Griekse mythologie: Chaos en de oergoden

De Oude Grieken maakten gebruik van mythen en sagen om het ontstaan van de wereld en alles wat daarin leefde te verklaren. Zo verklaarde de Griekse mythologie onder andere hoe de wereld was ontstaan, waar de hemellichamen en de mensen vandaan kwamen. Hoe de goden waren geboren, hoe het kwaad in de wereld kwam en waar de vier natuurelementen – aarde, lucht, vuur en water – vandaan kwamen. In de Oudgriekse mythen en sagen stonden vooral de goden, de halfgoden en het contact tussen de mens en de goden centraal.

Inhoud

• De Theogonia van Hesiodos
• De Griekse oergoden
• Het ontstaan van de wereld volgens de Theogonia
• Kronos: heerser der goden

De Theogonia van Hesiodos

Hesiodos was een Griekse dichter die leefde in het midden van de achtste eeuw voor Christus en het belangrijke werk 'Theogonia' (Godenstamboom) schreef. Hesiodos' Theogonia was een eerste poging om de ingewikkelde wereld van de Griekse goden inzichtelijk te maken door de goden in te delen aan de hand van een stamboom. Hesiodos volgde hierbij de lijn van heersers, waarbij de heerschappij over de goden als eerste in de handen van Ouranos lag. Ouranos werd vervolgens door zijn eigen zoon, de Titaan Kronos, van de troon gestoten waarna Kronos éénzelfde lot onderging toen zijn zoon, Zeus, hem weer van de troon stootte.

De Griekse oergoden

Volgens de Oude Grieken was er, voordat de aarde bestond, slechts Chaos; een groot zwart gat dat ook wel het grote niets werd genoemd. Chaos bezat vier elementen – aarde, lucht, water en vuur – waaruit de eerste zes oergoden ontstonden: Gaia (de aarde), Tartaros (de onderwereld), Eros (de liefde), Erebos (de duisternis), Nyx (de nacht) en Chronos (de tijd). Eros wist vervolgens zijn zus Gaia te verleiden om door middel van parthenogenese (maagdelijke voortplanting) drie kinderen te baren: Ouranos (de hemel), Pontus (de zee) en Ourea (het gebergte). Erebos trad met zijn zus Nyx in het huwelijk en uit hun huwelijk kwamen zoon Aether (de atmosfeer) en dochter Hemera (de dag) voort. Uit deze elf oergoden kwamen alle andere goden, halfgoden en mythische wezens voort die door Hesiodos in zijn Theogonia werden genoemd.

Het ontstaan van de wereld volgens de Theogonia

Bij het ontstaan van de wereld was een belangrijke rol weggelegd voor de godin Gaia (de aarde). Aangezien er zo veel verschillende goden, halfgoden en mythische wezens uit Gaia voortkwamen werd zij ook wel de oermoeder genoemd. Gaia bracht niet alleen diverse goden voort door middel van parthenogenese, maar er kwamen ook diverse nakomelingen voort uit haar huwelijk met haar zoon Ouranos.

De angst van Ouranos

Uit het huwelijk tussen Gaia en Ouranos kwamen twaalf Titanen en Titaniden (reusachtige en geweldig krachtige personen), drie Cyclopen (woeste, eenogige reuzen) en drie Hekatoncheiren (honderdarmige reuzen) voort. Ouranos was bang voor zijn eigen zonen – de Titanen, Cyclopen en Hekatoncheiren – en besloot hen allemaal op te sluiten in de Tartaros (de onderwereld). Moeder Gaia kon dit op haar beurt niet aanzien en wist één van haar zonen, de Titaan Kronos, ervan te overtuigen om zijn vader van de troon te stoten. Gaia liet vanuit haar schoot het ijzer ontstaan waarmee ze een sikkel maakte en gaf deze aan haar zoon Kronos als wapen. Kronos wist zijn vader Ouranos met deze sikkel te castreren waarna zijn bloeddruppels op Gaia (de aarde) vielen. Uit de bloeddruppels van Ouranos kwamen vervolgens de Giganten (reuzen), Erinyen (wraakgodinnen) en de Meliae (nimfen) voort. Tevens maakte de daad van Kronos dat misdaad en het geweld in de wereld kwamen.

Kronos: heerser der goden

Nadat Kronos zijn vader Ouranos had verslagen bevrijdde hij zijn broers uit de Tartaros en trad in het huwelijk met zijn zus, de Titanide, Rheia. Uit hun huwelijk kwamen drie dochters voort: Hestia (het vuur), Demeter (de landbouw en gewassen) en Hera (het huwelijk en de geboorte), en twee zonen: Hades (de onderwereld/ het Schimmenrijk) en Poseidon (de zee en de wateren). Omdat Kronos, net als zijn vader Ouranos, bang was dat hij door één van zijn kinderen van de troon zou worden gestoten besloot hij al zijn kinderen direct na hun geboorte op te eten. Toen Rheia voor de zesde keer zwanger was wilde ze dat dit kind in vrijheid zou opgroeien en toen ze op het punt van bevallen stond reisde ze naar Kreta waar ze haar zoon Zeus baarde. Ze verstopte Zeus in de bergen en gaf haar man bij terugkomst een in doeken gewikkelde steen die hij – zonder te kijken – meteen verslond.

Oppergod Zeus: koning van hemel en aarde

Zeus werd gezoogd door een geit genaamd Amalthea en groeide goed en veilig op in de bergen van Kreta. Toen hij een volwassen man was dwong hij zijn vader Kronos om zijn verslonden kinderen weer uit te braken en ging daarna, samen met zijn broers en zussen, de strijd aan met zijn vader en de Titanen, die besloten hadden om Kronos te helpen. Niet alle Titanen kozen er echter voor om aan de kant van Kronos te vechten, een aantal waren door hem verbannen naar de Tartaros en besloten nu om Zeus te helpen. Zeus en zijn Titanen waren gelegerd op de Olympus en hun vijanden, Kronos en de Titanen, vochten vanaf de Othrys. Uiteindelijk wonnen Zeus en zijn Titanen de strijd omdat Zeus de vijand met bliksemschichten de Tartaros wist in te jagen.

Verzoening

De 'Olympiërs' (de goden die bij Zeus op de berg Olympus woonden) legden hun ruzie met Kronos en de Titanen uiteindelijk bij en Zeus besloot hen genade te schenken. In plaats van in de Tartaros te verblijven werden Kronos en de Titanen overgeplaatst naar de Eilanden der Gelukzaligen. De Titanen die aan de zijde van Zeus hadden meegevochten mochten hun oude rechten behouden en kregen hun aanzien weer terug.