Griekse mythologie: Oergodin Nyx en haar nageslacht

Iedere religie heeft zo zijn eigen versie over het ontstaan van de wereld en volgens de Oude Grieken ontstond de wereld vanuit Chaos; een groot zwart gat dat ook wel het oneindige niets werd genoemd. Chaos beschikte over vier natuurelementen - aarde, lucht, water en vuur - en creëerde hiermee de Griekse oergoden; Gaia (aarde), Tartaros (onderwereld), Eros (liefde), Erebos (duisternis), Nyx (nacht) en Chronos (tijd). Met name Gaia en Nyx waren belangrijk bij het op de wereld zetten van een nieuwe generatie en ze stonden dan ook beiden aan de basis van meerdere generaties goden, halfgoden en mythische wezens.

Inhoud

• Oergodin Nyx
• De kinderen van Nyx en Erebos
• De kinderen van Nyx
• De Oneiroi
• De Hesperiden
• Moira
• Eris

Oergodin Nyx

De godin Nyx of Nox (Latijn) kwam volgens de Grieken voort uit Chaos en was de personificatie van de nacht. Nyx werd vaak afgebeeld terwijl ze met haar strijdwagen langs de hemel reed en de donkere sluiers van haar man en broer, Erebos (de duisternis), over de aarde legde. In andere bronnen wordt ze juist omschreven als een gevleugelde godin. De overige Griekse goden hadden - om onbekende redenen - groot ontzag voor Nyx en zelfs oppergod Zeus stelde alles in het werk om haar tevreden te stellen.

De kinderen van Nyx en Erebos

Nyx trad in het huwelijk met haar broer, Erebos (de duisternis), en gezamenlijk kregen zij drie kinderen; Aether, Hemera en Charon.

Aether

Aether was de eerstgeborene van Nyx en Erebos en was de god van de atmosfeer. De Oude Grieken geloofden dat de lucht die men inademde uit twee delen bestond. Het bovenste deel - Aether; de atmosfeer - was de lucht die de goden inademden en het onderste deel - Aër; aardse lucht - was de lucht die door de gewone stervelingen werd ingeademd. Aether werd ook wel gezien als de ziel van de wereld omdat hij de bergtoppen, wolken, sterren, zon en maan omhulde. Aether trad in het huwelijk met zijn zus Hemera (de dag) en was vader van dochter Thalassa (de vismoeder); de moeder van al het leven in de zee

Hemera

Hemera was het tweede kind van Erebos en Nyx, de zus van Aether en tevens zijn vrouw. Hemera was de godin van de dag en werd door de Grieken vaak geassocieerd met Eos; de godin van de dageraad. Volgens de mythe van Hemera verliet de godin iedere ochtend de Tartaros (onderwereld) zodra haar moeder, Nyx (de nacht) deze binnenkwam. Ze verwijderde dan de duistere sluier van haar vader Erebos (de duisternis) wat - volgens de Oude Grieken - het verschil tussen dag en nacht verklaarde.

Charon

De god Charon was het derde kind van Nyx en Erebos en een broer van Aether en Hemera. Volgens de mythe was Charon de veerman die de doden over de rivier de Styx naar het dodenrijk bracht. Volgens de Oude Grieken leefden de doden als schimmen voort in een gebied dat het dodenrijk of het schimmenrijk werd genoemd. Wanneer iemand overleed werd deze door de god Hades (de leider van het schimmenrijk) naar de oever van de Styx begeleid waarna Charon de doden overzette met zijn veerboot. Aangezien de overtocht niet gratis was, was het bij de Oude Grieken een gewoonte om een Obool (Oudgriekse munt) onder de tong van de overledenen te leggen. Wanneer de overtocht om wat voor reden dan ook niet betaald kon worden dan bleef de dode honderd jaar lang op de oever van de Styx dwalen.

De kinderen van Nyx

Naast de kinderen die Nyx kreeg met haar broer Erebos was ze - volgens de Theogonia (Godenstamboom) van Hesiodos - ook nog de moeder van de acht goden; Thanatos, Momus, Hypnos, Moros, Nemesis, Apate, Philotes en Geras die ze allemaal kreeg door middel van parthenogenese (maagdelijke voortplanting). Ook de Oneiroi (de dromen), de Hesperiden (bewaaksters van de Gouden Appels) en de Moirar (schikgodin) werden als het nageslacht van Nyx aangeduid, net als Eris; de godin van tweedracht en strijd.

Van de onderstaande acht goden stond onomstotelijk vast dat de oergodin Nyx hun moeder was:

Thanatos

Thanatos was de god van de dood en de tweelingbroer van Hypnos, de god van de slaap. Erg groot was het aandeel van Thanatos in de Griekse mythologie echter niet omdat hij volledig werd overschaduwd door Hades, de god van de Tartaros (onderwereld). Waar het de taak van Hades was om de doden te bewaken was het de taak van Thanatos om de doden vanaf de plaats waar ze waren gestorven te begeleiden naar de Tartaros. Thanatos werd vaak afgebeeld als een serieuze, gevleugelde jongeman die in zijn hand een zwaard of een omgekeerde fakkel droeg en hij was zowel onder de stervelingen als onder de goden weinig geliefd.

Hypnos

Hypnos was de god van de slaap en de tweelingbroer van Thanatos (de dood) en hij woonde samen met zijn broer in de Tartaros (onderwereld). Hypnos huwde met Pasithea, de godin van de ontspanning, meditatie en hallucinaties en gezamenlijk kregen zij - volgens diverse bronnen - drie zonen die de Oneiroi werden genoemd (de dromen). Volgens andere bronnen waren de Oneiroi niet de kinderen van Hypnos en zijn vrouw maar de kinderen van Hypnos' moeder, Nyx. Hypnos werd vaak afgebeeld als een naakte jongeman met vleugels die aan zijn slapen (op zijn hoofd) of aan zijn schouders waren bevestigd.

Momus

Momus was de god van de hoon en de ongegronde kritiek en werd - omdat hij zo veel kritiek had op de andere goden - uiteindelijk van de berg Olympus verbannen door oppergod Zeus. De situatie die hier aan vooraf ging was de volgende;
De goden Zeus, Pallas Athena en Poseidon besloten een wedstrijd te houden wie van hun het nuttigste ding kon maken en ze vroegen de god Momus om de scheidsrechter te zijn. Het huis dat Athene had gebouwd deugde volgens Momus niet omdat het niet kon worden verplaatst om op die manier een kwade buur voor een goede te ruilen. De mens die door Zeus was gebouwd deugde volgens Momus niet omdat het geen venster op zijn borst had zodat men zijn ware bedoelingen kon zien. En ook de stier die door Poseidon was gemaakt kon Momus goedkeuring niet wegdragen omdat zijn horens boven op zijn hoofd zaten in plaats van naast zijn ogen. Deze ongegronde kritiek maakte dat Zeus Momus vroeg de Olympus te verlaten.

Moros

Moros was de god van het noodlot en werd ook wel gezien als de personificatie van het naderende onheil en/of de vernietiging. Moros was een vormloos wezen die de stervelingen en goden naar hun dood of ondergang leidde en werd om deze reden door alle goden gevreesd. Omdat zelfs oppergod Zeus Moros vreesde werd Moros beschouwd als almachtig, alwetend en alomtegenwoordig (overal aanwezig).

Nemesis

Nemesis was de godin van de gerechtigde wraak en één van de weinige voor-Olympische goden die oppergod Zeus gehoorzaamde. Mensen die 'hybris' - het Oudgriekse woord voor trots, hoogmoed, overmoed, grootheidswaanzin en brutaliteit - hadden werden door de godin Nemesis genadeloos afgestraft. Nemesis' attributen waren een zwaard en een weegschaal - net als bij Vrouwe Justitia - en haar rijtuig werd volgens de mythe getrokken door Griffioenen; mythische wezen of fabeldieren die ook wel grijpvogels werden genoemd.

Apate

Apate was de godin van de misleiding en personifieerde de leugens en het bedrog. Ze was één van de eerste gruwelen die uit de Doos van Pandora ontsnapte toen deze werd geopend. Verder zijn er geen gegevens over deze godin bekend.

Philotes

Alle kinderen van Nyx die ze door middel van parthenogenese voortbracht stonden bekend als 'slechte goden'; goden die de mindere eigenschappen van de mens en de wereld vertegenwoordigden, behalve haar dochter Philotes. Philotes was de godin van de affectie, seksualiteit en vriendschap, maar verdere gegevens over haar zijn niet bekend.

Geras

De god Geras was de jongste van Nyx' acht kinderen en hij was de god van de ouderdom. Ondanks dat ouderdom leidde tot de dood (een 'slechte' eigenschap van een sterveling) beschouwden de Oude Grieken Geras (ouderdom) als een deugd. Hoe meer 'geras' een man namelijk had, des te meer 'kleos' (roem) en 'arete' (moed) werd hem toegedicht.

De Oneiroi

Over de herkomst van de Oneiroi bestaat enige onduidelijkheid. Volgens de ene bron zijn de Oneiroi de zonen van Nyx en in de andere bron worden ze de zonen van Nyx' zoon Hypnos en zijn vrouw Pasithea genoemd. De Oneiroi was de benaming voor de drie goden; Morpheus, Phobetor en Phantasos, die gezamenlijk de dromen personifieerden.

Morpheus

De oudste van de drie Oneiroi was Morpheus en hij werd ook wel de 'vormgevende' genoemd. Morpheus kon de vorm van ieder mens ter wereld aannemen en verscheen in de menselijke dromen vaak als iemands geliefde. Waar Morpheus' broers voor realistische, angstige of fantastische dromen zorgden, was Morpheus belast met het verzorgen van de dromen voor helden en koningen.

Phobetor

Phobetor of Icelus (Oudgrieks) werd ook wel de 'angstaanjager' genoemd en was verantwoordelijk voor de angstige dromen (nachtmerries) van de mens. In tegenstelling tot Morpheus kon Phobetor geen menselijke maar een dierlijke gedaante aannemen en verscheen dan ook in de menselijke dromen in de vorm van een dier.

Phantasos

Phantasos was de jongste van de drie Oneiroi en verantwoordelijk voor fantastische en realistische dromen. Net als zijn broer was hij in staat een andere gedaante aan te nemen en verscheen in de menselijke droom dan ook vaak als een levenloze zaak. Denk bijvoorbeeld aan water of een houten plank.

De Hesperiden

Net als bij de Oneiroi bestond er ook onduidelijkheid over de herkomst van de Hesperiden. In de ene bron worden ze de dochters van godin Nyx genoemd, in een andere bron worden ze omschreven als de dochters van de god Atlas (de drager van het hemelgewelf) of de godin Ceto (het zeemonster). De Hesperiden waren nimfen oftewel halfgodinnen die de opdracht hadden gekregen om de Boom met de Gouden Appels, gelegen in het land Hesperia, te bewaken. De boom was een huwelijksgeschenk geweest van godin Gaia (de aarde) aan oppergod Zeus en zijn vrouw Hera (koningin van hemel en aarde) en was bijzonder omdat hij de eter van de appel onsterfelijk maakte. Aangezien Hera de Hesperiden - die bestonden uit drie of zeven zussen - niet volledig vertrouwde stelde ze de honderkoppige draak Ladon aan als tweede bewaker van de Boom.

Moira

Moira was het Oudgriekse woord voor lotsbestemming en was in de Griekse mythologie een schikgodin. Een schikgodin was een godin die uit drie deelvormen bestond, het (levens)lot van de mens bepaalde en in het meervoud Moirai werd genoemd. De drie deelvormen van Moira werden Klotho, Lachesis en Atropos genoemd;

• Klotho 'de spinster' was verantwoordelijk voor het spinnen van de levensdraad van iedere sterveling. Klotho werd vaak afgebeeld als een oude vrouw achter een spinnewiel of met een spinrok in haar hand.
• Lachesis 'de verdeelster' was verantwoordelijk voor het bepalen van de lengte van iemands levensdraad. Hoe langer de draad des te langer bleef iemand leven.
• Atropos 'de onafwendbare' was verantwoordelijk voor het doorknippen van de levensdraad en gaf aan wanneer iemand zijn tijd was gekomen. Atropos werd in sommige bronnen ook wel Aisa of Aesa genoemd en werd vaak afgebeeld met een schaar in haar hand.

Eris

Ook over de afkomst van Eris; de godin van twist en tweedracht bestaat enige onduidelijkheid. In sommige bronnen wordt Eris de dochter van de godin Nyx genoemd, maar in andere bronnen werd ze gelijkgesteld aan de godin Enyo (oorlog) en een dochter van oppergod Zeus en zijn vrouw Hera genoemd. Volgens de mythe gooide Eris een appel, met daarop de tekst 'voor de mooiste' tussen een groep goden die aanwezig waren op een bruiloft waarvoor zij niet was uitgenodigd en zaaide op deze manier tweedracht. De godinnen Hera, Pallas Athena en Aphrodite eisten namelijk alle drie de appel op omdat zij alle drie van mening waren dat zij de mooiste waren en zo ontstond de twist. Het probleem werd uiteindelijk opgelost toen de godinnen een sterveling genaamd Paris vroegen om te kiezen, waarna deze Aphrodite verkoos tot de mooiste. Vanaf dat moment was de Gouden Appel het vaste attribuut van de godin Aphrodite.