte zet de Grieken dan ook neer als rechtvaardige personages in tegenstelling tot de minderwaardige Trojanen.

Lees verder

• Bespiegelingen rondom de mythische oorlogen om Troje