Bespiegelingen rondom de mythische oorlogen om Troje

De afstand van de burcht van Troje tot aan de kust was destijds ruim twee kilometer. Daardoor kon deze vlakte nauwelijks 50.000 manschappen bevatten. Er bleef dan zeker onvoldoende ruimte over voor het inzetten van strijdwagens om beide legers naar het strijdperk te vervoeren. Het stadsgebied van Troje was slechts 135x185 meter, met de benedenstad inbegrepen. Dit komt neer op minstens 270.000 m2 wat ruimte kon bieden aan 9.000 inwoners. Van verrassingsaanvallen zoals voorkomend in het epos van Homèros kan dan ook nauwelijks sprake zijn geweest.

• Algemeen
• Schermutselingen rondom het vroegere Troje
• Familierelaties van enige hoofdrolspelers optredend in de oorlogen om Troje
• Datering van de laatste mythische oorlog om Troje
• Tijdsduur van de laatste mythische oorlog om Troje
• Apotheose

Algemeen

De stad Troje is gelegen in het gewest Troas aan de voet van de berg Ida en de stichting van deze stad wordt becijferd op 2800 v.Chr. Het lag doordat inmiddels de kustlijn is veranderd destijds zo'n 3 kilometer dichter bij de zee. Op korte afstand van Troje, befaamd om zijn paardenfokkerijen, lagen aan de Dardanellen de kustplaatsen Perkotè, Abydos en Sestos. Deze plaatsen bleven ook in de eerste negen jaar van het beleg van Troje ondanks de veelvuldige strooptochten van de Grieken in de macht van Troje. Dit ontleende zijn naam aan een spiraalvormig heuvelfort. De vijf meter dikke en zes meter hoge onneembare stadsmuren, voorzien van vijf toegangspoorten, zouden ontworpen zijn door de Goden Apollon en Poseidon. De stad Troje was in 1430 v.Chr. ten tijde van de Assuwa-opstand tegen de Hethieten een onderdeel van een confederatie van 22 stadstaten die waren gelegen in de landstreek Assuwa. Desbetreffend verbond van staten werd datzelfde jaar verslagen door de Hethietische koning Tudhaliya I.

Het verbond van steden in Arzawa

Arzawa (Arzawiya) was in 1350 v.Chr. een staat in westelijk Klein-Azië, die gedurende korte tijd zeer machtig was. Twaalf Aiolische steden vormden een confederatie en bestond uit Aigae, Aigirusa, Cilla, Cyme, Grynea, Lárisa, Myrina, Neontichos, Notium, Pitane, Smyrna en Temnus. De bewoners van deze steden waren veelal afkomstig van Athene en het Noordoosten van Griekenland.
In de landstreek Troas waren onder meer de volgende steden gelegen: Antandrus, Assus, Cebreu, Gargara, Neandrea, Parion en Illos (Troje). Het rijk van de Hethieten, waar de zonnegodin Hepat van Arinna werd aanbeden strekte zich tot vlakbij de stad Troje uit.

Schermutselingen rondom het vroegere Troje

Een generatie voor de memorabele oorlog om Troje zou deze stad veroverd zijn door Telamon de zoon van Aiakos en Endëis of/en door Pèleus, die Hèraklès vergezelde. Telamon op zijn beurt was de vader van Aiax. Hèraklès zou zich met zes tot achttien schepen begeven hebben naar Troje na een twist met Laomedon, die samen met de nimphe Strymo een zoon had Priamos (oorspronkelijk Podarkes). Deze werd nadat Hèraklès met zijn legertje de val van Troje veroorzaakte als slaaf door zijn zuster Hesione vrijgekocht, die op haar beurt was toegewezen aan Telamon. Deze Telamon kreeg bij Hesione Teukros en Trambelos en bij Periboea Aiax. Teukros werd na terugkeer uit Troje door Telamon verstoten omdat hij de dood van zijn halfbroer Aiax niet gewroken had. Hij verliet het land en stichtte op het eiland Kypros een stad Salamis, vernoemd naar zijn geboortestreek Scamander.

Familierelaties van enige hoofdrolspelers optredend in de oorlogen om Troje

De oudste broer van Priamos was de Titaan Tithonos. Perseus en Andromeda waren de grootouders van Hèraklès. Tyndareos, wiens zuster Pènelopè (de vrouw van Odysseus) was, werd door zijn broer Hippocoon uit Sparta verdreven en week uit naar Aitolië. Aldaar gaf koning Thestius hem zijn dochter Leda ten huwelijk. Hij kreeg met haar het volgende nageslacht: Kastor, Polydeukes, Helena en Klytaimnestra. Door Hèraklès werd Tyndareos weer op de troon van Sparta gezet, waarna hij later de regering overdroeg aan zijn schoonzoon Menelaos.

Helena, die een sterfelijke halfzus Klytaimnestra had, zou reeds op 12 jarige leeftijd geschaakt zijn door de vijftigjarige in het Griekse Troizèn geboren Thèseus. Die haar geholpen door Pirithoüs naar het heuvelfort Aphidnai bij Dekeleia bracht. Spoedig daarna werd Helena daar echter bevrijd door haar broers de Dioscuren Kastor en Polydeukes. Deze twee broers verkrachtten en passant ook nog even de twee gezusters Hilareia en Phoebe (de Leucippides). Klytaimnestra werd uitgehuwelijkt aan de broer van Menelaos de koning van Argos Agamemnon, zijnde de kleinzoon van Atreus. Die op zijn beurt was de zoon van Pelops. De onsterfelijkheid van Helena doet vermoeden dat ze eens een godin was. Omdat haar verering taande werd haar de rol van ontrouwe echtgenote toebedeeld.

Datering van de laatste mythische oorlog om Troje

Volgens Hethietische bronnen zijn er in de late bronstijd zeker vier oorlogen om de stad Troje gevoerd, waarbij in Hattusa teksten over de Ahhiyawa (Mycenaiers) gevonden zijn. Troje VIA of VIIA, daar zijn de geleerden het niet over eens, zou volgens de archeologen hebben bestaan van 1300-1183 v.Chr.

Het tijdstip van deze Trojaanse oorlog is uiterst controversieel en zou hebben plaats gevonden tussen 1240-1183 v.Chr. Het meest gangbaar is echter 1183 v.Chr. volgens Eratosthenes. een en ander is gebaseerd op 407 jaar voor het begin van de Olympische Spelen. Ook de jaren 1210-1240 v.Chr. worden veelvuldig genoemd. Deze tienjarige oorlog naar Keltisch voorbeeld met het inzetten van strijdwagens naar het strijdperk te vervoeren en het dragen van lange zwaarden wordt onder meer door Homèros beschreven in een epos, waarbij uitsluitend de laatste 51 dagen worden beschreven. In deze periode vonden veel tweegevechten tussen de aanvoerders van de beide legers plaats, waarbij zeker de Trojanen door middel van strijdwagens naar het strijdperk werden vervoerd. Het gewone volk streed te voet en had de beschikking over konisch ronde schilden en korte werpsperen.

Tijdsduur van de laatste mythische oorlog om Troje

Deze oorlog om Troje duurde volgens Dictys korter dan één jaar en de strijd werd dan ook nog eens regelmatig geruime tijd stilgelegd. Griekse legers namen in die tijd slechts proviand mee voor enkele dagen en werden voorzien van voedsel door plundering of het zelf oogsten van gewassen. De korte tijdsduur van het daadwerkelijk oorlog voeren is ook een gevolg van het feit dat in plaats van Troje het gewest Teuthranië, dat in Mysië ten zuiden van Troje lag, abusievelijk door Achilleus (in oud-Grieks Akhilleús) één van de Pèliaden, zoon van Pèleus in het eerste jaar van de cyclus van tien jaar werd aangevallen. Zo'n negen jaar later na een hernieuwde expeditie werden de buursteden van Troje wel bewust aangevallen. .

Apotheose

Menelaos strandde na de slag bij Troje eerst in Egypte op het nabijgelegen eiland Pharos en moest weer naar het vasteland omdat hij niet aan de goden had geofferd. Eerst na acht jaar mocht hij terugkeren. De thuisreis van Odysseus en Agamemnon nam nog langer in beslag en duurde tien jaar. Inmiddels dongen in deze periode 108 (9x12) edelen naar de hand van Pènelopè, de vrouw van Odysseus. Priamos biedt Achilleus voor het lijk van zijn zoon Hector naast goud, linnen en brons twaalf staatsiegewaden, mantels en bankkleden. Vervolgens keert hij met diens lijk terug naar Troje, waarna 12 dagen wapenstilstand de Trojanen in staat stelt de rituelen van de begrafenis in acht te nemen. Het lijk van Hector blijft 12 dagen onbegraven liggen, terwijl Achilleus deze periode rouwt om de dood van zijn vriend Patroklos. Daarna werden door Achilleus lijkspelen georganiseerd die ten doel hadden Patroklos tot een halfgod (heros) te verheffen, al lijkt het optreden van Patroklos in de wapenuitrusting van Achilleus dubieus. Een drievoetige ketel was daarbij de hoofdprijs.

Numerologie

Even terzijde onze tien cijfers zijn van Indiase afkomst en werden door de Arabieren naar Europa gebracht. Het getal tien vinden we onder meer terug in de tienjarige strijd tussen de Olympische goden en de Titanen en in het beleg van Troje (9+1) en de thuisreis van Odysseus. Het getal drie stond in de Oudheid voor talloze malen en vindt men onder meer terug bij de Indo-Germanen om voor de belegering van een stad er drie maal om heen te trekken, daarmede een magische cirkel vormend. De Romeinen noemden zulks lustratio (reiniging).

Enige wetenswaardigheden

Het paard van Troje gebouwd door Epeius in opdracht van de Godin Athèna krijgt uitsluitend in de Odysseia een vermelding en dan nog maar één keer. Zo wie zo is zeker dit deel zeer onwaarschijnlijk en het zou daarbij dertig tot veertig man gehuisvest hebben, alhoewel ook het aantal 3.000 genoemd wordt. Ook zou het paard van Troje een belegeringstoren geweest kunnen zijn, waarbij het paard dan ook nog eens kan verwijzen naar de God van de zee, aardbevingen en paardenraces Poseidon. Homèros belicht de oorlog om Troje veelal bezien vanuit het Griekse standpunt en is daarbij duidelijk beïnvloed door het Gilgamesj epos. Of Helena daadwerkelijk in Troje aanwezig was daar bestaat geen enkele consensus over. Iphigeneia (Iphi=machtig) was de oudste dochter van Agamemnon en Klytaemnestra en diende deswege en om een gunstige wind voor de reis naar Troje af te dwingen aan Artemis geofferd te worden. Nog een reden voor het offeren was om een einde te maken aan de heersende pest onder de Griekse troepen.

Na de dood van Menelaos werd Helena verjaagd door haar stiefzonen en vluchtte naar het eiland Rhodos, alwaar ze als oorzaak zijnde van een grote oorlog aan een boom werd opgehangen (Helena Dendritis). Bedenk daarbij dat vruchtbaarheidssymbolen in Griekenland aan bomen werden gehangen en dat langlevende nimphen in de bomen huizen en waken over de kinderjaren van stervelingen. Al hoewel nimphen zich net als de Goden zich voeden met ambrozijn, zijn ze sterfelijk. De Indo-Europese wortel svarana (glanzende) is in het Grieks Elene (fakkel/licht). Odysseus, die gehuwd was met Pènelopè, zou zijn vermoord door zijn zoon Telegonos die hij samen met Kirke op de wereld had gezet.

Overdenkingen

Aiax, Odysseus, Pènelopè, Idomeneus (koning van Kreta), Meriones (zijn opvolger) en de Godin Kirke zouden heel goed kunnen stammen uit een vroegere tijd. Tussen het heldendicht van de Ilias en Odyssee liggen 30-100 jaar en ze verschillen in stijl nogal van elkaar. De vrouw van Odysseus Pènelopè was een dochter van de Spartaanse koning Icarius en de onsterfelijke nimphe Peribaea, hetgeen duidt op een oudere tijd. In boek zes van de Ilias staat een verhaal van Bellorophon, die eerder leefde en wordt het enorme schild van Aiax genoemd, dat ook uit een vroegere tijd stamde.

Lees verder

• Oorlog om Troje omstreeks 1183 v.Chr